The Project Gutenberg EBook of Reis door Nubië, by E. Amelineau

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org


Title: Reis door Nubië
       De Aarde en haar Volken, 1907

Author: E. Amelineau

Release Date: November 19, 2006 [EBook #19865]

Language: Dutch

Character set encoding: ISO-8859-1

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK REIS DOOR NUBIË ***




Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at http://www.pgdp.net/









                        Reis door Nubië.

               Naar het Fransch van E. Amelineau.



Ik had Abydos den 16den Februari des avonds verlaten, om mij naar
Wadihalfa te begeven, en den 20sten was ik te Assoean, dat de
hoofdplaats is geworden van een tweede militair grensgebied bij de
nieuwe organisatie, die gevolgd is op de bezetting van een deel van
den Soedan door Kitchener-pacha. Welk een groot verschil met wat ik
er had gezien ten tijde van mijn eerste reis in 1885.

De dienst voor reizigers ging toen door middel van postbooten, die
al naar de omstandigheden er korter of langer over deden, die in het
minst niets voor het comfort der passagiers beschikbaar hadden, waar
de reizigers ondergebracht waren in een soort van ruimen, die met den
naam salon vereerd waren, en waar men kans liep, des nachts zonderlinge
bezoekers te moeten ontvangen, als bij voorbeeld de rat, die ik over
de reisdeken zag wandelen, waarin ik mij had gewikkeld. Het moet zonder
omwegen worden erkend, dat de heer Cook daarin zijn verdiensten heeft.

En wat een verschil in het uiterlijk der kleine stad! Er waren
toentertijd geen hotels en geen op zijn Europeesch gebouwde huizen;
evenmin europeesche reizigers; de enkele kooplieden, aangetrokken door
het anglo-egyptische leger, woonden op de rivier in hun dahabiehs;
de stad was zuiver egyptisch, met een mengeling van Arabieren, Kopten
en Nubiërs van verschillende stammen, als Bisjari's, Barabra's enz.,
terwijl men er veel negers vond, uit Soedan gekomen uit vrijen wil of
tegen hun zin, maar meer gedwongen dan vrijwillig, want de handel in
negers, ofschoon officiëel afgeschaft, werd voor het oog van de gansche
wereld in Egypte nog uitgeoefend, al deed men of hij was verdwenen.

Tegenwoordig is Assoean een stad, die maar weinig van haar oostersch
karakter heeft behouden, waar de lediggaande wereld uit Engeland
en Amerika met enkele andere Europeanen elkaar, naar het schijnt,
rendez-vous hebben gegeven, om den winter vroolijk door te brengen in
een overheerlijk klimaat, waar hotels zijn verrezen met alle denkbare
comfort van den modernen tijd en waar het aantal stoombooten, platte
schuiten en dahabiehs, die in de rivier ten anker gaan, eenigszins doen
denken aan de groote rivieren van Amerika, waar in alle richtingen
groote booten elkaar kruisen. Men hoort slechts vroolijke uitroepen
van jeugdige stemmen, met hun kristalhelderen klank van de overzij
van den Atlantischen Oceaan gekomen, en zilveren gelach klinkt er
op elk uur van den dag, en bijna ook van den nacht, bij pic-nics en
partijen en concerten op het water.

Het lijkt wel, of met een tooverslag uit het andere einde van Egypte
een of andere rijke karavanserai uit Kaïro naar hier is overgebracht
met allen, die er in woonden. Viermaal per week brengen de drijvende
hotels van Cook een groot aantal reizigers aan en voeren diegenen
terug, die er genoeg van hebben of die er spijt van hebben, dat de
koek voor hen op is, zoodat vier of vijf maanden lang Assoean een
betooverde stad gelijkt, waar men geen begrip heeft van 's levens
zorgen en van bezwaren voor de toekomst, waar men geheel voor het
tegenwoordig oogenblik leeft, vol vreugde en levenslust, klaar om
van allerlei genietingen te profiteeren, en ver van de moeiten,
die in ons ingewikkeld modern leven vermeerderd schijnen te wezen.

Maar zijn we wel zoo ver van de beschaving?

Wat zijn dat voor geluiden, die mijn oor bereiken? Wat bespeur ik
daar? Ben ik de speelbal van een droom, die mij, zonder dat ik het
merkte, naar Europa heeft overgebracht? Dat geluid kan niet anders
dan door een spoorweg worden veroorzaakt; het is de klank van rails,
die uitgeladen worden en de mannen, die ze uit de boot naar den oever
brengen, zijn dwangarbeiders, met ketenen aan elkander vastgehecht,
waardoor hun voeten worden gewond. Zie daar ook de soldaten, met
de bajonet op het geladen geweer, gereed op ieder, die zou willen
ontvluchten, te schieten. Alles is onder dezen schoonen hemel geen
couleur de rose, geen spel en vreugde, en men vindt er alle bezwaren
terug van onze westersche beschavingen.

De mannen, die ik daar zie werken in het zweet huns aanschijns,
maar die lachen en gekheid maken onder de oogen van hun bewakers,
alsof ze in het veld bezig waren aan een vroolijken oogst en die
doordringende blikken werpen uit hun donkere oogen, werken slechts
omdat ze ertoe gedwongen worden, bewijzen, dat ook dit betooverd
paradijs in een hel zou kunnen veranderen en dat men er naast het
gelach van de gelukkigen het tandengeknars van de schuldigen en
ellendigen kan hooren. En wat zullen er een massa onschuldigen wezen
onder die groepen dwangarbeiders! Als men weet, hoe het gaat met de
egyptische rechtspraak, en hoe de inlandsche rechtbanken de kunst
verstaan, de rijken te beschermen en de armen te treffen, weet men
maar al te goed, hoe het er mee gesteld is.

Ik maak gebruik van den kleinen spoorweg, die tot Philae gaat,
een rotsachtig eiland midden in de rivier, en waar de grillige
verbeeldingskracht van de egyptische Pharao's een menigte grootsche
monumenten heeft gesticht. Wij zullen ze op den terugweg bezichtigen,
want de boot vertrekt en het dek is reeds vol passagiers. De bemanning
haast zich met de enorme kisten, vol van de noodige levensmiddelen
voor de reis, en laadt de overvloedige massa bagage in, die een
dertigtal reizigers mee kunnen voeren.

Alle toeristen maken namelijk drie- of viermaal toilet per dag; de
heeren verschijnen in rok des avonds aan het diner en de dames zijn dan
meer of minder gedecolleteerd, zoodat men Londen of New-York niet kwijt
raakt tot het eind van de reis, om ze dan weer mee terug te nemen,
want de wereld kan nu eenmaal niet zonder die beide steden, en die
twee groote middelpunten zouden niet bestaan zonder hun bewoners met
al hun bagage. Wie heeft toch eens gezegd, dat alleen de Franschen
met een reuzenmassa bagage reizen? De schrijver, die dat meende,
had stellig nooit de toeristen van Cook zich op Philae zien inschepen.

Te midden van al de drukte van de installatie der reizigers in de
hutten, klinkt een bel; de wielen van de boot beginnen te draaien,
regelmatig en rustig, en de zware machine komt in beweging. Van den
oever klinken in alle talen der wereld kreten van vaarwel, zakdoeken
wuiven, en als de boot zich sneller beweegt, houdt het lachen op,
de lieden verdwijnen langzamerhand van den oever en Philae wordt zelf
minder duidelijk voor de oogen der reizigers, tot een bocht der rivier
het geheel aan den blik der reizigers onttrekt en ons in een nieuwe
wereld binnenleidt.

De Nijl is de eenige weg, die naar Nubië voert. Aan beide zijden van
den stroom zijn er, als de bergen zich op eenigen afstand bevinden,
wel voetpaden over de smalle strook lands, die de eenige hoop is van
een streek, bestemd om in alle eeuwigheid arm te blijven; maar vaak
ook is de Nijl tusschen hooge rotsen nauw ingesloten en de doorgang
is er afgesloten, omdat die steilten volkomen onbeklimbaar zijn. Uit
nood en ten allen tijde hebben de menschen dus den rivierweg moeten
volgen, om uit het midden van Afrika zich te begeven naar de mooie
en vruchtbare oase, die Egypte is.

Ik behoor tot diegenen, die gelooven, dat de egyptische beschaving
allereerst den Nijl is afgekomen, voordat ze den steun ontving van
andere beschavingen, die aan Afrika vreemd waren, met name dien van
de volken, welke wij nu samenvatten onder den naam van Semieten. Op
het tijdstip, toen de menschen zich voor het eerst durfden wagen door
onbekende gebieden, naar nog niet aanschouwde streken, gezeten in
hun lichte bootjes uit boomstammen gemaakt, bootjes, die men bij
zich kon houden en die men telkens als er zich een moeilijkheid
voordeed, uit het water haalde en aan land trok, om ze des avonds
daar te laten en ze den volgenden morgen weer neer te laten, waarna
ze met buitengewone snelheid zich bewogen, op dat tijdstip, zeg ik,
moesten de mannen, die het eerst zich waagden aan een tocht naar de
oase van Egypte, reeds een vrij ver gevorderde beschaving bezitten,
daar ze booten konden maken, er de schoone vormen van venetiaansche
gondels aan wisten te geven, en dus alles hadden wat voor zulk werk
noodig was. Toen zij eenmaal waren aangekomen in het vruchtbare
dal, dat de Nijl besproeit, die zich vrijgemaakt had van de bergen,
waartusschen hij ingesloten was van Khartoem tot El-Kab, vond hun
aanleg rijkelijk gelegenheid, zich te ontwikkelen.

Hun beschaving ging door lange eeuwen steeds vooruit, dat is
uit de opgravingen gebleken, en nog in den laatsten tijd toonen
archaeologische ontdekkingen een graad van ontwikkeling bij die oude
Egyptenaren, waar men geen vermoeden van had en hun beschaving klimt
op tot tijden, die nog aan de oudste historische dynastie voorafgaan.

