The Project Gutenberg EBook of Emperor Heraclius, by Pavlos Karolidis

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.net


Title: Emperor Heraclius

Author: Pavlos Karolidis

Release Date: May 13, 2011 [EBook #36095]

Language: Greek

Character set encoding: UTF-8

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK EMPEROR HERACLIUS ***




Produced by Sophia Canoni




Note: The tonic system has been changed from polytonic to
monotonic, the spelling of the book has not been changed
otherwise. Words in italics are included in _.
—

Σημείωση: Το τονικό σύστημα έχει αλλάξει από πολυτονικό
σε μονοτονικό. Κατά τα άλλα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία
του βιβλίου.  Λέξεις με πλαγίους χαρακτήρες περικλείονται
σε _.



Π. ΚΑΡΟΛΙΔΟΥ



Ο
ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ



ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ



ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1904



ΕΚΔΟΣΕΙΣ TOΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ
ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ
ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ



ΑΡΙΘ. 56 — AΥΓOYΣTOΥ 1904


ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ ΡΑΦΤΑΝΗ-ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ



Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ



Α'. — Εισαγωγή.



Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ

Είς των μεγάλων αυτοκρατόρων, εις τους οποίους το
χριστιανικόν Ελληνικόν κράτος του Βυζαντίου και αυτό το
χριστιανικόν έθνος των Ελλήνων οφείλει την επί αιώνας
δύναμιν, το μεγαλείον, την δόξαν, εν μέρει δε και αυτήν την
εθνικήν ύπαρξιν, είνε ο Ηράκλειος. Ο Ηράκλειος έζησε και
εβασίλευσεν εις χρόνους, κατά τους οποίους το έθνος
ευρίσκετο εν μέσω μεγάλων περί ζωής και υπάρξεως κινδύνων.
Εσώθη από των κινδύνων τούτων μόνον διά των μεγάλων και
σπανίων αρετών, τας οποίας είχε και ως βασιλεύς και ως
άνθρωπος. Μεγαλοφυία στρατιωτική και πολιτική, ευσέβεια
χριστιανική, φιλοπατρία, βαθεία συνείδησης των βασιλικών
καθηκόντων και πιστή εκτέλεσις αυτών και τέλος η ανδρεία και
η γενναιότης ήσαν αι κυριώταται των αρετών τούτων. Και εις
αυτόν δε τον βασιλικόν θρόνον ανήλθεν ο Ηράκλειος και
εστερεώθη όχι κατά δικαίωμα γεννήσεως και κληρονομίας· διότι
ιδιώτης ων και πολίτης απλούς εν μέσω μεγάλων κινδύνων
έγεινε βασιλεύς, υπ' αυτού του λαού προχειρισθείς εις την
υπερτάτην αρχήν, διά να σώση το κράτος, την πίστιν και το
έθνος. Και τα έσωσε διά μεγάλων, γενναίων και ενδόξων
αγώνων. Ο Ηράκλειος εβασίλευσε κατά τον έβδομον μ. Χ. αιώνα,
από 610 μέχρι 641 μ. Χ. Κατά τους χρόνους εκείνους, και εν
γένει καθ' όλους τους χρόνους κατά τους οποίους υπήρχε το
Ελληνικόν χριστιανικόν κράτος του Βυζαντίου, τοιούτον
περίπου ήτο το πολίτευμα ή το πολιτειακόν σύνταγμά του, ώστε
από της ηθικής ποιότητος και της ηθικής αξίας του εκάστοτε
βασιλέως εξηρτάτο η ύπαρξις ή η καταστροφή, η ευτυχία ή η
δυστυχία, η δόξα ή η αδοξία του κράτους και του έθνους. Και
διά τούτο το βασιλικόν αξίωμα ήτο πολύ σπουδαιότερον εις το
κράτος εκείνο παρά εις πολλά των σημερινών κρατών της
Ευρώπης. Περισσοτέραν διά τούτο σημασίαν είχαν και τα
αφορώντα εις τας προσωπικάς αρετάς και κακίας των βασιλέων.

Δεν θα δυνηθώμεν να εννοήσωμεν καλώς την ιστορίαν του
Ηρακλείου ούτε πώς, απλούς πολίτης αυτός, ανήλθεν εις τον
αυτοκρατορικόν θρόνον, αν δεν είπωμεν πρώτον ολίγα τινά προς
εξήγησιν του εξής: Ποία ήτο η θέσις και η σημασία του
αυτοκρατορικού αξιώματος εις το κράτος εκείνο, το οποίον
ονομάζεται συνήθως και από ημάς και από τους Ευρωπαίους
_Ελληνορωμαϊκόν_, συνηθέστερον δε _Βυζαντινόν_.

Το Βυζαντινόν λεγόμενον κράτος είχε πολίτευμα κατ' ουσίαν
μοναρχικόν απόλυτον. Ο μονάρχης, ο καλούμενος βασιλεύς και
αυτοκράτωρ των Ρωμαίων, δεν ήτο μόνον υπέρτατος άρχων της
πολιτείας, αλλ' ήτο και απόλυτος κύριος του κράτους, μόνος
νομοθέτης και υπέρτατος δικαστής. Αυτός είχε και την
πραγματικήν υπερτάτην αρχηγίαν του στρατού και του στόλου
και ανευθύνως και ανελέγκτως καθ' όλα εκυβέρνα την
πολιτείαν. Μόνον εις την Εκκλησίαν δεν εξετείνετο η απόλυτος
αρχή του αυτοκράτορος· αλλά και εκεί είχε μεγάλην δύναμιν,
διότι αυτός έδιδε την άδειαν προς σύγκλησιν μεγάλων συνόδων
και πολλάκις ανεμιγνύετο και εις ζητήματα εκκλησιαστικά και
συνήργει σπουδαίως εις την λύσιν των.

Αντιπροσωπεία εθνική, ήτοι βουλή, καθώς την εννοούμεν, δεν
υπήρχεν. Όλοι οι ασκούντες την εξουσίαν ήσαν τότε υπεύθυνοι
μόνον απέναντι του αυτοκράτορος, υπό τούτου διοριζόμενοι και
παυόμενοι και υπό τούτου αμειβόμενοι ή τιμωρούμενοι και απ'
αυτού μόνου εξαρτώμενοι. Είνε αληθές ότι υπήρχε μέγα
συμβούλιον, καλούμενον _Σύγκλητος ή Βουλή ή Σύγκλητος
βουλή_, αλλά δεν αντεπροσώπευε τον λαόν ούτε υπό του λαού
εξελέγετο. Ήτο συμβούλιον, του οποίου τα μέλη ήσαν ανώτεροι
λειτουργοί του κράτους, πολιτικοί και στρατιωτικοί. Η
τοιαύτη βουλή είχε βεβαίως αξίαν τινά ηθικήν, διότι τα μέλη
της ήσαν άνδρες απολαύοντες μεγάλης τιμής εις την κοινωνίαν
και γνωρίζοντες καλώς τα πράγματα του κράτους. Αλλά οι
λόγοι, αι γνώμαι και αι αποφάσεις της βουλής είχαν κύρος
απλώς ηθικόν, όχι νομικόν και υποχρεωτικόν. Οι βασιλείς ούτε
ήσαν υποχρεωμένοι να υπακούουν εις τας γνώμας αυτής, ούτε
ήσαν υπεύθυνοι προς αυτήν. Κατά τούτο η βουλή του Βυζαντινού
Κράτους ωμοίαζε προς την Γερουσίαν της σημερινής Ρωσίας.

Η Εκκλησία, οσάκις μάλιστα είχεν αξίους αρχηγούς, ήτο
ισχυρός χαλινός εις την αυθαιρεσίαν των αυτοκρατόρων. Όχι
μόνον δε πατριάρχαι και άλλοι αρχιερείς γενναίοι, αλλ'
ενίοτε και απλοί μοναχοί ηδύναντο να επιτιμήσουν τας πράξεις
των ηγεμόνων, ιδίως τας εις τον ηθικόν βίον αναφερομένας.

Αλλά, μεθ' όλα ταύτα, η δύναμις και η εξουσία του βασιλέως,
και η πολιτική και η στρατιωτική, ήτο μεγίστη. Και αν μεν
ήτο ανήρ αγαθός, κάμνων χρήσιν αγαθήν της εξουσίας, ηδύνατο
να πράξη πολλά και μεγάλα καλά εις το κράτος και εις τους
υπηκόους, αν δε κακός ή και απλώς αδρανής και ανίκανος,
εγίνετο αίτιος πολλών και μεγάλων κακών.

Η βασιλική εξουσία δεν ήτο αυστηρώς κληρονομική, αλλ' ούτε
_αιρετή_, γινομένη δι' εκλογής. Πολλάκις οι υιοί
εκληρονόμουν τον πατέρα εις τον θρόνον κατά φυσικόν
κληρονομικόν δικαίωμα· αλλά δεν υπήρχαν νόμοι καθορίζοντες
τα της κληρονομίας του θρόνου ακριβώς και λεπτομερώς διά
πάσας τας περιπτώσεις. Διά τούτο ενίοτε οι βασιλείς, ζώντες
έτι, καθίστων τους υιούς των συμβασιλείς, διά να μένουν
αυτοδικαίως βασιλείς μετά τον θάνατον του πατρός.

Όχι μόνον εν καιρώ κινδύνου ανηγορεύετο υπό του στρατού ο
θεωρούμενος αξιώτατος, αλλά και καλώς εχόντων των πραγμάτων
ανήρχοντο ενίοτε εις τον θρόνον οι θεωρούμενοι ως άριστοι
και συνεβασίλευαν μετά των εκ κληρονομίας κατεχόντων τον
θρόνον. Έχομεν και παραδείγματα βασιλέων, οι οποίοι
υποδεικνύουν ως διαδόχους των όχι συγγενείς, αλλά τους
αξίους της βασιλείας. Γυναίκες συνήθως δεν ανήρχοντο εις τον
θρόνον, ούτε όμως υπήρχε προς τούτο νόμος απαγορευτικός. Η
αυτοκρατορική εξουσία του Βυζαντίου, όπως προ αυτής η της
Ρώμης, ως εξουσία κυρίως στρατιωτική, δεν μετέβαινεν εις
γυναίκα. Διά τούτο πολύ ολίγαι γυναίκες ανέλαβαν την
υπερτάτην αρχήν, και εκείναι συνήθως την ανέλαβαν ως
κηδεμόνες ανηλίκων υιών και την εσφετερίσθησαν. Ή αι
θυγατέρες των αυτοκρατόρων, αν τύχουν μόναι κληρονόμοι,
αναβιβάζουν εις τον θρόνον, ως αυτοκράτορας πραγματικούς,
τους συζύγους των. Η διαδοχή του θρόνου γίνεται πολλάκις διά
στάσεως στρατιωτικής· αι στάσεις όμως δεν προέρχονται
πάντοτε από πνεύμα στασιαστικόν, αλλ' από την υπερτάτην
ανάγκην της σωτηρίας του κράτους. Τούτο έγινε και διά τον
Ηράκλειον. Ενίοτε δε και οι κάτοικοι της πρωτευούσης
ανεβίβαζαν και κατεβίβαζαν από του θρόνου τους αυτοκράτορας.

Η τοιαύτη κατάστασις, και προ πάντων η έλλειψις κληρονομικών
νόμων ρυθμιζόντων τα της βασιλικής εξουσίας, φαίνεται πολύ
ελαττωματική και ανατρεπτική πάσης ασφαλείας και
μονιμότητος. Αλλά πρέπει να έχωμεν υπ' όψιν ότι αι
περιστάσεις είνε σήμερον πολύ διάφοροι. Ό,τι φαίνεται εις
ημάς ως προς τούτο κάκιστον, είχε τότε τα καλά του, και ό,τι
σήμερον φαίνεται κάλλιστον, είχεν ή ηδύνατο να έχη τότε εις
την εφαρμογήν πολύ το κακόν. Σήμερον η κληρονομικότης του
θρόνου έχει τούτο το καλόν,  ότι αφαιρεί πάσας τας έριδας
περί της διαδοχής της υπερτάτης εξουσίας. Ο δε εις τον
θρόνον ανερχόμενος, αν τύχη αγαθός, δύναται να πράξη πολλά
αγαθά, αν δε κακός και ανίκανος, ελάχιστα κακά· διότι
υπάρχουν και άλλαι αρχαί συμμεριζόμεναι την εξουσίαν. Αλλ'
εις τους χρόνους εκείνους ο μονάρχης, είτε αγαθός είτε
κακός, ήτο ο μόνος κύριος των πάντων. Και ηδύνατο μεν, αν
ήτο αγαθός, να πράξη πολλά καλά, αλλά και κακός ων ηδύνατο
να πράξη πολλά κακά και να φέρη το κράτος εις μεγάλας
συμφοράς και εις όλεθρον. Πολλάκις δε άνθρωποι ανικανώτατοι
ανήρχοντο εις τον θρόνον μόνον διά του δικαιώματος του
κληρονομικού. Εις τοιαύτην λοιπόν περίστασιν αυτή η φύσις
των πραγμάτων, τα συμφέροντα αυτά του κράτους επέβαλλαν την
αλλαγήν του ανωτάτου άρχοντος. Αι εξ ανάγκης επερχόμεναι
αυταί μεταβολαί είχαν και τούτο το καλόν, ότι ανεβίβαζαν εις
την υπερτάτην αρχήν άνδρας του στρατού και του λαού,
φέροντας εις τον θρόνον νέας δυνάμεις ηθικάς και
ανακαινίζοντας και αναζωογονούντας την βασιλικήν εξουσίαν.



Β'. — Ο Ηράκλειος μέχρι της εις τον θρόνον αναβάσεώς του.



Ο Ηράκλειος ήτο πρωτότοκος υιός του στρατηγού Ηρακλείου,
γεννηθείς εις την Καππαδοκίαν τω 575 μ. Χ. Ο πατήρ του
Ηράκλειος ήτο ανήρ στρατιωτικός, σπουδαίον λαβών μέρος εις
τας ενδόξους και νικηφόρους εναντίον των Περσών εκστρατείας,
τας γενομένας επί του αυτοκράτορος Μαυρικίου. Τω 585 έγεινε
δεύτερος, μετά τον αρχιστράτηγον Φίλιππον, αρχηγός του κατά
Περσών πολέμου, το δε επόμενον έτος 586 απέκτησε μεγάλην
φήμην, εκπορθήσας το οχυρόν φρούριον Μαζαρόν. Μετ' ολίγον
δε, επιστρέψαντος του αρχιστρατήγου Φιλίππου εις
Κωνσταντινούπολιν έμεινεν αυτός επί μακρόν αρχιστράτηγος,
μέχρι της εις τον στρατόν αφίξεως του διαδόχου του Φιλίππου,
του Κομεντιόλου. Τούτου αναλαβόντος την αρχιστρατηγίαν, οι
Έλληνες ενικήθησαν από τους Πέρσας, αλλ' ο Ηράκλειος
μετέβαλε την ήτταν εις νίκην φονεύσας τον αρχιστράτηγον των
Περσών. Προς αμοιβήν δε ακριβώς του κατορθώματος τούτου
διωρίσθη στρατηγός ή έξαρχος, ήτοι ανώτατος πολιτικός και
στρατιωτικός διοικητής μιας των μεγίστων και σπουδαιοτάτων
επαρχιών του κράτους, ήτοι της Αφρικής, περιλαμβανούσης τας
σημερινάς χώρας της Τύνιδος, του Αλγερίου και του Μαρόκου.

Εις την Αφρικήν ευρίσκομεν τον πατέρα Ηράκλειον ότε υπό την
αθλίαν κυβέρνησιν του αυτοκράτορος Φωκά εκινδύνευε το κράτος
τον έσχατον κίνδυνον. Ο Ηράκλειος εκ της γυναικός του
Επιφανείας είχε τρία τέκνα, τον Ηράκλειον, τον Θεόδωρον και
την Μαρίαν. Ο υιός του Ηράκλειος εγεννήθη και ανετράφη εις
την Καππαδοκίαν, έτυχε δε ανατροφής και παιδεύσεως
χριστιανικής επιμελεστάτης. Η μήτηρ του Επιφάνεια ήτο
ευσεβής και η ευσέβειά της επέδρασε μεγάλως εις την ηθικήν
διάπλασιν και μόρφωσιν των τέκνων της. Νέος έτι ων ο
Ηράκλειος, αν και δεν έλαβε μέρος εις πόλεμον μέχρι της εις
τον θρόνον ανόδου του, ησκήθη όμως, καθώς φαίνεται, εις τα
στρατιωτικά, κατά τους χρόνους της νεότητός του, ως
απέδειξεν ο έπειτα βίος του. Εις ηλικίαν 34 ή 35 ετών
εμνηστεύθη μετά της Φαβίας, θυγατρός επισήμου ανδρός. Η
Φαβία και η μέλλουσα πενθερά της, η μήτηρ του Ηρακλείου,
ευρίσκοντο, δεν ηξεύρομεν διά τίνα λόγον, εις
Κωνσταντινούπολιν, ότε ο Φωκάς, εν μέσω των πανταχόθεν
λυμαινομένων το κράτος του δεινών, παρεξετρέπετο εις ωμάς
τυραννικάς πράξεις, προκαλών συνωμοσίας εναντίον του, και
τους ανακαλυπτομένους συνωμότας απηνώς τιμωρών και φονεύων.
Υποπτεύσας και τας μεταξύ της συγκλήτου και του εξάρχου της
Αφρικής Ηρακλείου (του πατρός) γινομένας διαπραγματεύσεις
και συνεννοήσεις, διέταξε να συλληφθούν η υπό του λαού της
πρωτευούσης ένεκα της ευσεβείας της μεγάλως τιμώμενη μήτηρ
του Ηρακλείου και η μνηστή του και να κλεισθούν εις την
Μονήν της Νέας Μετανοίας, διά να χρησιμεύουν ως όμηροι της
προς αυτόν πίστεως του εξάρχου της Αφρικής. Αλλ' εν τω
μεταξύ ο νέος Ηράκλειος εβάδιζε προς την πρωτεύουσαν, διότι
ο πατήρ του, παρακαλούμενος θερμώς από την Σύγκλητον, είχεν
αποφασίση επί τέλους να στείλη τον υιόν του εις την
πρωτεύουσαν.

Δύο ήρωες εκίνησαν συγχρόνως από την Αφρικήν διά να
λυτρώσουν το κράτος από τας χείρας του Φωκά.

Εκ τούτων ο μεν ήτο ο υιός του εξάρχου, ο δε άλλος ήτο
Νικήτας ο υιός του Γρηγορά, υποστρατήγου και συγγενούς του
Ηρακλείου. Και ο μεν Ηράκλειος ήρχετο με στόλον διά
θαλάσσης, φέρων και στρατόν πεζόν, στρατολογηθέντα από την
Τύνιδα, το Αλγέριον και την Μαυριτανίαν (Μαρόκον). Ο δε
Νικήτας διά ξηράς, επί κεφαλής στρατού πεζού, επορεύετο την
μακράν οδόν από της Καρχηδόνος μέχρι της Κωνσταντινουπόλεως.
Λέγεται ότι οι δύο ήρωες είχαν εκ των προτέρων συμφωνήση να
αναγνωρισθή ως βασιλεύς από τον άλλον εκείνος εξ αυτών, ο
οποίος θα προλάβη να νικήση τον Φωκάν.

Τα πλοία του Ηρακλείου ήσαν _καστελλωμένα_, δηλαδή πυργωτά,
έφεραν δε εις τα κατάρτια εικόνας της Θεοτόκου. Όταν ο
στόλος έφθασεν εις τον Ελλήσποντον, ο Ηράκλειος έμαθεν από
τον διοικητήν της Αβύδου τα εν Κωνσταντινουπόλει γενόμενα.
Εις την Άβυδον είχαν συναχθή πανταχόθεν οι εκ
Κωνσταντινουπόλεως εξορισθέντες από τον Φωκάν. Εκεί ο
μητροπολίτης της Κυζίκου Στέφανος επρόσφερεν εις τον
Ηράκλειον στέμμα, το οποίον ετηρείτο εις Αρτάκην, εις τον
ναόν της Θεοτόκου, αναγνωρίζων τρόπον τινά αυτόν από τούδε
βασιλέα. Από την Άβυδον ο Ηράκλειος μετέβη εις την Ηράκλειαν
της Θράκης (την αρχαίαν Πέρινθον) και εκείθεν εις
Κωνσταντινούπολιν. Ο Φωκάς νομίζων, ως φαίνεται, ότι ο
Ηράκλειος από την Ηράκλειαν έμελλε να επέλθη διά ξηράς εις
την Κωνσταντινούπολιν, έστειλε τον αδελφόν του Στέφανον εις
τα Μακρά Τείχη διά να τον αποκρούση. Αλλ' ο Ηράκλειος
ηκολούθησε την διά θαλάσσης οδόν, και ο Στέφανος ιδών τούτο
έσπευσεν εις την πόλιν διά να εμποδίση την απόβασιν. Εν
τούτοις ο Ηράκλειος, την 30 Οκτωβρίου 610 μ. Χ., έφθασε μετά
του στόλου εις την δυτικήν άκραν της Κωνσταντινουπόλεως,
όπου ήτο το Επταπύργιον. Πλησίον εκεί εις τον όρμον της
Σοφίας συνεκροτήθη την επομένην ημέραν αιματηρά ναυμαχία
μεταξύ του στόλου του Ηρακλείου και του στόλου του Φωκά.
Κατά την ναυμαχίαν εκείνην ο Ηράκλειος έδειξεν έξοχον
ανδρείαν και εκτεθείς προσωπικώς εις μεγίστους κινδύνους
εκέρδισε τελείαν νίκην.

Μόλις εγνώσθη εις την πόλιν το αποτέλεσμα, αμέσως ο λαός,
του οποίου εθραύοντο τα δεσμά, ανευφήμησε τον Ηράκλειον ως
αυτοκράτορα. Την επαύριον ο στρατός εγκατέλιπε τον Φωκάν και
ενωθείς μετά του λαού τον απεκήρυξεν. Ο Φωκάς συνελήφθη υπό
του στρατού και απεκδυθείς την βασιλικήν πορφύραν ωδηγήθη
εις την ναυαρχίδα του Ηρακλείου, και εκεί εφονεύθη, ενώ ο
λαός της Κωνσταντινουπόλεως έβλεπε τα γινόμενα από την
παραλίαν. Ο Ηράκλειος απεβιβάσθη, εις την πόλιν εν μέσω των
ευφημιών του λαού και επρόσφερε την βασιλείαν εις τον εκ
θυγατρός γαμβρόν του Φωκά Κρίσπον, ο οποίος είχεν
εγκαταλείψη τον πενθερόν του και είχε προσχωρήση προς τον
Ηράκλειον διά να σώση το κράτος, καθώς έλεγεν, από τον
τύραννον και να τιμωρήση τον φονέα του Μαυρικίου και των
τέκνων του και όχι διά να απαιτήση διάδημα και πορφύραν. Ο
Κρίσπος πράγματι απεποιήθη τον προσφερόμενον θρόνον, και
τέλος ο Ηράκλειος συνήνεσε να αναλάβη αυτός την αρχήν και
συνοδευόμενος από τον επευφημούντα λαόν μετέβη εις τα
ανάκτορα. Την επαύριον εστέφθη ως βασιλεύς και αυτοκράτωρ
από τον πατριάρχην Σέργιον εις τον ανακτορικόν ναόν του
αγίου Στεφάνου. Την ιδίαν ημέραν εστέφθη ως Αυγούστα, δηλαδή
βασίλισσα και αυτοκράτειρα, και η μνηστή του Φαβία,
μετονομασθείσα Ευδοκία. Την ιδίαν ημέραν έλαβαν αμφότεροι
παρά του Πατριάρχου και τους στεφάνους του γάμου. Ούτω κατά
το φθινόπωρον του 610 μ. Χ. ανήλθεν εις τον θρόνον του
Βυζαντίου ο Ηράκλειος.



Γ'. — Τα μέχρι της πρώτης εκστρατείας του Ηρακλείου.



Όταν ο Ηράκλειος ανήλθεν εις τον θρόνον, η κατάστασις του
κράτους ήτο εις άκρον αθλία. Κατά τα οκτώ έτη της αιματηράς
κυβερνήσεως του Φωκά πάσα τάξις είχεν εκλείψη εις το κράτος.
Το σύστημα ηγεμόνος ακολάστου κυβερνώντος διά της βίας και
της σφαγής είχε καταβάλη το φρόνημα των υπηκόων και είχε
διαφθείρη τα ήθη. Ούτε φρόνημα γενναίον ούτε αίσθημα
πατρίδος και θρησκείας εζωογόνει ηθικώς το κράτος και τον
λαόν. Ιδίως εις τον στρατόν επεκράτει πνεύμα στασιαστικόν,
είχε δε εκλείψη πας νόμος πειθαρχίας. Εκ των γενναίων
πολεμιστών, οι οποίοι είχαν τοσάκις νικήση υπό τας σημαίας
του Μαυρικίου, οι πλείστοι είχαν πέση υπό τα ξίφη των
Περσών. Τα νέα επί του Φωκά στρατολογηθέντα στίφη ήσαν
άτακτα, άνευ πειθαρχίας και φρονήματος. Αι πλείσται των
Ασιατικών επαρχιών ήσαν παραδεδομέναι εις το έλεος των
Περσών, εις τας φλόγας και εις την ερήμωσιν. Ολόκληρος η
Αρμενία και η Ασσυρία είχαν καταληφθή από τους Πέρσας.
Ανθηρόταται πόλεις μεταξύ του Τίγρητος και του Ευφράτου
είχαν πάθη καταστροφάς φοβεράς και μυριάδες των κατοίκων
είχαν απαχθή εις αιχμαλωσίαν. Ολίγους δε μήνας μετά την εις
τον θρόνον ανάβασιν του Ηρακλείου οι Πέρσαι διαβάντες τον
Ευφράτην, την άνοιξιν του 611, κατέλαβαν όλας τας μέχρι της
Αντιοχείας ακμαίας Ελληνικάς πόλεις. Ο στρατός ο αντιταχθείς
εναντίον των Περσών κατεστράφη καθ' ολοκληρίαν.