Van Egypte uit verspreidde zich toen de afrikaansche beschaving over
geheel Europa en wij profiteeren er nog van, zonder dat wij er een
vermoeden van hebben, en herhalen de goede en de minder gelukkige
gedachten als nieuwigheden voor ons. De bevolking van Nubië is altijd
in overeenstemming geweest met den aard van het terrein, waar het
land uit bestaat, en het land is eigenlijk niets anders dan de zandige
strook gronds, die aan beide kanten van den Nijl zich uitstrekt, soms
slechts één kilometer breed, soms nog minder en dikwijls niet breeder
dan 40, 30, 20 of zelfs 10 meter, als de rivier niet onmiddellijk
zich door de rotsen een weg had moeten banen. Het bebouwbare land is
zoo gering mogelijk, en men kan licht begrijpen, dat in een dergelijk
land, ondanks de nabijheid en de overvloedigheid van het water, het
voor een talrijke bevolking onmogelijk was, zich te voeden. Het land
is dus altijd schraal bevolkt geweest en altijd vond men de menschen
in de buurt van de plaatsen, waar nu nog de steden en dorpen liggen.

De groote plaatsen uit het verleden moesten noodzakelijk gelijken
op wat ze nu zijn, dat wil zeggen, dat er geen talrijke en dichte
bevolking woonde, want het ontbrak altijd aan de ruimte, die noodig
zou wezen voor een volkrijke stad in oosterschen zin en in de tweede
plaats aan den grond voor de bebouwde velden, die de opeenhoopingen
van menschen moest voeden, want de mensch moet eten om te leven;
dat moest hij vroeger zoowel als tegenwoordig.

Er zijn ook nu nog slechts een zeer klein aantal bevolkte centra,
en ook de dorpen zijn niet talrijk. De stad Korosko is eigenlijk
alleen voor Nubië een stad te noemen, en zoo is het ook met Wadihalfa;
er wonen in die middelpunten vrij wat ambtenaren en een inlandsche
bevolking, die niet veel talrijker is dan in een gemiddeld nubisch
dorp. Sedert Wadihalfa de grensstad is geworden van Nubië aan den
kant van den Soedan, en daarna uitgangspunt van den spoorweg naar
Khartoem, is het een vrij belangrijke stad geworden door den toevloed
van vreemdelingen; maar sedert de gelukkige expeditie van Kitchener
pacha Boven-Nubië heeft heroverd en Soedan, heeft Wadihalfa veel van
haar belangrijkheid verloren; de plaats beteekent nu alleen nog iets
als station van den spoorweg.

Op mijn geheele reis heb ik slechts een enkele stad gezien met een
eenigszins talrijke bevolking, misschien 10.000 inwoners, namelijk
Deïr, de hoofdstad, van Beneden-Nubië eer de nieuwe bestuursmaatregelen
waren ingevoerd door lord Cromer ten gevolge van de overwinningen
van lord Kitchener over den Mahdi en zijn aanhangers.

Maar al zijn er dan slechts hoogstens drie of vier bewoonde
middelpunten in Beneden-Nubië, die den naam van kleine steden of
groote dorpen verdienen, het aantal gehuchten is er daarentegen
eindeloos. Waar men zich ook bevindt, overal treft men verspreide
hutten aan, zoo primitief mogelijk ingericht, want het klimaat laat
toe, dat men bijna zijn gansche leven in de open lucht doorbrengt,
in de schaduw van boom of muur, als het te warm is, in de zon, als
de aan warmte gewende oosterling de temperatuur te laag vindt.

De grootste van die woningen waren niet veel meer dan hokken voor
het vee, waar de menschen de beesten des avonds heen brachten,
om er in hun gezelschap den nacht te slijten. Het aantal stuks vee
is waarlijk wonderlijk voor een zoo onvruchtbaar land als Nubië,
en men moet wel denken, dat de arme dieren in matigheid met den
mensch wedijveren. Vooral geiten en buffels deelen de armoede met
den Nubiër, die buitendien soms een koe en enkele schapen houdt. Ik
vroeg mijzelven af, waar ze het voedsel vandaan haalden op de rotsen
aan den Nijl; maar had ik te Abydos niet gezien, hoe geiten en schapen
eten vonden op een terrein, waar maar een paar grassprietjes groeiden
en hoe ze zich tevreden stelden met de dorre, harde halmen van de
sorghoplant? Kameelen zijn er nog al eenige, maar het is gemakkelijk,
de paarden te tellen. Men moet bepaald rijk zijn, om zich de weelde
van een paard te kunnen veroorlooven, en die dieren ziet men dan ook
alleen in de groote middelpunten, waar de bergen terugtreden van de
rivier en plaats laten voor menschen.

Nu en dan treft men streken met goed bebouwbaren grond; doch die
grond doet in het geheel niet denken aan de zwarte aarde van Egypte,
al heeft ook hier het Nijlslib vruchtbaarheid gebracht. In Nubië ziet
men bijna niet anders dan zand, en dat zand is door de besproeiing
van den Nijl en door de bestraling der zon uiterst vruchtbaar. De
bewoners maken daar een goed gebruik van, en pas heeft de Nijl bij
zijn jaarlijksche overstrooming een deel van zijn oevers vrij gelaten,
of de grond wordt al bezaaid met graansoorten en lupinen.

Op geregelde afstanden, ongeveer om de 400 of 500 meter, zijn langs
de bebouwde oevers steenen aangebracht, die zoo geplaatst zijn,
dat zij den vloed keeren, of ten minste in zooverre tegenhouden,
dat de stroom het zand niet medevoert.

Waar het maar eenigszins mogelijk is, zijn in grooten getale palmen
geplant, en uit de verte gezien, geven die dicht aaneengeschaarde
rijen palmboomen, dikwijls dubbel en driedubbel opschietend uit een
zelfden stam, den indruk van een dicht bosch en verleenen het dorre
landschap het aanzien eener vruchtbare vallei.

Waar de bodem er gelegenheid toe biedt, dragen de bewoners zorg,
hem rijkelijk te besproeien, en zij bedienen zich te dien einde van
saqiehs, die dikwijls zeer dicht bij elkander zijn geplaatst. Somtijds
bevinden zich wel van twintig tot dertig op een uitgestrektheid van
één kilometer; zij toonen aan, hoe schraal de bodem is, die zooveel
vocht behoeft, en tevens hoezeer de grond is verdeeld; want men zou
zeer groote uitgestrektheden gronds kunnen besproeien met één dier
groote wielen, waaraan watervaten hangen, die zich uitstorten in een
goot. Zij zijn van den vroegen morgen tot 's avonds laat in vollen
gang; als de zon boven de arabische bergen opkomt, vindt zij hen reeds
aan den arbeid, en als zij wegzinkt achter het gebergte van Lybië,
beschijnen haar laatste stralen de dieren, die onvermoeid rondloopen,
en de druipende vaten; de raderen knarsen onophoudelijk door, en het
weldoende vocht verspreidt vruchtbaarheid over de velden, terwijl de
drijver onder eentonig gezang zijn span schrale koeien aanspoort of
het magere kameel, dat het zware werk alleen moet verrichten.

Wanneer onze oogen als 't ware verblind zijn door de weerkaatsing
van de zon op den zandgrond, is het een aangename verpoozing, te zien
naar de dichte bladertrossen, die in den wind wuiven op den top der
hooge palmen, en naar de stammen, die levendig afsteken bij de kleur
van het gebladerte en den bodem. Wanneer het schouwspel nog wint aan
bekoorlijkheid door den verren afstand, en de grillige bochten van den
stroom, kan de reiziger zich in de verte een landschap droomen, dat in
het minst niet overeenkomt met de omgeving, die hem op dit oogenblik
omringt, en dat zich tooit met alle wisselende kleuren en tinten der
rijkst gezegende natuur. Het licht is de toovenaar, die deze wonderbare
uitwerking te weeg brengt. Maar als men later de plek is genaderd,
die men een aardsch paradijs waande, is de bekoring verdwenen,
en na eenige oogenblikken wordt het spel onzer verbeelding hervat,
om later opnieuw plaats te maken voor de teleurstellende werkelijkheid.

De bewoners van Nubië zijn groot, en op het oog sterk van lichaamsbouw;
hun tint is meer koperkleurig dan zwart. Zij dragen wijde kleederen,
die oorspronkelijk wit of grijs zijn geweest, maar thans door het
gebruik een onherkenbare kleur hebben aangenomen, en naar ik vermoed,
gedragen worden, tot ze hun van het lijf vallen, evenals dit gebruik
is bij de egyptische fellahs. De stof, waaruit ze zijn vervaardigd,
is echter van betere kwaliteit, dan die, welke de fellah voor zijn
armoedige kleeding gebruikt; ze is anders geweven en veel steviger
dan het dunne blauwe katoen, waarin de landbouwende bevolking van
Egypte gekleed gaat.

Mannen en vrouwen zijn ongeveer op dezelfde wijze gekleed; op het
hoofd dragen ze geen andere bedekking dan het dikke kroezende haar,
dat bij de vrouwen langer is dan bij de mannen. Wie onder de dames
rijk genoeg is, om zich een zilveren ring aan te schaffen, draagt zorg
hiermede haar neusvleugel te versieren. Want de ijdelheid speelt in
Nubië evengoed een rol als in Europa, en wij zouden daarvan nog andere
staaltjes zien in Bahr-el-Ghazal, veel dichter bij Midden-Afrika
gelegen, waar de vrouwen uit ijdelheid ringen om armen en beenen
dragen, zwaarder dan wij onze galeislaven zouden durven aanleggen.

Zij zijn zeer arbeidzaam; in sommige streken bebouwen zij zelf het
weinigje land, dat haar als haar eigendom is ten deel gevallen. De
waarde van het geld kennen zij zeer goed. Zoodra een boot met reizigers
bij de een of andere landingplaats stilhoudt, komen zij met haar
kinderen in dichte drommen aanloopen, gevolgd door haar mannen, en
zonder de minste schaamte of verlegenheid vragen zij de reizigers om
bakschisch; niet zoozeer bij wijze van verwelkoming, zooals in Egypte;
maar eenvoudig, omdat vreemdelingen hun grondgebied willen doortrekken.

't Is een recht, dat zij eischen; zooals dat eveneens gebruik is in
Zuid- en Midden-Afrika. Als de reizigers, die dit gevraag wel eens
begint te vervelen, hun niets geven, jouwen de vrouwen en kinderen
die gierige lieden geweldig uit, die niet eens willen betalen wat zij
schuldig zijn; men schreeuwt hun scheldwoorden na, werpt hen met zand,
en blijft de vertrekkende boot verwenschingen naroepen en met steenen
gooien, tot op eens het lawaai een einde neemt, en de vertoornde
bewoners welgemoed naar huis terugkeeren, zonder geld; maar met een
verlicht gemoed, nu zij hun verontwaardiging hebben lucht gegeven.

De bevolking van Nubië is dus al evenzeer tot bedelen geneigd als
de Egyptenaren, maar toch niet op dezelfde wijze. De Nubiërs hebben
meer gevoel van eigenwaarde dan de egyptische fellah, al kan men ze
nog niet bepaald trotsch noemen, en dikwijls geven ook de reizigers
zelf aanleiding tot dat gebedel, door hun zucht tot vertooning maken
en hun onverstandige verkwisting.

Domme lieden, die toevallig overvloed van geld hebben en niet weten
wat daarmee aan te vangen, hebben er pleizier in, zilverstukken onder
de menigte te werpen, en zich dan te verlustigen in het weerzinwekkend
schouwspel van dat dringen en vechten der arme menschen, om een dier
geldstukjes te bemachtigen. En daar het tooneel dezer worsteling
meestal aan den oever der rivier is gelegen, dus op een plek, waar de
grond bebouwd is, loopt de zaak zelden af, zonder dat er schade aan
den oogst is toegebracht. De eigenares van den grond, of de vrouwen,
die er het opzicht over hebben, komen dan aanloopen met lange stokken,
stengels van sorgho, die ze stuk slaan op de ruggen der vechtenden,
tot ze zelf moeten lachen om het geval, en haar blinkende witte
tanden laten zien, alsof ze het zich per slot van rekening niet hard
aantrekken, dat haar oogst werd verwoest.

De Nubiërs zijn, voor zoover ik dit kon opmaken uit een betrekkelijk
kort bezoek aan het land, en zooals ik ook reeds in Egypte bespeurd
had, meer geneigd tot maatschappelijk verkeer en den omgang met hun
medemenschen dan de egyptische fellah. Van deze eigenschap geven zij
overal en op alle mogelijke wijzen blijk.

Dikwijls verlaten zij hun geboorteland, om zich in Egypte te vestigen,
waar hun beproefde eerlijkheid, die ofschoon altoos betrekkelijk,
zeer zeker merkwaardig is, hun betrekkingen van vertrouwen bezorgt,
zooals die van baoebab of portier, van koetsier of boodschapper. De
Nubiër is zindelijker in zijn voorkomen dan de fellah; zijn kleeding
staat hem goed, en valt zelfs in sierlijke plooien, die aan antieke
gewaden herinneren; hij is nooit stoffig en vuil en zijn roode sloffen
blinken prachtig. Hij weet zich werkelijk goed voor te doen. Nooit
vergeet hij de brandende zon van zijn vaderland en de bergachtige
streken, waar hij geboren is; zijn grootste wensch is het, eenmaal
daarheen terug te keeren, met het sommetje, dat hij bij kleine beetjes
heeft overgespaard. Hij is nog matiger dan de egyptische fellah,
en dat is dan ook wel noodig, als hij zijn doel zal bereiken; want
zijn loon is al zeer gering. Intusschen is hij altijd zeer blijde,
als hij een van zijn landgenooten ontmoet, en ontvangt hem met
de grootste voorkomendheid, dat wil zeggen onder een stroom van
beleefdheidsbetuigingen.

Dikwijls ziet men in de straten van Kaïro twee Nubiërs, die elkaar
bij den pink vasthouden en elkander openlijk hun levendige blijdschap
betuigen over hun ontmoeting.

Bij openbare godsdienstige plechtigheden vormen de Nubiërs altijd een
afzonderlijke groep, en met hun hooge keelstemmen brengen zij den
heilige, wiens feest gevierd wordt, meer lofzangen in tien minuten
dan de Egyptenaren in een uur, daar zij gaarne uit volle borst zingen,
zooals ze dat gewoon zijn in hun geboorteland.

Zij houden zeer veel van muziek; niet van de onze, maar van hun eigen
melodieën; hoewel het verschil daartusschen niet zoo groot is als
men zou denken.

Ze zingen bepaalde wijzen, afgewisseld door de solo's van den
kooraanvoerder, zonder zich strikt te houden aan een telkens
terugkeerend refrein; ze slaan de maat met handgeklap en op de
stoomboot die ons naar Wadihalfah bracht, langs dien prachtigen stroom,
dien ik zoo lang had verlangd te leeren kennen, in dat heerlijke
klimaat, en omgeven door die maagdelijke natuur, was het een genot,
hen te zien en aan te hooren. Hun liederen klinken mij nog in de ooren;
ik zie hen weer onder gezang en dans het dek der stoomboot schoonmaken;
want bij hen is de mimiek nauw aan den zang verbonden, en ik roep mij
die blijde uren levendig weer voor den geest terug. Ondanks de warmte,
en de nabijheid van sommige opgewonden passagiers, die te pas en te
onpas hun bewondering wilden uiten, was het dansen en zingen van de
nubische bemanning der boot een der aangenaamste herinneringen, die
mij van de reis is bijgebleven. Wellicht zou men elders een dergelijk
genoegen kunnen smaken, meer verfijnd en beschaafd waarschijnlijk; maar
het is dan ook niet zoozeer dat primitieve gezang alleen, noch de vrij
alledaagsche gebaren, waarvan de zangers het deden vergezeld gaan,
dat zulk een onuitwischbaren indruk bij mij heeft achter gelaten;
't is het geheele schouwspel, dat mij onvergetelijk is gebleven,
de grootsche eenzaamheid, de treffende aanblik van een natuur, zoo
geheel verschillend van al wat ik in Europa en zelfs in het Nijldal
had aanschouwd, het is dat leven op de rivier, mijn herinneringen aan
het verleden, en droomen der toekomst, de beelden, die mij daarbij voor
den geest zweefden, en al wat daarmede samenhing, welke oorzaak waren,
dat dit eenvoudige gezang, en die kinderlijke dansen een herinnering
bij mij hebben achtergelaten aan oogenblikken zoo genotvol, dat ik
ze onuitsprekelijk gaarne nogmaals en nogmaals doorleven zou.

Bij de nubische vrouwen heerschen geheel andere zeden dan bij de
egyptische. Zij dragen geen sluier, en vertoonen zich voor ieders oog,
zooals de natuur ze heeft geschapen. Zij zijn volstrekt niet schuw,
en het wordt ook niet als een vergrijp jegens haar godsdienst of een
ontwijding van het heilige beschouwd, als men het waagt het woord
tot haar te richten.

Velen onder haar zijn negerinnen, die nog slavinnen zijn of het vroeger
zijn geweest; arme vrouwen, die bijna geen menschelijk voorkomen meer
hebben door de vele ontberingen, door haar uitgestaan in een leven,
waaraan zij, ondanks dit alles, toch nog waarde schijnen te hechten. De
aanwezigheid dier negervrouwen zou op zich zelf reeds voldoende zijn,
om een bewijs te leveren van de vermenging der rassen, die hier heeft
plaats gehad, zoo men niet bovendien tallooze verschillende typen zag
vertegenwoordigd, waarvan bijna geen enkel zuiver is; zoo dikwijls
hebben ten gevolge der historische gebeurtenissen wisselingen en
veranderingen in de bevolking plaats gegrepen.

Somtijds ontmoet men nog enkele vrouwen, die het levend evenbeeld
schijnen van de eene of andere lang gestorven prinses, wier herinnering
is bewaard gebleven, dank zij de vaardigheid der beeldende kunstenaars
van het Nijldal. Zoo zagen wij bij voorbeeld een bijzonder mooie
jonge vrouw te Deïr. Zij was klein van gestalte, maar zeer goed
geproportionneerd, voor zoover haar kleeding ons veroorloofde,
hierover te oordeelen. Haar handen waren fijn gevormd, hoewel de
vingers door ruw werk eenigszins grof waren geworden. Haar voetjes
zouden ook in Europa ieders bewondering hebben gaande gemaakt. Zij
had een klein en smal gezichtje met uitstekende jukbeenderen, en
haar oogen, onder fraai gewelfde wenkbrauwen, geleken niet op die
der egyptische vrouwen, bij welke de beschildering met antimonium
steeds de natuur te hulp komt. Zij waren klein, maar levendig, en
straalden van genoegen onder de bewonderende blikken, die wij met veel
vrijmoedigheid op hare bekoorlijkheden lieten rusten. Neergehurkt
in een hoek, gevormd door twee muren, maalde zij in den voor haar
staanden molen de sorgho, die bestemd was om er het brood van te
bereiden voor haar heer en meester. De bewegingen, die zij maakte,
om den molen te draaien, waren zoo bevallig en waardig, alsof zij
een koningin ware geweest. Zij wist wel, dat zij mooi was; zij was
jong en bij gevolg een weinig behaagziek.

Als zij lachte, liet zij een rij mooie tandjes zien, als parelen zoo
wit; haar bewegingen deden de sierlijke kettingen rinkelen, die zij
om den hals droeg, en waarvan schelpen en gouden kralen op haar borst
afhingen; zij scheen dat gaarne te hooren en het was alsof zij zeide:
"Kijkt mij maar goed aan, gij vreemde lieden; ik ben de moeite van
het bekijken waard, en ik geloof niet, dat gij in uw koud land zulke
schoone vrouwen zult vinden als gij hier eene voor u ziet."

Zij was werkelijk de levende belichaming van een dier vrouwen van
Ramses II, welke men ziet afgebeeld naast de kolossen, die dezen vorst
voorstellen in den tempel van Luxor. Zij zal dit zelve wel niet hebben
geweten; maar zij voelde zich toch in dit aan vrouwelijke schoonheid
arme land een koningin door haar bekoorlijkheid.

Toen zij eindelijk genoeg kreeg van de blikken en onbescheiden vragen
van enkele onzer medereizigers, vroeg zij mij, daar zij mij met de
inwoners der stad arabisch had hooren spreken, met een allerliefste,
heldere stem, of ik aan die menschen wilde zeggen, dat ze haar nu
lang genoeg hadden bekeken, en trok met een snelle beweging haar
sluier half voor haar gezicht; maar haar oogen lachten ondeugend
onder die bedekking.

Het gefluit van de stoomboot, dat de achterblijvers riep,--en
bijna al de passagiers hadden zich om die kleine nubische schoonheid
verzameld,--had meer uitwerking, dan mijn woorden allicht zouden hebben
teweeg gebracht; te meer, daar ik geen recht had, mijn reisgenooten
op die wijze de les te lezen.