Ο Ηράκλειος δεν ηδύνατο να θεραπεύση αμέσως την οικτράν
κατάστασιν. Ούτε στρατόν είχεν αξιόμαχον, ούτε στρατηγούς
ικανούς, ούτε την δέουσαν πολεμικήν παρασκευήν. Ο στρατός,
τον οποίον έφερεν ο ίδιος από την Αφρικήν, ήτο ανεπαρκής.
Και ήλθε μεν μετ' ολίγον μετά στρατού και ο προμνημονευθείς
εξάδελφος του Νικήτας, θερμότατης τυχών δεξιώσεως παρά του
Ηρακλείου· αλλά και πάλιν ο όλος στρατός ήτο μικρός αναλόγως
των αναγκών της στιγμής. Ο δε μόνος άξιος στρατηλάτης και
σύμβουλος αγαθός και πιστός του Ηρακλείου ήτο ο Νικήτας.
Μετά την καταστροφήν του στρατού της Συρίας είς μόνος ακόμη
υπήρχε στρατός εις την Ασίαν, ο προς άμυναν της Μικράς Ασίας
σταθμεύων εις την Καισάρειαν. Αρχιστράτηγον αυτού διώρισεν ο
Ηράκλειος τον γαμβρόν του Φωκά Κρίσπον. Ενώ αι Ασιατικαί
επαρχίαι τόσα υπέφεραν από τους Πέρσας, αι Ευρωπαϊκαί
επαρχίαι του Κράτους υπέκειντο εις αδιαλείπτους επιδρομάς
Αβάρων, Βουλγάρων και Σκλαβηνών (Σέρβων, Κροατών και άλλων),
η δε Ιταλία υπέφερε πολλά από τους εισβαλόντας Λομβαρδούς,
έθνος Γερμανικόν βάρβαρον.

Εν μέσω τοιαύτης καταστάσεως πραγμάτων ο Ηράκλειος εσκέφθη
να συνάψη ειρήνην έντιμον προς τον κινδυνωδέστερον των
πολεμίων, τον βασιλέα των Περσών Χοσρόην. Ήλπιζε δε ότι
ηδύνατο να το κατορθώση, καθόσον ο Χισρόης είχε κηρύξη τον
πόλεμον διά να τιμωρήση τον Φωκάν ως σφετεριστήν του θρόνου
και φονέα του ευεργέτου του Χοσρόη Μαυρικίου του
αυτοκράτορος. Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος διά να εξακολουθήση
επί πλέον ο πόλεμος. Τούτο είπαν εις τον Χοσρόην οι πρέσβεις
του Ηρακλείου. Αλλ' ο Χοσρόης το όνομα του Μαυρικίου είχε
μεταχειρισθή μόνον διά να δικαιολογήση τον πόλεμον, και δεν
έστεργε να ειρηνεύση τώρα, ότε είχε καταλάβη τόσας χώρας.
Ήλπιζε μάλιστα ότι έμελλε να υποτάξη μετ' ολίγον και
ολόκληρον το κράτος, τουλάχιστον το εν Ασία. Ο Χοσρόης ούτε
ηξίωσε να δώση απάντησιν εις τους πρέσβεις και τους
απέπεμψεν απράκτους.

Μετ' ολίγον ο Ηράκλειος περιωρίσθη εις άμυναν της
πρωτευούσης. Διότι οι Πέρσαι, είτε αυτοί κατασκευάσαντες
λέμβους, είτε παρά των Αβάρων και παρά των Βουλγάρων και
Σλαύων λαβόντες πλοιάρια πειρατικά, επετέθησαν και κατά της
Κωνσταντινουπόλεως, αλλ' απεκρούσθησαν απολέσαντες τεσσάρας
χιλιάδας ανδρών. Η ανάγκη της αμύνης της Κωνσταντινουπόλεως
και η έλλειψις χρημάτων και ο από των Αβάρων και Βουλγάρων
κίνδυνος δεν επέτρεπαν εις τον Ηράκλειον ούτε τώρα να
παρασκευασθή σοβαρώς εις πόλεμον. Προς τοις άλλοις δε
εξερράγη τότε (618) και λοιμός εις Αίγυπτον διαδοθείς εις
πολλάς χώρας της Ευρώπης και μαστίσας την Κωνσταντινούπολιν
και πολλάς χώρας του κράτους. Τέλος εσκέφθη ότι όπως όπως
ήτο ανάγκη να απαλλαγή τουλάχιστον των Αβάρων, οι οποίοι
είχαν στρατεύσει εις Θράκην. Έστειλε λοιπόν πρέσβεις προς
τον Χαγάνον και εζήτησεν ειρήνην. Ο Χαγάνος συνήνεσεν, αλλ'
εζήτησε να έλθη εις συνέντευξιν προς τον Ηράκλειον.

Μετ' ολίγον οι Πέρσαι κατέλαβαν την μεγάλην πόλιν Αντιόχειαν
και ολόκληρον την βόρειον Συρίαν. Και μέρος μεν του στρατού
των επροχώρησεν εις την Μικράν Ασίαν, μέρος δε εις την
Παλαιστίνην. Η Παλαιστίνη και η Φοινίκη υπέφεραν και από
άλλους εχθρούς. Εις τας χώρας εκείνας ευρίσκοντο πολυάριθμοι
Ιουδαίοι, ιδίως εις Τύρον, όπου ο πληθυσμός αυτών ανήρχετο
εις 40 χιλιάδας. Οι Ιουδαίοι ούτοι ενθαρρυνθέντες από την
Περσικήν εισβολήν επανεστάτησαν, και επετέθησαν μάλιστα κατά
της Τύρου, αλλ' ηττήθησαν πανταχού. Μετ' ολίγον όμως, ότε οι
Πέρσαι εισέβαλαν εις την Παλαιστίνην, εξήφθη δεινότατα το
κατά των Χριστιανών φανατικόν μίσος των. Ότε δε οι Πέρσαι
κατέλαβον τω 614 αυτήν την αγίαν πόλιν Ιερουσαλήμ, είκοσι
χιλιάδες Ιουδαίοι ωπλίσθησαν διά να σφάξουν τους
Χριστιανούς. Εις ενενήκοντα χιλιάδας αναβιβάζονται οι
χριστιανοί, όσοι εφονεύθησαν τότε εις μόνην την Αγίαν πόλιν
υπό των Περσών και των Ιουδαίων. Και αυτούς τους
Χριστιανούς, τους οποίους οι Πέρσαι ηχμαλώτιζαν διά να τους
πωλήσουν ως δούλους, τους ηγόραζαν οι Ιουδαίοι και τους
εφόνευαν. Κατά την επιδρομήν εκείνην εφονεύθησαν και
χιλιάδες μοναχών. Οι ασκηταί μοναχοί της περιφήμου μονής του
αγίου Σάββα, κειμένης πέντε ώρας μακράν της Αγίας πόλεως,
εσφάγησαν ανηλεώς, μέχρι δε της σήμερον εις το προαύλιον της
μονής διατηρείται μεγάλος σωρός από οστά των σφαγέντων
μοναχών, μάρτυρες του μεγέθους της καταστροφής. Τότε
συνελήφθη και απήχθη εις αιχμαλωσίαν εις τα ενδότερα της
Περσίας και ο πατριάρχης της Ιερουσαλήμ Ζαχαρίας. Ό,τι δε
εις μέγιστον βαθμόν ελύπησε τους Χριστιανούς ήτο η υπό των
Περσών σύλησις του τιμίου ξύλου του Σταυρού. Ο Πέρσης
στρατηγός Σάρβαρος ήρπασε τον Σταυρόν, τον έκλεισεν εις
θήκην και τον εσφράγισε με την σφραγίδα του πατριάρχου προς
πίστωσιν της ταυτότητος. Το ναΐδιον του Αγίου Τάφου και αι
εκκλησίαι έγειναν παρανάλωμα του πυρός. Οι Πέρσαι επώλησαν
τα ιερά σκεύη και όλα τα εκ των ευσεβών δωρεών των πιστών
απ' αιώνων θησαυρισμένα πλούσια αφιερώματα. Η Γαλιλαία και
αι όχθαι του Ιορδάνου ποταμού καθ' όλον το μήκος εκαλύφθησαν
από ερείπια. Όσοι εκ των κατοίκων της Αγίας πόλεως και των
λοιπών πόλεων της Αγίας Γης κατώρθωσαν να διαφύγουν τα ξίφος
των Περσών, κατέφυγαν εις την Αίγυπτον και ιδίως εις την
Αλεξάνδρειαν. Εκεί ευρήκαν φιλάνθρωπον περίθαλψιν από τον
φιλανθρωπότατον πατριάρχην Αλεξανδρείας Ιωάννην τον
_Ελεήμονα_. Ο άγιος ούτος πατήρ της Εκκλησίας, του οποίου
εορτάζεται η μνήμη την 12 Νοεμβρίου, καθώς ήτο πάντοτε,
ούτως εφάνη και εις την περίστασιν εκείνην ονόματι και
πράγματι _Ελεήμων_. Έδειξε πατρικήν αγάπην και στοργήν προς
τους φυγάδας, μεταβαίνων ο ίδιος εις τα ξενοδοχεία και τα
νοσοκομεία, όπου τους εφιλοξένει περιποιούμενος τας πληγάς
των και διανέμων διά της ιδίας χειρός τροφάς και ενδύματα.
Έστειλε δε και ανθρώπους του εις την Ιερουσαλήμ μετά την
αναχώρησιν των Περσών διά να μοιράσουν χρήματα, σίτον και
ενδύματα εις τους δυστυχείς, όσοι είχαν επιστρέψει εκεί.
Έπεμψε δε και άλλους κληρικούς με πολλά χρήματα εις τον
Περσικόν στρατόν, διά να εξαγοράσουν αιχμαλώτους.

Αλλά μετ' ολίγον (τω 616 μ. Χ.) και η Αλεξάνδρεια και όλη η
Αίγυπτος μέχρι των ορίων της Αβησσυνίας εις την αυτήν
υπέκυψαν συμφοράν της Περσικής εισβολής. Η Αλεξάνδρεια
ελεηλατήθη και η Αίγυπτος πολλαχού ηρημώθη. Αλλ' ενώ η
Παλαιστίνη και η Αίγυπτος τοιαύτα έπασχαν δεινά, ο
φοβερώτατος των κινδύνων επήρχετο εναντίον αυτής της
πρωτευούσης.