De boot vertrok en wij aanschouwden weder andere tafereelen; maar ik
bleef nog lang denken aan de kleine nubische prinses der oudheid,
die thans veroordeeld was in een armoedig huisje te Deïr het koren
te malen, dat haar en haar echtgenoot tot levensonderhoud strekte.

De reiziger, die vatbaar is voor indrukken, door grootsche
natuurtafereelen gewekt, zal zich voor de vermoeienissen, op zijn
reis door Nubië doorstaan, rijkelijk beloond achten, want op elk
uur van den dag ('s nachts wordt de tocht niet voortgezet) ontrolt
zich voor hem een onafgebroken reeks van onvergetelijke tafereelen,
welke onuitwischbare herinneringen bij hem zullen achterlaten. Het is
in den regel niet eens noodig, zich telkens te verplaatsen, om van
de prachtigste gezichten te genieten; men behoeft slechts op zijn
gemak midden op de boot op een bank te gaan zitten, en nu eens naar
rechts, dan naar links te zien, om als in een kaleidoscoop nu eens de
bekoorlijkste, dan weder de meest ontzagwekkende natuurtooneelen te
zien voorbijglijden. Elk oogenblik verandert alles van aanzien, want
de stroom maakt vele bochten, en de boot eveneens, om voortdurend in
diep water te blijven, zoodat telkens de verlichting van het landschap
afwisselt, en men het geheel als door een tooverslag veranderen
ziet. Wonderbaar zijn de spelingen van het licht in deze streek,
die doen denken aan schitteringen van diamant en kristal.

Wie toch zou gelooven, dat louter zand, stroomen van zand, die van
de bergen zijn neergestort, op zich zelf zulk een prachtig schouwspel
konden opleveren als ons slechts zelden wordt vergund te genieten? Nu
eens is dit zand glinsterend wit, als zilver; het schijnt zachtjes
naar den oever te vloeien, en te spelen in kabbelende golfjes, dan
wordt het donkerder van tint, gaat van zachtblond over in goudbruin, om
plotseling, als een lichte wolk voorbij de zon trekt, een loodkleurigen
tint aan te nemen. Dikwijls schijnt het een stroom van vloeiend goud,
die een verblindenden gloed uitstraalt, en niet zacht ruischend,
maar met ontembare kracht als een geweldige massa gesmolten metaal,
zich in de rivier uitstort. En waar die stroom een versperring ontmoet,
waar een of andere uitstekende rotspunt zijn vaart vertraagt, schijnt
zijn oogverblindend felle gloed den blik te tarten, die het waagt op
zijn pracht te blijven rusten.

Somtijds weer is het, alsof aan den oever der rivier door een of andere
wonderbare macht met kwistige hand een overvloed van edelgesteenten
is rondgestrooid; daar blinken in allerlei heerlijke schakeeringen
agaat, smaragd en turkoois; daar glinstert de teergekleurde amethyst,
daar flonkeren robijnen, en men zou zweren, dat de bodem bedekt was
met een mozaïek van diamanten en edelgesteenten. Dit is echter een
zeldzaam voorkomend verschijnsel, afhangend van bepaalde atmosferische
invloeden. Mijne lezers zullen zeker wel eens verschillend gekleurd
electrisch licht hebben gezien, en weten, hoe op het tooneel door
dergelijke kleurspelingen een tooverachtige werking wordt verkregen;
maar hoezeer vallen deze kunstmatige vertooningen in het niet naast
de heerlijke wonderwerken der grootsche natuur!

Denkt u ten overvloede naast deze stroomen van gloeiende lava,
uitgeworpen door een gestadig werkenden vulkaan, de zachte tinten
van het schaarsche groen der karige veldvruchten, die worden verbouwd
door de nooddruftige bewoners, van de slanke palmen, die luchtig hun
stammen ten hemel heffen met de wuivende bladerkroon op den top, van de
enkele tamarinden met hun goudbruine twijgen en groen gebladerte, van
die lange lanen van sycomoren, met hun zware stammen, die in de verte
een dicht woud schijnen te vormen, waardoor men zich ternauwernood
een weg zou kunnen banen, en gij zult u een onvergetelijk schouwspel
voor den geest hebben geroepen, waarin alle verschillende tinten
elkanders waarde verhoogen, zonder ooit een schrille tegenstelling te
vormen. Want onder dit wonderbare licht smelt alles liefelijk samen,
alsof een betooverd schilderspalet als van zelf zijn kleuren wist
te mengen tot een gelukkige harmonie van tinten. En indien uw blik
vermoeid is van het staren op den glans van zooveel goud en zilver,
behoeft gij slechts de oogen op te slaan, en zonder van houding
te veranderen ziet gij de hooge nubische bergen voorbijglijden;
geweldige rotsgevaarten, blakend in de zon; naalden van steen, die
steil uit den grond oprijzen, als wilden zij met hun spits den hemel
bestormen. Ook hier schijnt het, alsof de natuur heeft willen spotten
met den mensch en zijn kunstvaardigheid, en heeft willen toonen hoe,
wat hij als wonderwerken beschouwt, slechts een spel is voor haar
ontzagwekkende macht.

Als de reiziger voor de eerste maal de drie groote pyramiden van Gizeh
beschouwt, staat hij verstomd van bewondering, onder den indruk van hun
ontzaglijke grootheid, en de volhardende wilskracht, die noodig was,
om ze te doen verrijzen. Dikwijls heeft men zich afgevraagd, hoe ooit
in den geest der egyptische bouwmeesters de voorstelling was ontstaan,
die hen bezielde tot den bouw der pyramiden. De geschiedschrijvers der
egyptische kunst hebben ieder op zijn wijze gepoogd, dit raadsel op te
lossen; zij beweren, dat de opeengestapelde aardhoopen het denkbeeld
der pyramide deden ontstaan; anderen zeggen, dat de opgehoopte
korenschoven in den oogst als voorbeeld moeten hebben gediend; een
derde is weder een andere meening toegedaan.

Ik zal mij wel wachten, mijn verklaring van het ontstaan der
pyramiden als de juiste aan mijn lezers op te dringen; ik kan alleen
verzekeren, dat de egyptische bouwmeesters niet anders hebben gedaan,
dan kunstmatig de voorbeelden nabootsen, die de natuur hun in Nubië
aanbood.

De Egyptenaren zijn ongetwijfeld uit midden-Afrika gekomen; in de
vroegste tijden zonden zij reeds onderzoekers uit naar Nubië en
naar streken, die nog dichter bij den equator zijn gelegen. Bij
twintigtallen nu ziet men aan den linker oever der rivier pyramiden
verrijzen; natuurlijke pyramiden, van driehoekigen vorm, oprijzend uit
een stevige basis. Vijf of zesduizend jaren voor onze tijdrekening
konden zij van uit de rivier evengoed worden aanschouwd als thans;
want de rivier is altoos de eenige begaanbare weg in dit land geweest,
en zij zijn steeds op dezelfde plek gebleven, sedert de geweldige
omwenteling die hen aan het oppervlak der aarde te voorschijn riep, als
de onveranderlijke getuigen van menschelijke zwakheid en menschelijke
ijdelheid. Men ziet ze in allerlei vormen en gedaanten, driehoekig,
van treden voorzien en vierzijdig. Ik weet niet, of zij van dichtbij
gezien even regelmatige en zuivere verhoudingen vertoonen als op
een afstand; het licht kan natuurlijk in de verte hoeken afstompen
en ongelijkheden verzachten of uitwisschen; maar al waren ook die
regelmatige vormen toe te schrijven aan de werking van het licht, de
oude Egyptenaren hebben ze evenzoo gezien, als wij ze thans waarnemen,
en dus moet hun indruk zijn overeengekomen met den onzen.

Het is een overweldigend gezicht, deze steenen reuzen zich te zien
verheffen, als pralend met hun kracht en hun weerstandsvermogen. Soms
vormen zij groepen van vier, of zelfs vijf pyramiden, in een
betrekkelijk kleine ruimte vereend.

Badend in den zonnegloed, die hen doet schitteren als zuiver goud,
schijnen zij te heerschen over den chaos der woestijn, die hen
omringt. Onze verbeelding ziet in hen de nakomelingen dier reuzen,
die in andere streken Pelion op Ossa poogden te stapelen, en die,
hun grootsche taak verijdeld ziende, veroordeeld zijn geworden
tot eeuwige onbewegelijkheid in deze afrikaansche woestijn. Hun
onbuigzame trots is hierdoor niet geknakt, en zij schijnen in
ongenaakbaar zwijgen de ijdele strafoefening te tarten, hun door het
lot opgelegd. Ik begroette hen met eerbiedige en bijna schroomvallige
bewondering. Hoevele malen, sedert zij aan den brandenden schoot der
aarde ontstegen, zagen zij niet de hechtste koninkrijken ondergaan,
voortgezweept door den storm van het noodlot. Hoevele tooneelen van
verschrikking hebben zij niet bijgewoond, welke bij machte zouden
zijn, de hardste rotsen tranen te ontlokken? De wateren van den tijd
hebben zich gesloten boven de ongelukkige slachtoffers en de menschen,
medegesleept door de duizelingwekkende vaart van den levensstroom, zijn
voortgegaan, misdaden op misdaden, laagheden op laagheden te stapelen,
terwijl slechts een enkele maal de lichtstraal eener heldhaftige en
edele daad de sombere wolk van ongerechtigheid doordringt, waaraan de
mensch den naam van beschaving heeft gegeven. Alles gaat voorbij, en
verdwijnt om weder terug te keeren, slechts de pyramiden zijn gebleven;
zij hebben alle stormen overleefd, en aan hun voet zijn de schuimende
golven gebroken van menschelijke gruweldaden en menschelijke wanhoop.

Zoo aanschouwt men, rustig op het dek der stoomboot gezeten, zonder
van plaats te veranderen, enkel door de bonte wisseling van het
voorbijtrekkende landschap, tooneelen, waarvan ik u slechts een
flauw denkbeeld kan geven. Zoo de reiziger slechts in geringe mate
weet gebruik te maken van wat zijn ervaring hem heeft geleerd en
zijn verbeeldingskracht hem voorspiegelt, zoo hij weet in te keeren
tot zich zelf, en zich te onttrekken aan de storende opmerkingen van
zijn reisgezellen, zal hij hier, zonder inspanning, het genot kunnen
smaken van zijn droomen verwezenlijkt te zien, en nieuwe schoonheden
voor het oog zijner verbeelding te doen oprijzen, een genot, dat hem
de innigste geestelijke bevrediging zal verschaffen. En het is niet
enkel de rivier, die hem deze blijde gewaarwording schenkt.