Πριν ακόμη οι Πέρσαι προχωρήσουν εις την Παλαιστίνην, είχαν
εισελάσει εις την Μικράν Ασίαν (612). Στρατός ισχυρός προς
απόκρουσίν των δεν υπήρχεν. Ο μόνος εις το κέντρον της χώρας
ταύτης, εις Καισάρειαν, σταθμεύων στρατός υπό τον Κρίσπον
διετέλει και αυτός εις παραλυσίαν. Οι μεγάλοι εκείνοι
γενναίοι στρατοί οι προ 15 ετών επί του Μαυρικίου τοσαύτα
διαπράξαντες έργα είχαν εκλείψει. Εκ της απογραφής, την
οποίαν ενήργησεν ο Ηράκλειος, εγνώσθη ότι εκ των πολλών
εκείνων μυριάδων του στρατού του Μαυρικίου δύο μόνοι έζων
έτι. Και όμως μόλις είχαν παρέλθει δέκα έτη από του θανάτου
του Μαυρικίου! Ο Ηράκλειος μετέβη εις την Μικράν Ασίαν,
επορεύθη μέχρι Καισαρείας, αλλ' ούτε στρατόν εύρεν αξιόμαχον
ούτε κανένα στρατηγόν. Μετά την εις Κωνσταντινούπολιν
επστροφήν του αυτοκράτορος οι Πέρσαι εκυρίευσαν και την
Καισάρειαν της Καππαδοκίας και ηχμαλώτισαν άπειρον πλήθος
ανθρώπων. Από της Καισαρείας επροχώρησαν προς το
βορειανατολικόν της Μικράς Ασίας, και κατά το 616, το αυτό
έτος κατά το οποίον η Αίγυπτος εκυριεύθη από τους Πέρσας, ο
Πέρσης στρατηγός Σαήν(=Σαχίν) προήλασε μέχρι Χαλκηδόνος
απέναντι της Κωνσταντινουπόλεως. Και δεν ηδυνήθησαν μεν οι
Πέρσαι να την κυριεύσουν, πολύ δε ολιγώτερον να προσβάλουν
την Κωνσταντινούπολιν, ως μη έχοντες άλλως και πλοία, αλλ'
όμως και ούτω μεγάλη ήτο η ταραχή εις Κωνσταντινούπολιν,
οπόθεν έβλεπαν οι κάτοικοι τους πολεμίους διά πυρός και
σιδήρου ερημούντας πάσας τας πλησίον χώρας εις την απέναντι
ασιατικήν παραλίαν. Τότε ο αυτοκράτωρ ενόμισεν ότι πριν πέση
από τους Πέρσας η πολιορκουμένη Χαλκηδών έπρεπε να προβή εις
διάβημά τι περί ειρήνης προς τους Πέρσας. Προς τούτο δεν
εδίστασε να αποταθή εις τον Σαήν και να έλθη μάλιστα εις
συνάντησίν του, πέμψας συγχρόνως πολλά και πολύτιμα δώρα.
Όταν ο Αυτοκράτωρ απέβη εις την Ασιατικήν παραλίαν, έσπευσεν
ο Σαήν εις προϋπάντησιν και ερρίφθη κατά πρόσωπον επί της
γης, όπως οι Πέρσαι μεγιστάνες επροσκύνουν τους βασιλείς
των. Έπειτα ελάλησε προς τον αυτοκράτορα μεγαλοφώνως περί
των ωφελειών της μεταξύ των δύο κρατών διαρκούς ειρήνης και
ωρκίσθη ότι αυτός επεθύμει διακαώς τοιαύτην ειρήνην.
Παρεκάλεσε δε τον αυτοκράτορα να πέμψη πρέσβεις προς τον
Χοσρόην και να ζητήση ειρήνην, υποσχόμενος ο ίδιος να
συνοδεύση τους πρέσβεις και να συνηγορήση υπέρ της παραδοχής
των προτάσεων του Ηρακλείου. Ο αυτοκράτωρ επιστρέψας εις
Κωνσταντινούπολιν και συσκεφθείς μετά του πατριάρχου και της
συγκλήτου απεφάσισε να πέμψη πρέσβεις προς τον Χοσρόην.
Τοιούτοι δε διωρίσθησαν ο Έπαρχος της αυλής Ολύμπιος, ο
έπαρχος της πόλεως Λεόντιος και ο οικονόμος της Εκκλησίας
της Αγίας Σοφίας Αναστάσιος. Μετά των πρέσβεων τούτων απήλθε
και ο Σαήν αφήσας πολιορκητικόν στρατόν εις την Χαλκηδόνα,
αφού απέσυρε το μεγαλείτερον μέρος του στρατού του εις τα
ενδότερα της Μικράς Ασίας.

Αλλ' εναντίον πάσης προσδοκίας του Σαήν, ο Χοσρόης κατελήφθη
υπό μανίας και οργής, όταν είδε τον Σαήν μετά των πρέσβεων.
Και προς μεν τους πρέσβεις είπεν υβριστικώς: «Δεν θα φεισθώ
υμών, αν δεν αρνηθήτε τον Εσταυρωμένον, περί του οποίου
λέγετε ότι είναι Θεός, και δεν προσκυνήσητε τον ήλιον.»
Αποβλέψας δε προς τον Σαήν είπεν: «Άθλιε, ηρνήθης λοιπόν τον
κύριόν σου, προσκυνήσας ξένον; Έπρεπε να συλλάβης τον
Ηράκλειον και τον φέρης δέσμιον». Και διέταξε να εκδάρουν
τον Σαήν ζώντα, και να κατασκευάσουν από το δέρμα του ασκόν,
τους δε πρέσβεις να ρίψουν εις το δεσμωτήριον. Και ο μεν
Λεόντιος απέθανεν εκεί ασθενήσας· οι δε άλλοι δύο έμειναν
δέσμιοι μέχρις ου ο Ηράκλειος εισέβαλεν εις το Περσικόν
κράτος, και τότε εφονεύθησαν διά ραβδισμών. Έστειλε δε τότε
ο Χοσρόης και επιστολήν προς τον βασιλέα, εις την οποίαν
ωνόμαζε τον εαυτόν του «βασιλέα και κύριον του κόσμου, τον
ήλιον του μεγάλου Ωρομάσδου, (του μεγάλου θεού των Περσών)»,
τον δε Ηράκλειον «ευτελή και αναίσθητον δούλον». Έλεγε δε
προσέτι: «Αρνούμενος να υποταχθής εις την εξουσίαν μας,
καλείς τον εαυτόν σου κύριον και βασιλέα».

Απεκάλει τον στρατόν του βασιλέως «στίφος ληστών», και
ηπόρει πως δεν έβλεπεν ο Ηράκλειος ότι αυτός (ο Χοσρόης)
κατέστρεφε το κράτος του, καταλαμβάνων την Καισάρειαν, την
Ιερουσαλήμ και την Αλεξάνδρειαν. «Και δεν δύναμαι εγώ να
καταστρέψω και την Κωνσταντινούπολιν; (έγραφε προσέτι ο
Χοσρόης). Δύναμαι να συγχωρήσω όλα τα σφάλματα σου, εάν
έλθης ενταύθα μετά της γυναικός και των τέκνων σου. Θα σου
δώσω χώρας, αμπέλους και ελαιώνας διά να έχης άφθονα τα προς
το ζην. Μη απατάσαι ελπίζων εις τον Χριστόν, αφού δεν
ηδυνήθη να σώση εαυτόν από τας χείρας των Ιουδαίων, οι
οποίοι τον εφόνευσαν καρφώσαντες εις τον Σταυρόν. Και αν
κατέλθης εις τα βάθη της θαλάσσης, και εκεί θα εκτείνω την
χείρα μου και θα σε συλλάβω, και τότε θα με ιδής χωρίς να το
θέλης!»

Τοιαύτα έλεγε προς τους πρέσβεις και έγραφε προς τον
αυτοκράτορα Ηράκλειον ο ασεβής Πέρσης. Εννοείται ότι δεν ήτο
πλέον δυνατόν να γίνεται λόγος περί ειρήνης. Ο Χοσρόης εις
την θέσιν του βαρβάρως φονευθέντος Σαήν έστειλε τον
στρατηγόν Σάρβαρον ή Σαρβαραζόν, όστις, κατά τα λεγόμενα
εξέτεινε τας επιδρομάς του (617) μέχρι της Χαλκηδόνος και
της Χρυσουπόλεως.

Ο Ηράκλειος θέλων να στρέψη πάσας τας δυνάμεις και ενεργείας
του εναντίον των Περσών, εθεώρησεν αναγκαίον να καταστήσει
ακίνδυνον τον εν Ευρώπη πολέμιον, τον Χαγάνον δηλονότι των
Αβάρων, ο οποίος ελεηλάτει τας πλησίον της πρωτευούσης
Ευρωπαϊκάς επαρχίας του κράτους. Προς τούτο δεν εδίστασε να
έλθη και εις προσωπικήν συνέντευξιν προς τον Χαγάνον πλησίον
της Σηλυβρίας. Αλλά κατά την περίστασιν αυτήν έδειξεν ο
Χαγάνος απιστίαν και δολιότητα, παρασκευάσας ενέδραν κατά
του αυτοκράτορος και ζητών να τον συλλάβη. Αλλ' αίφνης ο
αυτοκράτωρ έμαθε παρά τινων χωρικών τας επιβούλους κινήσεις
των βαρβάρων και από την ταραχήν του μόλις διεσώθη, φεύγων
επί ίππου ταχέως και εγκαταλείψας την βασιλικήν αποσκευήν
και την σωματοφυλακήν. Οι βάρβαροι κατεδίωξαν τον
αυτοκράτορα από Σηλυβρίας μέχρι των τειχών της
Κωνσταντινουπόλεως ξιφήρεις και πατούντες διά των ίππων τα
φεύγοντα γυναικόπαιδα, φονεύοντες και ληστεύοντες και
πληρούντες το έδαφος διά πτωμάτων. Από την επιδρομήν ταύτην
επέστρεψαν με πολλάς χιλιάδας αιχμαλώτων. Ταύτα συνέβησαν
κατά το 619 μ.Χ.

Το επόμενον έτος 620 ο αυτοκράτωρ θεωρών πάλιν απαραίτητον
την προς τους Αβάρους ειρήνην έπεμψε πρεσβείαν εις τον
Χαγάνον παραπονούμενος διά την γενομένην παρασπονδίαν. Ο
Χαγάνος αισχυνόμενος διά τα γενόμενα εδικαιολογείτο λέγων,
ότι δεν ηδυνήθη να κρατήση τους ανθρώπους του και ότι ήτο
πρόθυμος να αποδώση τους αιχμαλώτους και ό,τι εκ των
αρπαγέντων ηδύνατο να περισυλλέξη, διαβεβαιών δε ότι διά το
αδίκημα τούτο έμελλε να αποζημιώση τον αυτοκράτορα διά του
ζήλου, τον οποίον έμελλε να δείξη υπέρ του κράτους,
γινόμενος σύμμαχος. Όπως είχαν τα πράγματα τότε, ο
αυτοκράτωρ την ανάγκην ποιούμενος φιλοτιμίαν, εφάνη
ευχαριστημένος από την απάντησιν του Χαγάνου.

Αλλ' ο Χαγάνος και ο από των Περσών της Μικράς Ασίας
κίνδυνος και η απορία χρημάτων δεν ήσαν τα μόνα κακά, κατά
των οποίων επάλαιεν ο αυτοκράτωρ. Είχε και πολλούς
ευπατρίδας φανερά ή κρυφίως αντιπολιτευομένους κατ' αυτού.
Εκτός του εξαδέλφου του Νικήτα, πάντες οι λεγόμενοι ανώτεροι
στρατιωτικοί ήσαν άπιστοι προς αυτόν και εχθροί. Αυτή η
Σύγκλητος αντεπολιτεύετο προς αυτόν. Μόνον ο λαός είχεν
αγάπην απεριόριστον προς τον αυτοκράτορα. Η δε δημοτικότης
του περιποιεί μεγάλην τιμήν εις τον άνδρα.

Διότι ήτο σπάνιον εις την Κωνσταντινούπολιν, εν μέσω
τοιούτων δεινών, ανήρ έξωθεν ελθών και προ ολίγων ετών
ανακηρυχθείς βασιλεύς, να εξακολουθή τοσούτον αγαπώμενος υπό
του λαού. Εν τούτοις ο Ηράκλειος εν μέσω τόσων δυσχερειών
εσκέφθη επί στιγμήν να φύγη από την πρωτεύουσαν. Δεν ήτο ο
σκοπός του να φύγη ως ρίψασπις, εγκαταλείπων το κράτος εν
μέσω των κινδύνων. Αλλά θεωρών ότι, ως είχαν τα πράγματα,
ήτο αδύνατον να κυβερνά μόνον εις Κωνσταντινούπολιν, ήθελε
να επιστρέψη εις την Καρχηδόνα και εκείθεν να διοργανώση τον
πόλεμον και την άμυναν του κράτους. Είχε στείλη μάλιστα εις
Καρχηδόνα πλοίον με τα πολυτιμότερα βασιλικά κειμήλια. Αλλά
ευθύς ως η είδησις εγνώσθη εις Κωνσταντινούπολιν, ο λαός
κατελήφθη από θλίψιν μεγάλην. Πανταχόθεν το άπειρον πλήθος
έτρεχεν εις τα ανάκτορα και επολιόρκει τας πύλας και με τας
χείρας υψωμένας προς τα παράθυρα και με δάκρυα εις τους
οφθαλμούς εξώρκιζε τον αυτοκράτορα να μη τον εγκαταλείψη.