Te Korosko, waar men den nacht doorbrengt, wacht den reiziger, door
de goede zorgen van Cook, een geheel eenig schouwspel. Om hiervan
te kunnen genieten, moet men voor dag en dauw opstaan, een haastig
ontbijt gebruiken, en zoo spoedig mogelijk de gidsen volgen, die
het gezelschap een berg willen laten beklimmen, van waar zij de zon
zullen zien opgaan. Een kwartier gaans van de plek, waar de stoomboot
ligt, verheft zich een kleine berg, ongeveer 200 meter hoog, van waar
men de geheele oostelijke woestijn overziet. De helling is verbazend
steil; maar de bewoners der streek weten met groot gemak naar boven te
klimmen. Zoovele bezoekers plegen reeds eeuwen lang om verschillende
redenen dien berg te bestijgen, dat de steenen op meerdere plaatsen
zijn uitgesleten, men heeft er nu hier en daar een soort ruwe treden
uitgehouwen om ten minste eenigen steun te hebben, en niet steeds
gevaar te loopen van uitglijden. In een half uur bereikt men den
top. Hier bevindt zich, op een soort van plat, een vierkant gebouwtje
zonder deur, maar met twee of drie vensters. Langs een ladder van
zoowat tien treden, die tegen den muur steunt, kan men boven op het
dak klimmen, maar men moet zich stevig vasthouden, en ook zijn knieën
gebruiken; want die ongelukkige ladder is niet hoog genoeg en reikt
niet eens tot aan den top van den muur. Bij de expedities, die werden
uitgezonden tegen de volgelingen van den Mahdi, had het egyptische
gouvernement hier een wachtpost geplaatst, om den weg te bewaken, die
langs den voet van den berg van Korosko naar Berber liep. De soldaten
hebben zich uit verveling vermaakt met allerlei kinderspelletjes,
waarin de Egyptenaren, en zeker ook de Nubiërs, altoos veel behagen
scheppen, en intusschen waarschijnlijk hun kameraad uitgelachen, die
op den top van de zooeven vermelde sterkte gezeten, moest waken voor
de openbare veiligheid. Op de steenen ziet men nog de sporen van hun
onschuldig tijdverdrijf.

Op eenigen afstand van het gebouwtje hebben de inwoners van
Korosko, die meermalen bedevaarten naar deze plaats ondernemen,
blijk gegeven van hun vroomheid, door het oprichten van kleine, ruw
gehouwen grafteekens, waarop eenige regels arabisch schrift zijn
aangebracht. Het kleine fort is thans verlaten, er staat niets op
dan een lange paal, waaraan eens misschien de engelsch-egyptische
vlag heeft gewapperd en die thans beklommen wordt door verschillende
reizigers, die van een nog hooger gelegen standpunt het eerst de
opkomende zon willen zien verschijnen.

Het weer was zacht, en alles voorspelde een van die heerlijk heldere,
warme dagen, die in dit land zoo veelvuldig voorkomen. Toen wij de
boot verlieten, zochten wij onzen weg bij het licht der sterren, dat
een zachten, liefelijken glans verspreidde; toen we den top van den
berg hadden bereikt, waren de sterren echter bijna allen verdwenen, en
aan den horizon vertoonde zich eene smalle lichtstreep, die langzaam
roodachtig getint werd. Van lieverlede maakte zich uit de windselen
van den nacht de woestijn los, met haar geheimzinnige verschrikking, en
haar aaneengeschakelde keten van lage bergruggen, die nieuwsgierig over
elkander heen schijnen te gluren, alsof zij zich wilden vergewissen,
of hunne buren eindelijk het geheim der beweging hadden ontdekt. In
de zee van zand, die langzaam opdoemde voor ons oog, en als het ware
opsteeg uit de nachtelijke nevelen, konden wij in tallooze kronkelingen
de bedding volgen van een of anderen stroom der grijze oudheid, sedert
duizenden eeuwen reeds uitgedroogd. De stemmen der woestijn verstomden,
de een na de ander; want hier spreekt de duisternis met een kracht,
die slechts geëvenaard wordt door haar welluidendheid,--en klanken
uit de bewoonde wereld drongen door tot ons oor.

Plotseling baadde de horizon in licht; als de boden van een machtig
koning schoten tallooze stralenbundels uit naar alle zijden, en
kondigden de nadering aan van den verheven vorst, die straks zou
verschijnen.

Toen steeg langzaam, als uit onbekende zeeën, de glinsterende
zonneschijf boven den gezichteinder, snel groeiend, kracht en
gloed uitstralend, de aarde koesterend met zijn heerlijk licht;
alle schepselen tot zich lokkend, die zich vermeien in zijn weldoende
warmte, mensch en dier zegenend, en elk wezen tot nieuw leven bezielend
door zijn weldadige werkzaamheid. Eindelijk was hij verrezen,
in statige pracht, rond en vol en gloeiend rood, en wel moest men
erkennen, dat daar de vorst des daags was verschenen, onverwinnelijk
door de kracht zijner doordringende stralen, en elke andere macht
op aarde tartend. Hoe wel hadden de oude egyptische dichters in hun
heilige zangen de werking van dit hemellichaam op al wat leeft weten
te schilderen. "Prachtvol is uw opkomst aan den gezichteinder, o Aten
(zonneschijf) levende god, levensbeginsel, wanneer gij verrijst in het
Oosten, om de aarde te overladen met uw weldaden. Liefelijk en grootsch
schittert gij, hoog boven de aarde, uw stralen omringen den aardbol
en schenken leven aan alle schepselen. Gij nadert hen, gij sluit
hen in uw teedere omarming, gij doet uw stralen op aarde schijnen,
en de dag volgt uw schreden. Als gij in het Westen zijt ondergegaan,
ligt de aarde in den nacht, als een doode in de dichte duisternis
des grafs; de oogen zien niet meer; het zichtbare is uitgewischt,
en ieder bedekt het aangezicht. De groote verscheurende dieren gaan
niet meer uit op roof, de kruipende dieren verlaten niet meer hun
holen. De heldere hemel is verduisterd en de schepselen zijn stil,
als zwegen zij omdat hun schepper aan den gezichteinder verdween.

"Maar in den morgen, als gij schitterend verschijnt, zonneschijf,
die de duisternis verjaagt, verspreidt gij uw stralen, en de aarde
viert feest, aller oogen openen zich, en mensch en dier verrijst,
want gij doet hen herleven; gij hebt hun ledematen gesterkt, en zij
strekken de handen naar u uit. Elk wezen vervult zijn bestemming; de
dieren des velds rusten in het groen, de boomen en planten groeien
en bloeien; de vogels verlaten hun nesten en vliegen voort, met
uitgespreide vleugels."

Ik herinnerde mij dien zang van een dichter uit den tijd van den Pharao
Amenophis IV, zestien eeuwen voor onze jaartelling, en ik vroeg mij
af, wat onze hedendaagsche schrijvers wel hadden kunnen vermelden,
dat de egyptische zanger ongezegd had gelaten. Intusschen had het
aanschouwen van de schitterende lichtbron, die de aarde overstroomde
met haar pracht en gloed, ook mijn reisgezellen tot zwijgen gebracht,
en ik had mij een weinig van de anderen verwijderd, om rustig te kunnen
genieten van het indrukwekkend gezicht en mij in stilte rekenschap te
geven van de indrukken, die het in mij wekte. De tallooze geruchten,
die weerklinken in het nachtelijk duister der woestijn, waren tot
zwijgen gebracht, en de machtige stemmen des daags en der bewoonde
wereld lieten zich met kracht vernemen. Ik gevoelde zeer goed,
op dit oogenblik, dat ik, zoo ik dertig of veertig eeuwen vroeger
geboren ware, de hoogst gelegen plaatsen zou hebben gekozen, om
het machtige hemellichaam te aanbidden, dat het ontelbare heir der
sterren terugdreef in de duisternis en op de vlucht joeg door zijn
verschijning aan den hemeltrans.

Eenige minuten lang gevoelde ik mij innig verbonden met de grootsche
natuur; ik had werkelijk de duisternis zien vluchten naarmate de
stralen der zon van de bergen nederdaalden en het aardoppervlak
verlichtten, ik had uit dat duister zien aanlichten wat men den weg
van Korosko naar Berber noemde, maar wat in waarheid de bedding was
van een thans verdroogden stroom der oudheid, dien de menschen in deze
onmetelijke, onbewoonde uitgestrektheid volgen, als een gebaanden
weg. Hel verlicht, strekte hij zich uit, in grillige bochten en
kronkelingen, met het glinsterende zand, dat reeds in het licht begon
te schitteren, als de huid van een reuzenslang, die zich warmt in
de zon. Plotseling moest ik weer terugkeeren tot het gewone leven;
wij werden geroepen om den terugtocht te aanvaarden naar de boot,
die floot in de verte. Niets is mij zoo onaangenaam als het aanhooren
van de alledaagsche opmerkingen mijner reisgenooten, als ik pas
doordrongen ben geweest van de nabijheid eener oneindige, grootsche
macht, en hier werd ik maar al te onzacht uit mijn mijmeringen gewekt
door het aanschouwen van de meest banale werkelijkheid; daar ik bij
onze aankomst aan de boot reeds weer de luide kreten hoorde, het
woeste geworstel, het dringen en vechten zag van een menigte lieden,
die zich begeerig op de geldstukken wierpen, welke enkele reizigers
hun toesmeten.

Ik begreep zeer goed, dat Mozes, toen hij van de hoogten van den
Sinaï afdaalde, waar hij van nabij Jehovah's stem had gehoord, en
de Israëlieten op dergelijke handelingen betrapte, zoo vertoornd was
geworden, dat hij de steenen tafelen brak, waarop de Heer zelf zijn
wet gegrift had.