Οι δε τολμηρότεροι προέτειναν να κρατήσουν διά της βίας τον
αυτοκράτορα. Κατά την κρίσιμον εκείνην στιγμήν εφάνη εις τα
ανάκτορα ανήρ γενναίος και σεβαστός, άγιος και φιλόπατρις, ο
πατριάρχης Σέργιος. Κρατών τον αυτοκράτορα εκ της χειρός
εξήλθεν εκ των ανακτόρων και τον ωδήγησεν εις τον μέγαν ναόν
της Αγίας Σοφίας. Εκεί ενώπιον του Θεού και εν ονόματι αυτού
επίεσε τον Ηράκλειον να ορκισθή ότι θα εγκαταλείψη το
σχέδιον της φυγής, ως ολεθριώτατον εις την πόλιν και εις το
κράτος. Αφ' ης στιγμής ωρκίσθη ο Ηράκλειος, εισήλθεν εις
νέον στάδιον ενεργείας. Εκ της υποχρεώσεως, την οποίαν
ανελάμβανεν απέναντι του λαού και του κράτους, ησθάνθη νέαν
ηθικήν δύναμιν προς επιτέλεσιν του καθήκοντος, νέαν δύναμιν
υψούσαν αυτόν εις το ύψος της μεγάλης βασιλικής αποστολής,
υπεράνω του μεγέθους των επικρεμαμένων κινδύνων και
συμφορών! Από τούδε αφωσιώθη εις το μέγα έργον της σωτηρίας
του κράτους. Η ακράδαντος πίστις εις την βοήθειαν του Θεού
και η εκ της πίστεως ταύτης ενισχυομένη συνείδησις του
καθήκοντος καθίστα αυτόν ισχυρότατον απέναντι του φόβου και
των αδυναμιών, η δε τοσούτον τρανώς εκδηλωθείσα πίστις,
αγάπη και αφοσίωσις του λαού και του κλήρου τον κατέστησαν
ισχυρότατον επί του θρόνου.

Από τούδε βλέπομεν τον Ηράκλειον αληθώς παντοδύναμον και
παντουργόν. Αποφασίζει ν' αναλάβη αυτός την αρχηγίαν του
πολέμου οδηγών τον στρατόν εναντίον του Χοσρόου, ο οποίος
επαρθείς διά τας νίκας κατεβασάνιζε τους κατακτηθέντας. Καθ'
όλον τον χειμώνα του έτους 621 — 622 ο Ηράκλειος απεσύρθη
εις απομεμονωμένην εκτός της πόλεως κατοικίαν και ειργάζετο
εκεί ακοινώνητος και αφανής εις τον λοιπόν κόσμον. Οι
πολίται, γνωρίζοντες την μεγάλην ευσέβειάν του, ενόμιζαν ότι
ο βασιλεύς ήθελε θρησκευτικώς να παρασκευασθή διά τον
πόλεμον, ζητών άνωθεν φωτισμόν διά το μέγα έργον. Τινές
μάλιστα έλεγαν, ότι και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και ο προφήτης
Ηλίας και αυτός ο Χριστός εζήτησαν την έμπνευσιν του θείου
πνεύματος εις την ερημίαν.

Ο δε Ηράκλειος καθ' όλον τούτον τον χρόνον εμελέτα τα κατά
τον πόλεμον, σπουδάζων λεπτομερώς την στρατιωτικήν
γεωγραφίαν των χωρών όπου έμελλε να εκστρατεύση και έχων υπ'
όψιν πολλούς χάρτας και σχεδιογραφήματα στρατιωτικά των
χωρών των Περσικών από τους Περσικούς πολέμους του
αυτοκράτορος Μαυρικίου. Ο Ηράκλειος ήτο ευσεβέστατος, εις
τον πόλεμον δε τούτον έδειξε τα αληθή θρησκευτικά του
αισθήματα, προσπαθών διά της θρησκείας και της εις τον θεόν
πίστεως να εμπνεύση εις τον στρατόν αίσθημα τιμής
στρατιωτικής, καθήκοντος στρατιωτικού και την δύναμιν την
ηθικήν προς καταφρόνησιν του θανάτου. Πόσον πρακτική ήτο του
Ηρακλείου η ευσέβεια και το θρησκευτικόν αίσθημα μαρτυρεί το
εξής γεγονός:

Ως εκ της καταστάσεως των πραγμάτων μεγάλη έλλειψις χρημάτων
υπήρχεν εις το κράτος, ο δε Ηράκλειος είχεν ανάγκην πόρων
προς παρασκευήν της εκστρατείας. Διά να θεραπεύση λοιπόν εκ
του προχείρου την ανάγκην ταύτην, έλαβεν εν είδει δανείου
χρήματα από τα ευαγή ιδρύματα. Από τον ναόν της Αγίας Σοφίας
έλαβε τα πολυκάνδηλα και άλλα σκεύη εκκλησιαστικά και εκ
τούτων έκοψε νομίσματα. Τόση δε ήτο η πίστις και η αφοσίωσις
του λαού προς τον βασιλέα και η πεποίθησις ότι παν ό,τι
έπραττε το έπραττεν εξ ανάγκης υψίστης και απαραιτήτου, προς
το συμφέρον της Εκκλησίας και του κράτους, ώστε κανείς δεν
εσκανδαλίσθη, ουδείς εγόγγυσε διά το γενόμενον. Την δύναμην
του θρησκευτικού αισθήματος εις τον στρατόν είχαν εννοήση
και οι προκάτοχοι του Ηρακλείου αυτοκράτορες και ηγωνίζοντο
να συνδυάσουν εις το πνεύμα και εις την καρδίαν του στρατού
το αίσθημα το θρησκευτικόν με το φρόνημα το στρατιωτικόν:
Και αυτός ο Φωκάς είχε προτείνει εις την ιεράν Σύνοδον να
κατατάσσεται μεταξύ των μαρτύρων πας στρατιώτης πίπτων επί
του πεδίου της μάχης εν πολέμω κατ' αλλοπίστων. Ο δε
Ηράκλειος ενόησε κάλλιστα πως ήτο δυνατόν να επιτευχθή το
σωτήριον έργον της ανυψώσεως του στρατού διά της θρησκείας,
εις τρόπον ώστε ο πολεμών εναντίον των βαρβάρων υπέρ της
πατρίδος να αισθάνεται ότι και υπέρ πίστεως επολέμει. Αρχαία
τις παροιμία έλεγεν: «Οι λόγοι κινούσι, τα δε παραδείγματα
ελκύουσιν.» Ο δε Ηράκλειος ήθελε και διά λόγων να κινή και
να εξεγείρη το φρόνημα και το αίσθημα του στρατού και διά
παραδειγμάτων να ελκύη και να αναγκάζη τον στρατιώτην να
μάχεται μετά ζήλου ενθέου. Δεν υπάρχει διά τον στρατόν
παράδειγμα ελκυστικώτερον του παραδείγματος του αρχηγού, και
μάλιστα όταν ούτος είναι βασιλεύς. Τούτο μαρτυρεί ολόκληρος
η ιστορία της ανθρωπότητος. Οι περισσότεροι των αρχαίων
Ρωμαίων αυτοκρατόρων εστράτευαν μετά του στρατού των εις
τους πολέμους, όπως και ο μέγας Αλέξανδρος. Το παράδειγμα
ηκολούθησαν και οι πρώτοι του Βυζαντίου αυτοκράτορες. Αλλ'
από διακοσίων περίπου ετών κανείς αυτοκράτωρ δεν παρευρέθη
εις μάχην. Βαθμηδόν είχε καταντήσει συνήθεια σχεδόν
υποχρεωτική να μη εκστρατεύουν οι αυτοκράτορες διά να μη
εκτίθενται εις κινδύνους. Αλλ' ο Ηράκλειος δεν ήθελε πλέον
να υπακούση εις τοιαύτας συνηθείας. Ήθελε να δώση υψηλόν
παράδειγμα εις τον στρατόν, εκστρατεύων μετ' αυτού,
ηγούμενος αυτού και μετ' αυτού κινδυνεύων. Η ιστορία του
μεγάλου πολέμου, τον οποίον επεχείρησε μετ' ολίγον, είνε απ'
αρχής μέχρι τέλους σειρά μεγάλων και γενναίων πράξεων
πολεμικών, έργων της προσωπικής του ανδρείας, αλλ' εν ταυτώ
και λόγων και προσφωνήσεων προς τον στρατόν υψίστης ηθικής
και θρησκευτικής σημασίας. Εις τους λόγους τούτους φέρεται
πάντοτε το όνομα του Θεού και του Χριστού, της Πίστεως και
της Εκκλησίας. Ο πόλεμος άλλως τε είχε θρησκευτικόν
χαρακτήρα απ' αρχής μέχρι τέλους, αφού τοιούτον είχε δώση
χαρακτήρα και ο Χοσρόης, κηρύξας πόλεμον εξολοθρεύσεως
εναντίον της πίστεως του Ιησού Χριστού. Εκράτει δε ως
τρόπαιον αυτό το τίμιον ξύλον του Σταυρού, του ιερωτάτου
συμβόλου τούτου του Χριστιανικού στρατού.

Η εκστρατεία ήρχισε κατά την άνοιξιν του 622, αφού ο
Ηράκλειος διά να μεταχειρισθή τον μόνον στρατόν του, και να
δυνηθή να τον μεταφέρη από την Ευρώπην εις την Ασίαν,
ανενέωσε την προς τον Χαγάνον φιλίαν. Μετά μεγάλης μάλιστα
φρονήσεως φερόμενος προσεκάλεσε τον Χαγάνον, ως φίλον και
σύμμαχον, να τον βοηθήση εις τον κατά των Περσών πόλεμον και
τον ωνόμασεν επίτροπον του ανηλίκου υιού του.

Η επαύριον του Μεγάλου Πάσχα, η 5 Απριλίου του 622, ωρίσθη
διά την έναρξιν της εκστρατείας. Κατ' εκείνην την ημέραν ο
αυτοκράτωρ ηγούμενος του μικρού του στρατού έμελλε να
εγκαταλείψη την πρωτεύουσαν.

Η αγγελία της αναχωρήσεως του αυτοκράτορος διαδοθείσα εις
την πόλιν συνεκίνησε μεγάλως τον λαόν. Διότι, καθώς είπαμεν,
καινοφανές ήτο να απέλθη ο αυτοκράτωρ εις πόλεμον, αφού από
διακοσίων ετών τοιούτον τι δεν είχε γίνη. Και αυτοί οι
γενναιότατοι βασιλείς Τιβέριος Β' και Μαυρίκιος, ενώ ως
στρατηγοί λαμπρούς διεξήγαγαν πολέμους, ως αυτοκράτορες δεν
είχαν επιχειρήσει εκστρατείας. Ο Ηράκλειος και πρότερον είχε
μεταβή εις Καισάρειαν, αλλά τούτο είχε πράξει διά να εξετάση
την κατάστασιν της χώρας και του στρατού και όχι διά να
πολεμήση. Και τώρα όλος ο λαός έβλεπεν ως θαύμα τον
αυτοκράτορα αλλάσσοντα την βασιλικήν πορφύραν αντί απλής
στρατιωτικής στολής, και το στέμμα αντί περικεφαλαίας, και
προσερχόμενον εις τον ναόν της Αγίας Σοφίας διά να λάβη τας
ευλογίας της Εκκλησίας. Ο Ηράκλειος ήκουσε μετά βαθυτάτης
κατανύξεως την ιεράν ακολουθίαν, έπεσε πρηνής προ του Αγίου
βήματος και εδεήθη προς τον Θεόν λέγων: «Δέσποτα Θεέ και
Κύριε Ιησού Χριστέ, μη παραδώς ημάς εις όνειδος τοις εχθροίς
σου διά τας αμαρτίας ημών, αλλ' επιβλέψας ελέησον και την
κατά των εχθρών σου νίκην δος ημίν, όπως μη καυχήσωνται οι
αλάστορες κατά της σης κληρονομίας επαιρόμενοι». Έπειτα
εστράφη προς τον παριστάμενον εκεί Πατριάρχην Σέργιον και
είπεν «Εις τας χείρας του Θεού και της θεομήτορος και σου
αφίημι την πόλιν ταύτην και τον υιόν μου.» Επιτρόπους του
ωνόμασε τον πατριάρχην Σέργιον και τον Πατρίκιον Βόνον ή
Βονοσόν, άνδρα εχέφρονα και κατά πάντα συνετόν και
πεπειραμένον. Έπειτα δε λαβών την αχειροποίητον εικόνα του
Χριστού και κρατών αυτήν και ηγούμενος του στρατού μετέβη
εις την παραλίαν φορών απλουστάτην στρατιωτικήν στολήν και
πέδιλα όχι κόκκινα, καθώς συνήθιζαν οι Βασιλείς, αλλά μαύρα
όπως των λοιπών στρατιωτών. Τότε δε ο πατριάρχης Σέργιος
ηυχήθη να βαφούν κόκκινα διά του αίματος των εχθρών. Μεγάλη
συγκίνησις και μέγας ενθουσιασμός κατέλαβε πάντας τους
παρισταμένους εις τον ναόν και όλον τον λαόν της
πρωτευούσης. Ησθάνοντο το φρόνημά των υψούμενον και
αναζωογονουμένας τας ελπίδας των περί μελλούσης νίκης.
Άπειρον πλήθος λαού συνώδευσε τον αυτοκράτορα και τον
στρατόν μέχρι της παραλίας και εκεί υπό τας ευφημίας και τας
μεγαλοφώνους ευχάς του λαού επεβιβάσθη ο Ηράκλειος μετά του
στρατού του εις τα πλοία. Ο στόλος μετ' ολίγον εξηφανίσθη
προς τον Ελλήσποντον, φέρων την τύχην του βασιλέως και του
κράτους, χωρίς κανείς να γνωρίζη πού μεταβαίνει.