Het einddoel van onze reis was Wadihalfa, een dorp, dat als begraven
ligt in het zand, dat zich aan den voet der bergen uitstrekt. Ten
Noorden van dit dorp maakt de rivier vele bochten, en de oevers
zijn geheel van aanzien veranderd. Ter linker zijde ziet men slechts
een uitgestrekte woestijn, een geweldige zandzee, kalm toen ik haar
aanschouwde, maar vreeselijk en geducht, als de gloeiende stormwind
waait, met golven van zand, die plotseling verstijfd schijnen in
strakke onbewegelijkheid.

Bergen ziet men niet meer, behalve aan den verren gezichteinder. Ter
rechterzijde verheffen zich eenige heuvels, met zachtgeronde omtrekken,
en enkele verspreide rotsen, die hun steilen top opwaarts heffen; de
tamarinden, die eerst verdwenen waren, keeren weder terug, evenals de
palmen, en onze oogen die reeds vermoeid waren door het gezicht van al
dat dorre zand, rusten met welgevallen op het groen. In de kromming van
een bocht der rivier ligt het dorp Wadihalfa op den rechteroever; de
minaret eener moskee schijnt zich fier ten hemel te willen verheffen,
maar is midden in haar trotsche vlucht geknakt, die zeker te stout zou
zijn geweest; daarnaast zien wij eenige witte huizen schemeren tusschen
het groen eener laan van mimosa's en acacia's, en achter die huizen,
in de karig bebouwde en met moeite besproeide velden, zien wij vrouwen,
in gebukte houding, haar arbeid verrichten, als arme verschroeide
insecten, in de brandende hitte van den vollen middag. Want in Nubië,
evenals in den Soedan en geheel midden-Afrika, komt den man de hoogste
waardigheid toe, en al geldt bij ons de schoone spreuk: "Arbeid is
vrijheid", in Afrika is het tegendeel het geval. De man doet niet
anders dan rooken, drinken, eten, zorgen voor de instandhouding van
zijn geslacht en oorlogvoeren; de vrouw verricht zwaren arbeid, om haar
heer en meester voedsel te verstrekken, en te voorzien in de bescheiden
behoeften van haar gezin. Wat aan den eenen kant der Pyreneën als
waarheid mag beschouwd worden, geldt geenszins aan de overzijde.

Tot nog toe is in deze reisbeschrijving geen melding gemaakt van
monumenten der oudheid, wier aanwezigheid in Beneden-Nubië het feit
kon verklaren, dat wij zulk een verren tocht ondernamen om ze in
oogenschouw te nemen. Als de gewone toerist Egypte heeft bereisd,
de grootsche en prachtvolle tempelzalen, rijk versierde graven en
indrukwekkende pyramiden heeft bewonderd, zal hij moeten erkennen,
dat in Nubië, waar hij slechts oorspronkelijk minder schoone, en
daarbij allertreurigst vervallen overblijfselen van bouwwerken der
oudheid ontwaart, de bezwaren, aan den verren tocht verbonden, amper
zouden zijn vergoed, zoo hij van den aanblik der heerlijke natuur
niet volop kon genieten.

Toch treft men ook hier wel tempels aan; overal verstrooid, en
somtijds zeer belangrijke, zooals die van Deïr, van Dakkeh, en zelfs
van Qalabscheh; en den reiziger, die tevens archaeoloog is, valt een
rijke oogst van merkwaardige ontdekkingen ten deel in de tempelreeks,
die tusschen Philae en den tweeden waterval zijn gelegen; terwijl
de kunstenaar in hun versiering motieven zal vinden van onschatbare
waarde. Maar wie en wat hij ook zij, eenvoudig pleizierreiziger,
oudheidkundige of kunstenaar, geen ander schouwspel zal hem zoozeer
kunnen boeien als de twee tempels van Aboe Simbl, of zooals zij in
den regel genoemd worden, van Ipsamboel.

Deze beide monumenten, vooral de grootste, mogen beschouwd worden
als de meest wonderbare scheppingen, die de menschenhand in het
aanzijn riep. Beiden dagteekenen uit den tijd der regeering van
Ramses II, die over Egypte heerschte ongeveer veertien eeuwen vóór
onze jaartelling. Deze groote bouwmeester deed in zijn gansche rijk
de meest verschillend ontworpen en ten uitvoer gebrachte scheppingen
verrijzen, en, niet tevreden met de monumenten, welke hij zelf had
doen oprichten, aarzelde hij niet, zijn naam te laten griffen in al de
lang vóór hem tot stand gekomen bouwwerken waarin hij behagen schiep,
een eigenaardige vorm van tot het uiterste gedreven machtsmisbruik.

Deze Pharao, die zich beroemen kon de stichter te zijn Van het
Ramesseum te Thebe, een gedeelte van de tempels van Luxor en Karnak
(in 't bijzonder de groote zuilenzaal), den tempel te Abydos, die zijn
naam draagt, en de versiering van de eerste zuilenzaal in den tempel
van Seti I (ik noem hier slechts de schoonste en meest bekende), die
steden deed bouwen aan de grenzen van zijn koninkrijk, zooals die,
welke hij Heroopolis of stad der heldendaden noemde, meende nog niet
genoeg te hebben gedaan om zich onsterfelijken roem te verwerven,
zoo hij niet in Beneden-Nubië, op de plek die Aboe Simbl is genaamd,
en waar de rivier nauw is ingesloten tusschen de lybische bergen
en een zandig plateau, dat langzaam omhoog stijgt, een tempel liet
bouwen ter verheerlijking van zijn vader Ammon.

Rondom ligt de woestijn in zwijgende eenzaamheid.

Het naastbijgelegen dorp is nog drie of vier mijlen verwijderd. Waarom
is deze plek voor den bouw der twee tempels gekozen? De groote
bouwmeester moest daarvoor zijn reden hebben, en voor wie goed ziet,
blijkt die reden ook duidelijk genoeg.

De voorgevels der beide tempels grenzen onmiddellijk aan den oever
der rivier, en men staat eenvoudig verstomd van verbazing, als men
de kolossen van den kleinen, en daarna die van den grooten tempel
ziet voorbijglijden. De bewonderende verbazing, die ons overmeestert
en vervult, is werkelijk beklemmend in haar uitwerking, evenals de
indruk, in ons gewekt door het aanschouwen der groote pyramide van
Cheops, want dit indrukwekkende tempelfront kan gerust vergeleken
worden bij dat grootsche wonderwerk. Ongetwijfeld is de vorst eens,
bij het voorbijvaren langs deze plek, getroffen geworden door de
bijzondere ligging en gesteldheid van het gebergte; hij zag, dat
een uitlooper der lybische bergketen hier tot aan de rivier reikte,
en wel een voorgebergte van buitengewone lengte, hoogte en breedte,
waarvan de kalksteen uitnemend voor bewerking geschikt was. Hij zal
moeten hebben overwogen, dat dit de aangewezen plek was, om een dier
speos of rotsgraven in uit te houwen, waarin de egyptische werklieden
al hun kunstvaardigheid ten toon spreidden, om de laatste rustplaatsen
hunner groote koningen waardig te versieren.

Als Ramses II niet zelf dit denkbeeld had opgevat en slechts
een van de kunstenaars in zijn omgeving het plan had geopperd,
mag men daarom evengoed hem de eer der uitvoering laten toekomen;
want slechts zelden is een vorst, hij moge dan Pharao zijn of niet,
bij machte, de geniale denkbeelden zijner onderdanen te begrijpen,
laat staan te verwezenlijken; en Ramses deed beide. Hij was het,
die het werk deed ten uitvoer brengen, dat ontegenzeggelijk het meest
merkwaardige bouwwerk is, onder zijn regeering tot stand gebracht.

In den grooten tempel is de berg uitgehold, en tot in de geringste
bijzonderheden rijk gebeeldhouwd en versierd, tot op een diepte van 68
Meter, een breedte van 38 en een hoogte van 33 Meter. In den kleineren
tempel zijn de afmetingen slechts half zoo groot; maar het geheel is
een Titanenarbeid, welks ontwerpers aan hun weergalooze stoutmoedigheid
de geniale vindingrijkheid paarden van volmaakte kunstenaars.

Wat nog het allermeest treft, is niet de omvang van het reuzenwerk,
maar de volmaaktheid van al zijn onderdeelen; van de reusachtige
diervormen, die den top van den grootsten tempel bekronen, tot de
bovenmenschelijke kolossen, die den tempelingang bewaken, en de
wonderbaar juiste opvatting der verhoudingen van deze menschelijke
schepping tot de omringende natuur.

Men moet niet pogen, aan den voet van den tempel een overzicht van
het geheel te verkrijgen; want al slaat men den blik ook omhoog, een
gedeelte van het tempelfront ontsnapt aan ons gezicht; men kan het
geheel nog het best overzien van af het midden der rivier, of misschien
nog beter aan de overzijde. Daar alleen vangt men den totaalindruk op,
en niets schijnt dan ook stuitend of onnatuurlijk; de ingang tusschen
de vier groote kolossen is juist van verhouding, en de diervormen die
op den top, 20 Meter hooger, zijn aangebracht, onderscheidt men niet
nauwkeurig, evenmin als men alle bijzonderheden zou onderscheiden
van de ornamenten die het kapitaal eener hooge zuil versieren.

Het eenige voorbeeld, waarin wij een dergelijke stoutmoedigheid
van conceptie en een dergelijke volmaking in de verwezenlijking
daarvan kunnen waardeeren, is de raadselachtige, in de rots gehouwen
sphinx, wiens reuzenhoofd zoo volkomen in harmonie gehouden is met
de omgeving. Hij houdt de wacht in den omtrek der groote pyramiden,
en zijn eenzame, indrukwekkende grootheid heeft hem reeds van oudsher
bij de fellahbevolking den naam van Vader der Verschrikking verschaft.

Enkele opgaven omtrent de juiste afmetingen dezer beeldhouwwerken
geven allicht eenig denkbeeld van de stoute fantasie der egyptische
kunstenaars. De sphinx is van het einde der voorpooten tot aan den
staart ongeveer 57 Meter lang en 20 Meter hoog. De neus is 1.70 M.;
het oor 1.37 M. en het gelaat heeft tusschen de beide ooren een
breedte van 5 M.

De kolossen van Aboe Simbl zijn 20 Meter hoog, hun aangezicht is
tusschen de ooren niet minder dan 4.17 M. breed; de mond is 1.10 M., de
oogkassen 0.84 M.; de neus 0.98 M., het oor 1.06 M. en de handen 2.64.