Δ'. — Η πρώτη εκστρατεία τον Ηρακλείου (622 — 623 μ. Χ.).



Ο Ηράκλειος είχε να πολεμήση προς εχθρόν, ο οποίος κατείχε
στρατιωτικώς όλας τας Ασιατικάς χώρας του κράτους, το δε
μέτωπον του στρατού τούτου ήτο ακριβώς απέναντι της
Κωνσταντινουπόλεως. Ο αυτοκράτωρ επερχόμενος κατά του
εχθρικού στρατού ηδύνατο να το προσβάλη κατά μέτωπον μετά
των μικρών του δυνάμεων. Αλλά τότε, αν μεν ενίκα, ήτο
υποχρεωμένος βήμα προς βήμα να τον ακολουθήση εις τα
ενδότερα της Μικράς Ασίας, οδεύων μήνας ολοκλήρους μέχρι των
ορίων του Περσικού κράτους και κατατρίβων τον μικρόν στρατόν
του εις παντοειδείς δυσχερείας. Αν δε τουναντίον ενικάτο, η
ήττα ερχομένη ευθύς εις την αρχήν του πολέμου και προ των
οφθαλμών των κατοίκων της Κωνσταντινουπόλεως ηδύνατο να
επιφέρη μεγίστην ηθικήν απόγνωσιν, και να καταλήξη εις την
πτώσιν της πρωτευούσης.

Η στρατηγική του Ηρακλείου απέβλεπεν εις το να αναγκάση τους
Πέρσας να εκκενώσουν ταχέως και αφ' εαυτών τας Ασιατικάς
χώρας του κράτους, τουλάχιστον την Μικράν Ασίαν. Και προς
τούτο διάφορος εχρειάζετο τακτική. Αι Ασιατικαί χώραι του
κράτους αι κατεχόμεναι υπό των Περσών είχαν πολλάς
εκτεταμένας παραλίας, πολλάς γωνίας μη καταληφθείσας έτι και
μη δυναμένας να καταληφθούν ευκόλως υπό του εχθρού. Ήθελε
λοιπόν ο Ηράκλειος να καταλάβη μετά του στρατού του μίαν
τοιαύτην μεμακρυσμένην γωνίαν παρά την θάλασσαν και εκείθεν
να απειλήση τα νώτα του εχθρικού στρατού και να τον αναγκάση
εις υποχώρησιν, έχων ο ίδιος πάντοτε ασφαλές ορμητήριον τον
στόλον του. Ακριβώς δε απεδείχθη άπαξ έτι τι σημαίνει διά
την άμυναν των ελληνικών χωρών η θάλασσα και εδικαιώθη το
λόγιον του μεγάλου Περικλέους: «Μέγα το της θαλάσσης
κράτος».

Ο Ηράκλειος, αφού ανεχώρησεν από την Κωνσταντινούπολιν μετά
του στόλου προς την διεύθυνσιν του Ελλησπόντου και εξήλθε
του πορθμού τούτου, έπλευσε το Αιγαίον πέλαγος κατά τα
δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, έπειτα παρά την Ρόδον, και
πλέων κατά τας νοτίας παραλίας της Μικράς Ασίας εισήλθεν εις
τον κόλπον τον Ισσικόν (τον κόλπον της Αλεξανδρέττης), τον
μεταξύ της νοτίας παραλίας της Μικράς Ασίας και της παραλίας
της βορείου Συρίας, και εις εκείνην την γωνίαν απεβίβασε τον
στρατόν του. Κατά τον οπωσούν μακρόν τούτον πλουν ο
Ηράκλειος έδειξε το πρώτον την αρετήν του ως βασιλέως και ως
αρχιστρατήγου. Γενομένης τρικυμίας και θορυβηθέντος του
στρατού και αυτού του πληρώματος, ο Ηράκλειος έλαβε την
κυβέρνησιν της βασιλικής ναυαρχίδος και όλου του στόλου, και
διά του θάρρους και της αφοβίας του, και διά της
επιτηδειότητός του ως ναυτικός άριστος, εδέσμευσεν εκ των
προτέρων την προς αυτόν πεποίθησιν του στρατού.

Ο Ηράκλειος απέβη εις την παραλίαν εκείνην, όπου ο
Αλέξανδρος ο Μέγας προ 955 ετών ενίκησε μίαν από τας
λαμπροτέρας νίκας του εναντίον του Περσικού στρατού. Και
τότε μεν ο μέγας βασιλεύς της Μακεδονίας εξεστράτευε κατά
των Περσών διά να καταλύση το κράτος των, τώρα δε ο βασιλεύς
της Κωνσταντινουπόλεως εξεστράτευε κατά των Περσών διά να
σώση το ιδικόν του. Η θέσις την οποίαν εξέλεξεν ο Ηράκλειος
προς απόβασιν ήτο αρίστη, διότι έκειτο εις το μέρος της
νοτίου παραλίας της Μικράς Ασίας και της παραλίας της
Συρίας. Εις αμφοτέρας δε τας παραλίας υπήρχαν ακόμη πολλά
φρούρια μη καταληφθέντα από τους Πέρσας, και τούτων αι
φρουραί προσήρχοντο εις το αυτοκρατορικόν στρατόπεδον και
ηύξαναν την δύναμίν του. Εντεύθεν ο Ηράκλειος επροχώρησε
προς τα μεσόγεια, διά της μεγάλης ορεινής γραμμής του
Αντιταύρου, διά μέσου Κιλικίας και Καππαδοκίας. Μη
υπάρχοντος δε εκεί Περσικού στρατού, η εκστρατεία είχε κατ'
αρχάς χαρακτήρα μάλλον ασκήσεως στρατιωτικής. Ο Ηράκλειος
κατέτασσεν εις τον στρατόν όλους όσοι προσήρχοντο από τους
τόπους εκείνους και τους εγύμναζε μετά του λοιπού στρατού.
Διήρει τον στρατόν εις δύο εχθρικάς παρατάξεις και
συνεκρότει διαρκώς μάχας πλαστάς εκ παρατάξεως· τους
συνήθιζε δε εις το να ακούουν κραυγάς πολεμικάς και παιάνας
και αλαλαγμούς, και να μη ταράσσωνται ύστερον από τοιαύτας
φωνάς των Περσών. Ο αυτοκράτωρ κατώρθωσεν ούτω να οργανώση
στρατόν πειθαρχούμενον. Μεθ' όλην δε την αυστηρότητά του εις
το κεφάλαιον της πειθαρχίας ηγαπάτο σφόδρα, διότι την
αυστηρότητα εμετρίαζε διά της προσηνείας και της
ευπροσηγορίας, διά των πατρικών του προς τον στρατόν
περιποιήσεων, διά των αμοιβών τας οποίας έδιδεν εις τους
ικανούς και μάλιστα διά των επαίνων οι οποίοι εκέντουν την
φιλοτιμίαν των στρατιωτών. Ούτω κατώρθωσεν ώστε οι
στρατιώται να τον φοβώνται περισσότερον παρά τον εχθρόν και
να τον αγαπούν περισσότερον παρά την ιδίαν των ζωήν.
Περιβαλλόμενος στολήν και διάγων δίαιταν απλού στρατιώτου,
ελάλει προς όλους πατρικώς και διά των θερμών και διαπύρων
λόγων του έφλεγε τα στήθη των μαχητών.

Ο Ηράκλειος ήτο τότε μεσήλιξ (47 ετών). Φύσει ρωμαλέος και
ευρύστερνος, είχεν ωραίους οφθαλμούς, τρίχας ξανθάς, το
δέρμα λευκόν και έφερε μικρόν πώγωνα. Καθήμενος επί του
πυρρού και θυμοειδούς ίππου του, του καλουμένου Δάρκωνος ή
Φούλβου, τον οποίον μόνος αυτός εδάμαζεν (όπως ο Αλέξανδρος
τον Βουκέφαλον), και κρατών συνήθως την αχειροποίητον εικόνα
του Χριστού ελάλει προς τον στρατόν κατά τρόπον συγκινούντα
βαθύτατα τας ψυχάς. Ωρκίζετο ότι έμελλε να αγωνισθή μετ'
αυτών μέχρι θανάτου και να συμμερισθή τας τύχας των,
φερόμενος προς αυτούς μέχρι τέλους ως πατήρ. Ως αδελφούς και
τέκνα προσεφώνει τους στρατιώτας πάντοτε. «Βλέπετε, αδελφοί
και τέκνα, έλεγε, πως οι εχθροί του Θεού κατεπάτησαν την
χώραν ημών και τας πόλεις ηρήμωσαν και τα θυσιαστήρια
κατέκαυσαν και τας τραπέζας των αναιμάκτων θυσιών επλήρωσαν
αιμάτων μιαιφόνων . . . .» Οι δε στρατιώται υπό ενθουσιασμού
καταλαμβανόμενοι εξύμνουν ομοφώνως την δύναμιν και την
ανδρείαν του βασιλέως. Ο Ηράκλειος προέτρεπε προς τούτοις
τον στρατόν να είναι ευσεβής, και να απέχη πάσης αδικίας.

Ο Χοσρόης ευρισκόμενος εις Ασσυρίαν, ενώ ο Ηράκλειος
ευρίσκετο εις την ανατολικήν Μικράν Ασίαν, κατελήφθη από
κατάπληξιν διά την αιφνιδίαν αυτήν εμφάνισιν του εχθρού, τον
οποίον εθεώρει ηττημένον. Φοβηθείς μάλιστα ότι ο Ηράκλειος
εμελέτα να εισβάλη εις το Περσικόν κράτος, διέταξε τον εις
Χαλκηδόνα Πέρσην αρχιστράτηγον να επέλθη εναντίον του
Ηρακλείου, ούτω δε εξετελέσθη τάχιστα κατά μέγα μέρος ό,τι
εζήτει ο Ηράκλειος. Οι Πέρσαι απεμακρύνθησαν πολύ από την
Χαλκηδόνα και εξεκένωσαν το πλείστον της Μικράς Ασίας. Αλλά
δεν ήρκει τούτο· έπρεπεν ο στρατός αυτός να καταστραφή, διά
να ελευθερωθή η Μικρά Ασία. Ο Ηράκλειος όμως δεν ήθελε να
επιτεθή κατά του Περσικού στρατού εις αυτήν την Μικράν
Ασίαν. Ήθελε να τον αναγκάση να εκκενώση την Μικράν Ασίαν,
να ακολουθήση τον ιδικόν του στρατόν όπου θα μετέβαινε, και
να συγκροτήση την μάχην εκεί όπου ο ίδιος έκρινε τούτο
πρόσφορον.

Κατά το φθινόπωρον λοιπόν του έτους 622 ο Ηράκλειος
εγκατέλιπε τας ορεινάς περί τον Αντίταυρον χώρας της
Κιλικίας και Καππαδοκίας και κατήλθεν εις τον Πόντον. Κατά
την πορείαν εκείνην, εις την πρώτην συνάντησιν των
προφυλακών του μετά των περσικών προφυλακών, οι στρατιώται
του έτρεψαν εις φυγήν ιππικόν περσικόν, το οποίον ήθελε να
επιπέση αιφνιδίως κατά του Ηρακλείου. Εφόνευσαν πολλούς
Πέρσας, συνέλαβαν δε και έφεραν δέσμιον εις τον βασιλέα τον
Πέρσην αρχηγόν. Η πρώτη σύγκρουσις μεταξύ των δύο στρατών
ήτο αρχή προοιωνίζουσα καλόν τέλος. Ο βασιλεύς ελθών εις τον
Πόντον ωχύρωσε διαφόρους θέσεις· τούτο δε εξέλαβαν οι Πέρσαι
ως σημείον ότι έμελλε να παραχειμάση εκεί. Αλλ' αίφνης
εκινήθη κατά την διεύθυνσιν της Αρμενίας. Οι Πέρσαι τότε
εισέβαλαν εις την Κιλικίαν εκ του πλαγίου, απειλούντες τον
Ηράκλειον. Μη δυνηθέντες όμως να ανακόψουν την πορείαν του
ηναγκάσθησαν να τον ακολουθήσουν διά να επιπέσουν κατ' αυτού
αιφνιδίως, αλλ' ενικήθησαν υπό του αυτοκρατορικού στρατού.
Οι Πέρσαι, ταραγμένοι και εκ της σύμβασης κατ' εκείνην την
νύκτα εκλείψεως της σελήνης, εφοβήθησαν μήπως περικυκλωθούν
και έφυγαν προς τα όρη.

Ο βασιλεύς στρατοπεδεύων εις την πεδιάδα εξηρέθιζε τους
Πέρσας εις μάχην διά πολλών επιτυχών αψιμαχιών. Και ο
στρατός του ελάμβανε καθ' εκάστην περισσότερον θάρρος βλέπων
τον βασιλέα πρώτον πάντοτε εις την μάχην και ευτόλμως
πολεμούντα. Τέλος, μετά δέκα ημέρας ο βάρβαρος,
στενοχωρούμενος εις τα όρη, απεφάσισε να πολεμήση και
παρεσκεύασε τον στρατόν εις μάχην προ της ανατολής του
ηλίου. Αλλ' ο Ηράκλειος εννοήσας τούτο παρέταξε τον στρατόν
του κατά τοιούτον τρόπον, ώστε, ότε ανέτειλεν ο ήλιος, αυτός
ευρίσκετο προς ανατολάς, αι δε ακτίνες του ηλίου εθάμβωναν
τους οφθαλμούς του απέναντί του Περσικού στρατού. Και όπως
προ 1302 ετών εις την Σαλαμίνα, ούτω και ενταύθα η μάχη
ήρχισε διά μουσικής και ασμάτων Ελλήνων και Περσών. Και οι
μεν Πέρσαι έκρουαν κύμβαλα και έψαλαν άσματα θορυβώδους
Ασιατικής μουσικής, εις τους ήχους της οποίας γυμναί
γυναίκες εχόρευαν προ του Πέρσου αρχιστρατήγου. Εις δε το
Χριστιανικόν στρατόπεδον εψάλλοντο ψαλμοί της ιεράς γραφής
και όργανα μουσικά εξήγειραν το πολεμικόν φρόνημα εις τας
ψυχάς του στρατού. Η μάχη απέβη υπέρ του Ηρακλείου. Ούτος
διά προσποιητού τρόπου παρέσυρε τους Πέρσας εις καταδίωξιν
και στραφείς αίφνης επέπεσε κατ' αυτών, διέλυσε τας φάλαγγάς
των και πολλούς εφόνευσεν. Οι Πέρσαι ετράπησαν εις τα όρη.
Καταδιωκόμενοι εις τόπους δυσβάτους και εις κρημνούς
συνετρίβοντο οικτρώς κατακρημνιζόμενοι. Άλλοι επήδων επί των
κρημνών, πολλοί δε και εζωγρήθησαν. Το Περσικόν στρατόπεδον
και πάσα η αποσκευή των Περσών εκυριεύθη. Οι νικηταί
ανατείναντες τας χείρας ανέπεμπαν ευχαριστίας εις τον Θεόν
και ηύχοντο θερμώς υπέρ του καλώς στρατηγήσαντος βασιλέως. Η
πρώτη αύτη μάχη, καθώς λέγει ο μέγας Άγγλος ιστορικός
Γίββων, έδειξεν εις τον κόσμον ότι οι Πέρσαι δεν ήσαν
ανίκητοι και ότι ο Ηράκλειος δεν ήτο κοινός βασιλεύς, αλλ'
αληθής ήρως.

Εις την πρώτην ταύτην μάχην απέδειξεν ο Ηράκλειος όλην την
στρατηγικήν του μεγαλοφυίαν και την ηρωικήν ανδρείαν του και
ηνώρθωσε πάλιν την δόξαν των Ελληνορωμαϊκών όπλων και
ενέπνευσε μέγα φρόνημα εις τον στρατόν. Η Μικρά Ασία
ηλευθερώθη ολόκληρος και ο βασιλεύς ηδυνήθη να οδηγήση τον
στρατόν από τας ορεινάς χώρας του Αντιταύρου εις τας
ευκραείς χώρας της κεντρικής Μικράς Ασίας, εις τον Πόντον.
Καταλιπών εκεί τον στρατόν περί τον Άλυν ποταμόν διά να
διαχειμάση, επέστρεψεν ο ίδιος εις την Κωνσταντινούπολιν,
ελθών διά ξηράς μέχρι Χαλκηδόνος. Ούτως έληξεν η πρώτη
εκστρατεία.



Ε'. — Δευτέρα εκστρατεία (623 — 624 μ. Χ.).



Εις την πρωτεύουσαν ήλθεν ο Αυτοκράτωρ περί τας αρχάς του
623 διά να ενεργήση νέας μεγάλας παρασκευές προς
εξακολούθησιν του πολέμου. Διά τούτο εισήλθεν εις την πόλιν
όχι ως Βασιλεύς και τροπαιούχος, αλλ' ως απλούς στρατηγός
χάριν υπηρεσίας ερχόμενος. Αφού δε ενήργησε τας αναγκαίας
παρασκευάς και ενίσχυσε την φρουράν της Κωνσταντινουπόλεως
εναντίον ενδεχομένης τινός επιθέσεως των Αβάρων, κατέλιπε
την πρωτεύουσαν την 25 Μαρτίου 623.

Η Μικρά Ασία ήτο ελευθέρα και ο Ηράκλειος μετέβη διά της
χώρας ταύτης μετά μεγάλης ταχύτητος εις την Αρμενίαν. Εκεί
πλήθος Αρμενίων υπό τον ανδρείον και ωραίον Αρμένιον
πολεμιστήν Μιζίζ κατετάχθησαν εις τον στρατόν του. Προσήλθαν
δε ως σύμμαχοι και πολλοί Καυκάσιοι, ήτοι Γεωργιανοί και
Αβασγοί.

Ταχύς και ορμητικός επροχώρησεν εις τα όρια της Περσίας και
εισέβαλεν εις την χώραν της Μηδίας την καλουμένην
Ατροπατηνήν ( Ατσερπιτσάν) ήτοι _χώραν πυρολατρών_. Από τους
χρόνους των Σκιπιώνων και του Αννίβα, λέγει ο Γίββων, δεν
επεχειρήθη επιχείρησις τολμηροτέρα της δευτέρας ταύτης
εκστρατείας του Ηρακλείου. Εντός 20 ημερών ο Ηράκλειος
έφθασεν εις τα σύνορα της Περσίας και την 25 Απριλίου
εισήλθεν εις την εχθρικήν χώραν. Ο Ηράκλειος είχε μηνύση
προς τον Χοσρόην, όστις ευρίσκετο όχι μακράν, ότι ήτο
πρόθυμος να συνομολόγηση ειρήνην έντιμον. Αλλ' ο μανιώδης
εκείνος βασιλεύς αντί πάσης άλλης απαντήσεως έσφαξε τους
πρέσβεις, τους οποίους, καθώς είπαμεν πρότερον, είχε πέμψη ο
Ηράκλειος προς αυτόν κατά το 616 και τους οποίους εκράτει
έκτοτε δεσμίους.

Εις το άκουσμα της στυγεράς πράξεως εξέφρασεν ο αυτοκράτωρ
προς τον στρατόν όλον την σφοδράν αγανάκτησίν του, ονομάσας
τους πολεμίους ουχί ανθρώπους αλλά θηρία άγρια, παραβιαστάς
παντός νόμου και δικαίου της ανθρωπίνης κοινωνίας. «Αλλ' η
τοιαύτη λύσσα των θα είνε δύναμίς σας, έλεγε προς τον
στρατόν. Ο θεός θα πολεμήση υπέρ ημών. Διήλθομεν την Ασίαν
και τι είδαμεν εις τας ωραίας αυτάς επαρχίας; Την τέφραν των
πόλεων, τα οστά ομοεθνών σκορπισμένα κατά γης. Τώρα
ευρισκόμεθα εις την Περσίαν· ας καταστήσωμεν λοιπόν και
ημείς την γην ταύτην τάφον των εχθρών. Άνδρες αδελφοί μου,
ας έχωμεν κατά νουν τον φόβον του θεού και ας αγωνισθώμεν
διά να εκδικήσωμεν την ύβριν του θεού!»

Εις τους λόγους τούτους του Βασιλέως είς εκ των μαχητών
ελάλησεν εν ονόματι πάντων: «Εύφρανας, δέσποτα, τας καρδίας
ημών, διά των συμβουλών σου. Οι λόγοι σου ηκόνησαν τα ξίφη
ημών, και εποίησας ταύτα έμψυχα· ανεπτέρωσας ημάς διά των
λόγων σου». Άλλος δε ανεφώνησε: «Δέσποτα, έχε πεποίθησιν εις
την ανδρείαν ημών· έν μόνον φοβούμεθα, ότι σε βλέπομεν
εκθέτοντα εις κίνδυνον το ιερόν σου πρόσωπον. Χύσον μόνον το
αίμα το ημέτερον. Τούτο ανήκει εις σε περισσότερον από το
ιδικόν σου αίμα».

Ο Ηράκλειος προχωρεί ακάθεκτος εις τα ενδότερα της Περσίας.
Η χώρα είχε πηγάς νάφθης και διά τούτο ήτο ιερά εις τους
Πέρσας. Ακριβώς δε δι' αυτό, ο στρατός του Ηρακλείου
κατέκαιεν ενταύθα τας χώρας και τας κώμας προς εκδίκησιν των
Περσών δι' όσα είχαν διαπράξει εις την Παλαιστίνην. Ούτω
προχωρών έφθασεν ο αυτοκράτωρ πλησίον της Γαυζακού (της
σημερινής _Ταυρίδος_ της Περσίας), πρωτευούσης της Μηδίας,
όπου ευρίσκετο ο Χοσρόης, μετά 40 χιλιάδων στρατιωτών. Μαθών
τούτο ο αυτοκράτωρ ώρμησεν εναντίον της πόλεως. Η προφυλακή
του αυτοκρατορικού στρατού συγκρουσθείσα μετά της φρουράς
του Χοσρόου την κατέστρεψε και άλλους μεν εφόνευσεν, άλλους
δε και αυτόν τον αρχηγόν έφερε δεσμίους εις τον Ηράκλειον. Ο
Χοσρόης ουδέποτε ηδύνατο να φαντασθή ότι ο αυτοκράτωρ θα
ετόλμα να εμφανισθή τόσον απροσδοκήτως εις το κέντρον του
κράτους του, ενώ αυτός ο Χοσρόης παρεσκευάζετο να στείλη
στρατόν εις τας εχθρικάς χώρας. Κατελήφθη υπό ταραχής και
τρόμου και έφυγεν από την Γαυζακόν, εγκαταλείψας την πόλιν
και τον στρατόν εις την τύχην των. Ο στρατός του διελύθη και
μέρος μεν κατεστράφη υπό των νικητών, μέρος δε ετράπη εις
φυγήν και διεσκορπίσθη. Τα αυτοκρατορικά στρατεύματα
εκυρίευσαν εξ εφόδου την Ταυρίδα και εισήλασαν εν θριάμβω.
Πολλά λάφυρα δεν ευρέθησαν εκεί, διότι τα πολυτιμότερα είχε
λάβη φεύγων ο Χοσρόης και τα είχε μεταφέρη εις Δατάγερδην.
Εις τον στρατόν του Ηρακλείου είχε διαδοθή, άγνωστον πώς, η
περίεργος φήμη ότι εκρύπτοντο εις την πόλιν οι θησαυροί του
Κροίσου, τους οποίους δήθεν είχε φέρη ο Κύρος ο μέγας από
τας Σάρδεις. Αλλ' ούτε αυτοί ευρέθησαν, ούτε το τίμιον ξύλον
του σταυρού, καθώς ήλπιζεν ο στρατός. Φαίνεται ότι εις τούτο
έδωκεν αφορμήν το όνομα της πόλεως, διότι Γάζα, (Γάζακα) εις
την Περσικήν γλώσσαν εσήμαινε θησαυρόν. Υπήρχεν όμως ναός
του Πυρός, και εντός του ναού άγαλμα του Χοσρόου, παριστάνον
αυτόν προσκυνούντα τον ήλιον, την σελήνην και τους αστέρας,
των οποίων επίσης υπήρχαν αγάλματα. Ταύτα πάντα
κατεστράφησαν διά πυρός προς εκδίκησιν των εις την αγίαν
πόλιν γενομένων βεβηλώσεων.

Ο Ηράκλειος από την Ταυρίδα μετέβη εις Θηβορμαΐδα (την
σημερινήν Ουρμίαν), πόλιν τότε ιεράν των Περσών, θεωρουμένην
ως πατρίδα του Ζωροάστρου, νομοθέτου των αρχαίων Περσών και
ιδρυτού της Πυρολατρείας. Ο μεγαλοπρεπής ναός και η πόλις
ολόκληρος εδόθησαν εις λεηλασίαν, εσβέσθη δε το από του
χρόνου του Ζωροάστρου άσβεστον ιερόν πυρ της Περσικής
λατρείας.