Ondanks zijn kolossale grootte maakt de Sphinx niet zulk een
overweldigenden indruk, als de zittende beelden van Aboe Simbl;
de Sphinx toch staat vrij; rondom hem strekt zich naar alle zijden
de onbegrensde ruimte uit, en de reusachtige afmetingen van het
kunstgewrocht gaan als het ware verloren in die oneindigheid.

Bij den tempel van Aboe Simbl echter, waar het gezicht wordt beperkt
door de lijn der rotswanden, die opzettelijk tot op een bepaalde hoogte
zijn teruggebracht, om het effect van het beeldhouwwerk te verhoogen,
winnen de beelden in grootte, wat de berg aan hoogte heeft verloren,
en schijnen daardoor nog reusachtiger dan zij in waarheid zijn. Toch is
in het schouwspel niets, dat ons onaangenaam treft; want alles smelt
samen, de bergen, de reusachtige diervormen, de geweldige friezen,
het machtige beeld van den god Râ in het midden, en de kolossen,
die de wacht houden naast de tempelpoort.

Hoe schoon zijn zij in het avonduur, als de ondergaande zon ze baadt
in zachten gloed, en alles in het rond innige, weemoedige teederheid
ademt; de strakke, als verstijfde glimlach, die speelt om hun breede,
omgekrulde lippen, schijnt plaats te maken voor een zachtere, meer
menschelijke uitdrukking; niet langer zien zij met zoo verpletterende
verachting, in het trotsche bewustzijn hunner onvergankelijke
grootheid, uit de hoogte neder op de arme stervelingen, die reeds
zoovele eeuwen lang voorbij trekken aan hun voet, om nooit terug te
keeren. Hun gelaat vertoont thans veeleer de kalme, vredige goedheid,
welke op het gezicht te lezen staat van den grijsaard, die aan den
avond zijns levens vol welwillende toegevendheid het spel der kinderen
gadeslaat, die zich vermaken in zijn nabijheid. Hun glimlach is vol
goedaardige vriendelijkheid, en in plaats van de zooeven nog geduchte
reuzengestalte zien wij thans een kalm en wijsgeerig beschouwer,
verzonken in bespiegeling. Alles een gevolg van het wisselende licht
en de scheppende kracht onzer verbeelding.

Wanneer men de rivier, dien van ouds beroemden Nijlstroom, opvaart,
komt men eerst aan den kleinen tempel, die gewoonlijk de tempel
van Hathor genoemd wordt, en die getuigt van de vereering, door de
koningin, welke den Pharao ter zijde stond, gewijd aan de vrouwelijke
godheden, die het egyptische volk haar gunst verleenden, zooals de
groote tempel gewijd is aan de nagedachtenis der eerste grondleggers
van Egypte's grootheid.

Eerst vertoonen zich aan den blik van den voorbijvarenden reiziger
de zes kleinere kolossen in hun eeuwige, strakke onbewegelijkheid;
daarna de vier groote, die onze bewondering ten top doen stijgen. De
reiziger gevoelt, dat hij naar die verwijderde streken van het
binnenland trekt, waar de natuur haar grootste wonderen aan haar
meest geduchte verschrikkingen paart; naar dat onbekende land, dat
van oudsher alle Egyptenaren tot zich lokte, zoowel onder Ramses II
als onder de Pharao's der zesde dynastie en hun voorgangers, door de
aantrekkingskracht van het onbekende, zooals het nog heden ten dage
de belangstelling wekt der beschaafde volken, en voedsel biedt aan
de weetgierigheid en zucht naar avonturen der onderzoekingsreizigers.

Gaat de reis daarentegen weder stroomafwaarts, verlaat men de pracht
van den tropischen plantengroei, de verschrikkingen en geheimen
der maagdelijke wouden van Midden-Afrika voor die streken, welke
nader bij de beschaafde wereld zijn gelegen, dan wordt alles van
lieverlede kleiner en nietiger; na de geweldige kolossen volgen de
minder reusachtige beelden van den koninginnetempel, terwijl de rivier
zelf, eerst zoo statig en indrukwekkend, langzaam smaller wordt,
en ten slotte niet meer dan één kilometer breed is, waar hij in den
bovenloop vijf kilometer besloeg.

Is het schouwspel, dat de kolossen aanbieden, wanneer zij worden
beschenen door het licht der ondergaande zon, reeds indrukwekkend,
veel plechtiger en verheffender nog is hun aanblik bij maanlicht,
vooral wanneer de maan ten Westen van den tempel staat. Dan zijn
alleen de reuzenbeelden verlicht, en het grillig spel der schaduwen
verleent hunne gestalten iets onbeschrijfelijk tooverachtigs.

Men is als het ware verplaatst in een droomenrijk, en voelt zich
als opgelost en verzwonden in de schaduw der geweldige Ramsessen,
die bewakers der tempelpoort, bij welke zij meer dan vijf en dertig
eeuwen de wacht hebben gehouden, ondanks aardbevingen en omwentelingen,
waarin de natuur en de mensch om strijd hun boeien verbraken. Wij
duizelen bij die gedachte, welke onze verbeelding bijna niet kan
omvatten, en de hedendaagsche mensch gevoelt zijn nietigheid in de
tegenwoordigheid dier getuigen van zulk een grootsch verleden.

Alles is even geheimzinnig, en de donkere ingangspoort schijnt toegang
te verleenen tot een rijk van eeuwige duisternis. Toch is het de
mensch, zoo klein tegenover de grootsche natuur, uit wiens brein deze
wonderwerken zijn ontsproten, en die ze in het aanzijn heeft weten te
roepen; die als het ware voorzag, hoe eenmaal deze reuzenschaduwen,
oneindig gerekt en verlengd, zich zouden uitbreiden en alles omhullen,
tot ook zij wegsterven, wanneer de opgaande zon ze doet verdwijnen,
om ze aan gene zijde weder in het leven te roepen.

Dit is het uur, waarop men zich gaarne onttrekt aan het dikwijls
storende gezelschap zijner reisgenooten, om te genieten van het
geheimzinnig stilzwijgen, dat heerscht in het rond, om alleen te zijn
met zijn mijmeringen, zijn gemengde gewordingen vol vrees en hoop,
godsdienstigen twijfel en wetenschappelijke zekerheid.

Onze overpeinzingen in zulke stille uren leiden tot diepe overweging
der gewichtige raadselen, welker oplossing den mensch nog niet
beschoren is, en uit die duisternis gevoelen wij dat eenmaal licht
zal geboren worden, zooals bij het aanbreken van den morgen de vorst
des daags de nevelen doet verdwijnen en leven en vruchtbaarheid wekt
waar de dood te heerschen scheen.

Het wekt dan ook geenszins onze bevreemding, dat de Egyptenaren
in hun godsdienstige voorstellingen steeds terugkeerden tot het
licht, dat voor hen het zinnebeeld en de bron van alle leven was;
dat zij al de kracht van hun geloof samenvatten in die zonnemythen,
waarin zij hun denkbeelden omtrent het leven aan deze en gene zijde
des grafs nederlegden, denkbeelden, die onder andere vormen zijn
blijven voortbestaan en nog steeds worden gehuldigd in een wereld,
die, zonder zich daarvan bewust te zijn, veel heeft te danken aan de
wijsheid der oude bewoners van Egypte.

De Egyptenaren bezaten een vurige verbeelding; hun ziel was
toegankelijk voor schoonheid, in welken vorm deze zich ook
openbaarde, uit hun geest ontsproten die bekoorlijke, maar soms ook
verschrikkelijke mythen, die door andere volken in dichterlijke vormen
werden gekleed, maar wier oorsprong in Egypte is te zoeken.

Men zou geneigd zijn te gelooven, dat, na indrukken als die welke
reeds door ons zijn opgevangen, geen schouwspel in staat zou zijn,
de reeds doorleefde aandoeningen te verdringen, of de tot nog toe
aanschouwde tooneelen in de schaduw te stellen; en toch is dit niet
het geval. Niet alleen bij zonsondergang, niet alleen in het kalme
licht der maan moet men den tempel van Aboe Simbl beschouwen, maar vóór
alles bij het aanbreken van den dag, wanneer onze verrukking tot het
uiterste zal stijgen bij den aanblik dier onvergelijkelijke schoonheid.

In het Oosten, boven de arabische woestijn, komt de zon op.

Nauwelijks stijgt de gloeiende schijf boven den gezichteinder,
of haar stralen verlichten den top des tempels, waarop de twee en
twintig bekronende diervormen het licht des daags begroeten, zooals
in het tropische woud van de hoogste boomtoppen hun gelijken den
dageraad verwelkomen, als de duisternis verdwijnt uit het woud,
dat hun tot schuilplaats strekt. De zon stijgt hooger, beschijnt
vervolgens den tempelfries met de gevleugelde zonneschijven, en
daarna, steeds toenemend in kracht, het kolossale beeld van den god
Râ, in de rots zelf gehouwen, de verpersoonlijking van de zon, en de
bron van alle leven. Steeds hooger stijgt het heerlijk hemellichaam
en doet de kolossen tintelen van leven, als waakzame wachters,
machtige beschermers van het heiligdom, waar weldra de zonnegod als
onbetwistbaar heerscher zijn intocht zal houden.

Want steeds meer naar het Zuiden wendt zich de zon, en op een gegeven
oogenblik dringen haar stralen door den open tempelingang binnen,
verlichten de voorhal en glijden door de poorten, in een rechte
lijn tegenover den hoofdingang gelegen, tot diep in het heilige der
heiligen, waar op een steenen voetstuk de vier beelden verrijzen der
beschermgoden van het egyptische rijk.

Oorspronkelijk hadden de Egyptenaren, evenals de Chineezen, en de
volkstammen van Midden-Afrika, als alle primitieve volken trouwens,
geen woord, om het begrip uit te drukken, dat wij thans door het woord
"God" vertolken, en zelfs in de taal der Kopten, dat is dus de taal,
die door de egyptische Christenen gesproken wordt, is het woord god
een soortnaam, steeds voorafgegaan door het lidwoord, zelfs waar zij
God zelf aanroepen.

In de oogen van Egyptenaren en Chineezen waren de goden de
_beschermers_, die de familie, de _voorvaderen_ hadden geschapen.

Aan de nagedachtenis dier voorvaderen waren hun eerste tempels gewijd,
die zij _woningen der beschermers_ noemden, lang eer de godsdienstige
mythen ontstonden, die datgene moesten uitdrukken, wat voor hun
verstand verborgen bleef.

Elke stad, elk dorp, elk huis had zoodoende zijn beschermgoden, en
vandaar dan ook, dat men Egypte een reuzenpantheon zou kunnen noemen,
waarin het uiterst moeilijk, zoo niet onmogelijk is, zich rekenschap
te geven van al die verschillende godengestalten.

Gewoonlijk bevindt zich in de tempels het beeld van den koning die
ze stichtte, naast de afbeeldsels der goden, aan wie de tempel is
gewijd. Hier zien wij, hoe de Pharao Ramses II in het heiligdom vier
godenbeelden liet plaatsen, eerst Annakhis, die Râ vertegenwoordigt,
dan hij zelf en vervolgens Ammon en Phtah.

Achtereenvolgens beschijnt de zon de vier godengedaanten met haar
levenwekkende stralen, zij drukt een vluchtigen kus op het voorhoofd
van Annakhis, daarna op dat van Ramses, Ammon en Phtah, om, een
oogenblik later reeds, eerst het heiligdom, dan de zuilenzalen en
eindelijk den ganschen tempel, in duisternis en zwijgen gehuld, achter
te laten. De Egyptenaren geloofden dat de oude goden voortdurend
hun levenskracht verloren, en dat deze vernieuwd moest worden door
besproeiing met het levenswater, waarom dan ook achter de godenbeelden
een langwerpige, vierkante trog is aangebracht.

Te Aboe Simbl echter is die telkens terugkeerende stroom, die hen
tot nieuw leven bezielt, de dagelijks herhaalde zonnekus, welke hun
voorhoofd beroert op het oogenblik, dat de zon in volle glorie harer
kracht haar baan begint, om, als zij haar hoogtepunt heeft bereikt,
te dalen en den dood te gemoet te gaan, die haar wacht aan het einde
van den dag.

Het is duidelijk gebleken, dat deze symbolische voorstelling
opzettelijk door de geniale ontwerpers van het grootsche bouwwerk is
in beeld gebracht, en dat zij gezocht hebben naar bepaalde middelen,
om het doel, dat zij beoogden, te bereiken.

Op den rechteroever toch van den Nijl, in de arabische woestijn,
bevindt zich een berg, die zoodanig is gelegen, dat hij juist de
zonnestralen onderschept, welke anders onbelemmerd in den tempelingang
zouden zijn binnengedrongen. Wanneer des morgens de zon hoog genoeg is
gestegen, om over den top van dien kegelvormigen berg, die daar midden
in de vlakte oprijst, haar stralen op de voorzijde van den tempel
te werpen, zou het reeds te laat geweest zijn, en de beschermgoden
van Egypte zouden den bezielenden kus der eerste zonnestralen niet
hebben ontvangen, nimmer zijn doorstroomd door den weldoenden gloed,
die hun levenskracht moest vernieuwen. Maar deze belemmering werd
door de egyptische kunstenaars overwonnen. Om de gewenschte werking te
verkrijgen, holden zij den berg uit, en gaven aan den top den vorm van
een liggende halve maan. Waar de reiziger ook den blik laat weiden,
nergens in den omtrek zal hij een dergelijk verschijnsel ontdekken.

Onder plechtig zwijgen, bijna met eene aandoening van vrees, ziet men
de levenwekkende stralen naderen tot het aangezicht der vier groote
goden, en hun achtereenvolgens den geheimzinnigen lichtkus op het
voorhoofd drukken, om geruischloos te verdwijnen, als het wonder is
geschied. Wel mag men vol eerbied het genie erkennen van den vorst,
die dit grootsche ontwerp het aanzijn schonk!

Thans, nu de godheid den tempel heeft verlaten, mogen schilders,
beeldhouwers, geschiedschrijvers, archaeologen zich verdringen,
om dezen drempel te overschrijden. Ieders verlangen zal worden
bevredigd; want deze zalen zijn versierd door groote kunstenaars,
die zeker waren van hun zaak, die aan de geringste bijzonderheden hun
zorgvuldige aandacht wijdden, en nimmer afweken van het doel, dat zij
zich hadden voorgesteld. De geschiedschrijver ziet hier het verleden in
beeld gebracht; hij kan de veldtochten van den grooten Ramses volgen,
en al de verrichtingen van zijn talrijke legerscharen gadeslaan, hij
kan de genrestukjes bewonderen, die het leven in het kamp schilderen,
evengoed als de heldendaden van den grooten koning, die het aantal
afgehouwen handen en verminkte ledematen zijner vijanden laat tellen;
hij kan zien, hoe de vorst zijn dapperen beloont, en zijn vader
Ammon dank en eer bewijst, door de gevangenen te laten vermoorden,
die slechts aan den dood op het slagveld zijn ontsnapt, om te vallen
als offers aan de verlossers van Egypte. De oudheidkenner ziet hier
godsdienstige plechtigheden afgebeeld, de aanbidding der voorvaderen;
en den Pharao, waar hij, niet als een god verheerlijkt, zooals velen
ten onrechte meenen, maar zelf God, krachtens zijn geboorte en zijn
hooge waardigheid zijn vaderen de eer bewijst, welke hij hun als zoon
is verschuldigd.

In den tempel der koningin zal het hem blijken, dat de koninklijke
vrouwen, opgenomen in de goddelijke familie, nauw verbonden zijn
met dezen eeredienst, evenals thans nog de keizerin van China haar
echtgenoot ter zijde staat, wanneer zij aan den Hemel en de Aarde,
de beide groote voorvaderen van het chineesche volk, hulde moeten
bewijzen, en den dank overbrengen van het geheele rijk.

Ook zullen zij, die zich wijden aan de studie der oudheid,
gelegenheid vinden, om de geheimzinnige bewoners te leeren kennen van
Midden-Afrika. Voor den grooten tempelingang, op de geweldige basis,
die de kolossen schraagt, zijn twee rijen gevangenen afgebeeld,
die de Pharao op zijn veldtochten medevoerde. De eene stelt gevangen
negers voor, waaronder zich een figuur bevindt, die het haar juist
zoo draagt als thans nog de Chineezen.

Zij die zich weinig voelen aangetrokken tot het verleden, tot
die krijgshaftige en godsdienstige schilderingen, of eenvoudige
afbeeldingen uit het dagelijksch leven van die lang vervlogen dagen,
die medegaan met hun tijd, en enkel in het moderne leven belangstellen,
behoeven den tempel van Aboe Simbl niet te verlaten zonder ook dien
wensch bevredigd te zien.

Links van den grooten tempel ziet men een zwart marmeren plaat, waarin
met gouden letters een opschrift is aangebracht ter herdenking van
het gevecht, dat hier geleverd is tegen de troepen van den Mahdi,
nadat deze pas de woestijn waren doorgetrokken.

Wij lezen daar:

"Deze gedenksteen is hier geplaatst ter herinnering aan het gevecht
van Taski, dat plaats had op den 3den Augustus 1889, toen het leger
der opstandelingen in den Soedan, onder bevel van Abd-er-Rahman
Nad-el-Nedjem, uitgezonden om Egypte te veroveren, geheel werd
verslagen, en hun aanvoerder gedood door het egyptische leger onder
bevel van Grenfell, pacha-sirdar."

Bij het lezen dezer woorden moet men onwillekeurig denken aan een
ander opschrift, in het Fransch, dat in een tempel te Philae werd
gegrift door een grenadier.

"In het jaar zes der Republiek, den 12den Messidor, is een fransch
leger, onder bevel van Bonaparte, te Alexandrië aangekomen. Nadat
dit leger, twintig dagen later, de Mamelukken bij de Pyramiden op de
vlucht had gedreven, heeft Desaix, kommandant der eerste divisie,
hen vervolgd tot voorbij de Katarakten, waar hij den 13den Ventôse
van het jaar zeven aankwam."

De vergelijking valt niet ten gunste van het eerste opschrift uit;
vooral wanneer men nagaat, welke moeilijkheden in dit geval het
fransche en het engelsche leger hadden te overwinnen. De engelsche
soldaten, goed gewapend en wel voorzien van levensmiddelen en
krijgsbehoeften, wachtten kalm een troep arme, dweepzieke negers
af, uitgehongerd na den tocht door de woestijn, en slecht bewapend,
daar zij meenden dat een europeesche legermacht niet zou verschillen
van de egyptische troepen, die lafhartig waren geworden door lange
werkeloosheid, gebrek aan tucht, en wantrouwen jegens hun aanvoerders.

De soldaten van de fransche republiek, zonder eenige kans op
versterking van buitenaf, pas ontscheept in een geheel onbekend land,
vervolgden ruitertroepen, die beroemd waren om hun onverschrokkenheid
en daarvan de duidelijkste blijken gaven; een klein troepje slechts
bereikte het eilandje Philae, nadat zij in de verschillende dorpen
en tempels van Egypte bezettingen hadden achtergelaten, en zoo ooit
een gedenkschrift ter herinnering aan een gevaarlijke, gewaagde,
en toch roemrijke onderneming gerechtvaardigd was, dan is het zeker
dat, hetwelk den tocht der Franschen naar Egypte, in het eind der
achttiende eeuw, in herinnering brengt. Zoo thans het Nijldal rijk is
en voorspoedig, heeft het dien bloei aan franschen invloed te danken;
zoo de wetenschap groote vorderingen heeft gemaakt in de kennis der
egyptische oudheid en de ontcijfering der hiëroglyphen, zijn wij dit
aan Franschen verschuldigd; en als Egypte het land is geworden, dat
door zijn beroemde monumenten jaarlijks duizenden bezoekers trekt,
dan moet ook in dit opzicht aan Frankrijk de eer worden gegeven,
waarop het met recht aanspraak maakt.






End of the Project Gutenberg EBook of Reis door Nubië, by E. Amelineau

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK REIS DOOR NUBIË ***

***** This file should be named 19865-8.txt or 19865-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        http://www.gutenberg.org/1/9/8/6/19865/

Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at http://www.pgdp.net/


Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.org/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     gbnewby@pglaf.org

Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card
donations.  To donate, please visit: http://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.

Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.

Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     http://www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.

*** END: FULL LICENSE ***