Ο Ηράκλειος επροχώρει ολονέν, καταδιώκων τον Χοσρόην από
πόλεως εις πόλιν, και εκυρίευσε πολλάς πόλεις και χώρας.
Αλλ' ο Χοσρόης έφευγε και δεν έμενεν ουδαμού περισσότερον
των δύο ημερών. Δύο στρατηγοί του παρηκολούθουν μεν τον
στρατόν του Ηρακλείου, αλλά δεν ετόλμων να τον πλησιάσουν.
Αφού ούτω διήλθεν όλον το θέρος του 623, ο Ηράκλειος
συνεσκέφθη μετά των στρατηγών του πού έπρεπε να παραχειμάση.
Και άλλοι μεν έλεγαν να μεταβούν εις τας παρά τον Καύκασον
και την Κασπίαν θάλασσαν χώρας, όπου το κλίμα ήτο
ευκρατέστερον, άλλοι δε συνηγόρουν υπέρ της εξακολουθήσεως
του πολέμου και κατά τον χειμώνα. Αλλ' η πρώτη γνώμη
υπερίσχυσεν. Ο στρατός μετέβη εις τον Καύκασον φέρων πολλά
λάφυρα και πεντήκοντα χιλιάδας αιχμαλώτους Πέρσας. Καθ' οδόν
Περσικά στρατεύματα εζήτησαν να παρενοχλήσουν τον
αυτοκρατορικόν στρατόν, αλλ' ηττήθησαν, ένεκα δε του σφοδρού
χειμώνος έπαθαν πολλά οι αιχμάλωτοι. Ο Ηράκλειος
ευσπλαγχνισθείς τους απέλυσεν άμα ήλθεν εις τον Καύκασον,
επιδαψιλεύσας μάλιστα πάσαν περιποίησιν. Οι δυστυχείς μετά
δακρύων ανεχώρουν ευχόμενοι ο θεός να σώση την Περσίαν από
τον Χοσρόην, καταστρέφων τον _κοσμόλεθρον_ τούτον τύραννον.
Η πράξις του Ηρακλείου ήτο τόσον μάλλον γενναία, όσον ο
Χοσρόης είχε μέγα πλήθος αιχμαλώτων, οι οποίοι εστέναζαν
ακόμη εις τα Περσικά φρούρια.

Ούτω διήλθε και το δεύτερον έτος του πολέμου.



ς'. — Η τρίτη εκστρατεία.



Ενώ ο αυτοκράτωρ παρεχείμαζεν εις τας περί τον Καύκασον
χώρας, ο Χοσρόης, ο τόσην δείξας δειλίαν και αδράνειαν κατά
το προηγούμενον έτος, ανέλαβε τώρα θάρρος μετά την
αποχώρησιν του Ηρακλείου και βλέπων το μέγεθος του κινδύνου
ενέτεινε τας δυνάμεις του. Παρεσκεύασε τρεις στρατιάς,
ανακαλέσας τον στρατόν ο οποίος έμενεν εις την Μεσοποταμίαν,
την Συρίαν, την Παλαιστίνην και την Αίγυπτον. Αρχηγοί των
τριών Περσικών στρατιών ήσαν ο Σαραβλαγάς, ο Σαρβαραζός ή
Σάρβαρος, ο αρχηγός του πρότερον εις την Μικράν Ασίαν
εισβαλόντος Περσικού στρατού, και ο ομώνυμος προς τον
φονευθέντα υπό του Χοσρόου Πέρσην στρατηγόν Σαήν.

Την άνοιξιν του 624 εκίνησεν ο αυτοκράτωρ μετά των συμμάχων
αυτού Λαζών, Γεωργιανών και Αβασγών, λαών του Καυκάσου, διά
να επέλθη κατά του Χοσρόου. Ο Σαραβλαγάς, πρώτος εκ των
Περσών στρατηλατών, επλησίασε προς τον στρατόν του
αυτοκράτορος, νομίσας ότι ούτος έμελλε να μεταβή εις την
Περσίαν διά της προς νότον και ανατολάς της Κασπίας θαλάσσης
ορεινής παραλίας και κατέλαβεν εκεί τας στενοπορίας. Αλλ' ο
αυτοκράτωρ έλαβε πλαγίαν τινά δυτικωτέραν διεύθυνσιν και δι'
ευφόρων χωρών εισήλθεν εις την ανατολικήν Αρμενίαν, διά να
εισβάλη εκείθεν εις την Περσίαν, και αποφεύγων πάσαν μάχην
προς τον δειλώς παρακολουθούντα αυτόν Σαραβλαγάν, επιπέση
κατά του Χοσρόου απροσδοκήτως και καταφέρη καιριώτατον
κτύπημα εις την Περσικήν δύναμιν. Ο αυτοκράτωρ ενόει ότι
καταστρεφομένου του Χοσρόου οι στρατοί του θα διελύοντο αφ'
εαυτών. Και αυτή δε η δειλία των Περσών συνηγόρει υπέρ του
σχεδίου του αυτοκράτορος. Ο Σαραβλαγάς είχε τον άριστον
Περσικόν στρατόν συγκείμενον εκ των λεγομένων Χοσροϊτών ή
Χοσροηγενών (ονομασθέντων τιμητικώς από του ονόματος του
Χοσρόου) και των _Περουζιτών_ (ονομασθέντων τιμητικώς από
του επιθέτου του Χοσρόου _Περούζης_ ή Παρβίζ=νικηφόρος). Και
όμως δεν ετόλμα να προσβάλη τον αυτοκρατορικόν στρατόν, αν
και ήτο ισχυρότερος κατά τον αριθμόν· επλανάτο εις δυσβάτους
τόπους, αποφεύγων πάσαν μάχην πριν έλθη εις βοήθειάν του και
άλλος στρατός. Ακριβώς δε ο αυτοκράτωρ ήθελε να σπεύση πριν
γείνη η ένωσις των Περσικών στρατευμάτων. Αλλ' οι σύμμαχοι
Λαζοί, Γεωργιανοί και Αβασγοί δεν συνεφώνουν μετά του
αυτοκράτορος, απαιτούντος μεγάλην ταχύτητα και ορμήν. Ούτω
δε, ένεκα της βραδείας πορείας του αυτοκρατορικού στρατού,
κατώρθωσεν από νότου ερχόμενος ο Σαρβαραζός να πλησιάση κατά
μέτωπον προς τον αυτοκρατορικόν στρατόν, ο οποίος εκινδύνευε
να κυκλωθή υπό των δύο Περσικών στρατών. Τότε ενόησαν οι
αντισταθέντες κατά του σχεδίου του αυτοκράτορος την πλάνην
των και καταληφθέντες από δειλίαν προσέπιπταν εις τους πόδας
του βασιλέως μετανοούντες και ζητούντες να ασπασθούν την
χείρα του και υποσχόμενοι να πράξουν του λοιπού ό,τι
διατάσσει ο βασιλεύς. Τότε ο Ηράκλειος, απτόητος ως πάντοτε,
διέταξεν επίθεσιν κατά του στρατού του Σαρβαραζού, πριν
ενωθή ούτος μετά του Σαραβλαγά. Ο Σαρβαραζός ηττήθη και
απεκρούσθη πολλάκις, αλλά και μετά τας πολλάς ταύτας ήττας
κατώρθωσε να ενωθή μετά του Σαραβλαγά. Ο Ηράκλειος δεν
εταράχθη εκ της ενώσεως ταύτης, και επροχώρει μετά σπουδής
κατά του Χοσρόου, έχων όπισθεν τον ηνωμένον Περσικόν
στρατόν.

Οι Πέρσαι ενόμισαν ότι ο Ηράκλειος έφευγε προ αυτών,
πειθόμενοι εις τούτο και εξ όσων έλεγαν δύο αυτόμολοι του
αυτοκρατορικού στρατού. Μετ' ολίγον έγινε γνωστόν και εις
τον στρατόν των Περσών και εις τον στρατόν του Ηρακλείου ότι
επήρχετο και η τρίτη στρατιά υπό τον Σαήν. Ούτως ο
αυτοκρατορικός στρατός ευρίσκετο μεταξύ δύο ή μάλλον μεταξύ
τριών στρατών εχθρικών, εκ των οποίων έκαστος καθ' εαυτόν
ήτο πολυπληθέστερος του όλου αυτοκρατορικού.

Ο Ηράκλειος απεφάσισε να επιτεθή κατά των δύο Περσών
στρατηγών, πριν επέλθη και ο τρίτος. Αλλά και οι Πέρσαι
στρατηγοί νομίζοντες ότι ο αυτοκράτωρ έφευγε προ αυτών
εζήτουν να συγκροτήσουν μάχην πριν έλθη ο Σαήν, διά να
λάβουν αυτοί την δόξαν της νίκης. Οι ιστορικοί, προ πάντων
οι νεώτεροι, θαυμάζουν εις την περίστασιν ταύτην την τόλμην
του Ηρακλείου και την στρατηγικήν μεγαλοφυίαν του. Εκινείτο
εις ξένην γην, εν μέσω υπερτριπλασίων πολεμίων, τολμηρός και
ελεύθερος ως να είχεν υπό τας διαταγάς του στρατόν πολύ
ισχυρότερον όλων ομού των εχθρών. Γνωρίζων τας ιδιότητας της
Περσικής χώρας καλλίτερον από τους Πέρσας στρατηγούς,
εξέλεγε πάντοτε τους επιτηδειοτέρους τόπους προς
στρατοπέδευσιν και παρέσυρε πάντοτε τον εχθρόν εκεί όπου
αυτός ήθελεν.

Τέλος, εσπέραν τινά οι πολέμιοι προσήγγισαν εις το
στρατόπεδον του Ηρακλείου, αλλ' ούτος μη θεωρήσας το μέρος
κατάλληλον διά μάχην, απεχώρησεν, ώδευσε δι' όλης της νυκτός
χωρίς να νοηθή, έφθασεν εις πεδίον χλοηφόρον εις τους
πρόποδας δασώδους βουνού και ετοποθέτησε τον στρατόν εις το
βουνόν. Οι Πέρσαι την πρωίαν μη ευρίσκοντες απέναντι των τον
εχθρόν και νομίσαντες ότι ετρέπετο εις φυγήν έτρεχαν ατάκτως
κατόπιν του. Όταν δ' επλησίασαν εις το μέρος, όπου ήτο
στρατοπεδευμένος ο Ηράκλειος, απλή ορμητική επίθεσις εκ του
στρατοπέδου του έτρεψε τους βαρβάρους εις φυγήν. Οι Πέρσαι
έφευγαν διά των φαράγγων καταδιωκόμενοι και φονευόμενοι. Εις
την μάχην ταύτην εφονεύθη και ο έτερος των Περσών
αρχιστράτηγος, ο Σαραβλαγάς.

Αλλά προ της εντελούς καταστροφής του Περσικού στρατού εφάνη
επί του πεδίου της μάχης και ο στρατός του Σαήν. Ο Ηράκλειος
δεν έχασε καιρόν ανεκάλεσεν ευθύς από της καταδιώξεως τους
άνδρας του, και επετέθη κατά του νέου στρατού, χωρίς να δώση
εις αυτόν καιρόν να ιδή πού ευρίσκεται, και ενίκησε και
εκυρίευσε το στρατόπεδον του νέου εχθρού και πάσαν την
αποσκευήν του. Η μάχη έγεινε πλησίον του Αράξου ποταμού εις
τα σύνορα της Αρμενίας και Μηδίας. Ο Περσικός στρατός
ηττήθη, αλλά δεν κατεστράφη. Ο Σαήν και ο Σαρβαραζός
συνήθροισαν τα λείψανα των στρατευμάτων των. Ήσαν και πάλιν
υπέρτερα κατά τον αριθμόν από τον στρατόν του Ηρακλείου,
ώστε απεφάσισαν να μη υποχωρήσουν, αλλά να παρακολουθήσουν
τον Ηράκλειον. Ο Ηράκλειος έχων έμπροσθέν του όλον τον
υπολειπόμενον εις τον Χοσρόην στρατόν ήθελε να τον
καταστρέψη πριν επιτεθή κατά του Χοσρόου, και διά τούτο
έδωκεν άλλην διεύθυνσιν εις την εκστρατείαν. Προσποιούμενος
ότι έφευγεν, επορεύετο διά τόπων ανωμάλων και ορεινών,
παρασύρων πάντοτε κατόπιν του τους Πέρσας. Δεν ήθελε να
εισβάλη εις την Περσίαν, αλλά να καταστρέψη ει δυνατόν εντός
της Αρμενίας τον Περσικόν στρατόν. Κατά την περίοδον ταύτην
οι σύμμαχοι Λαζοί και Αβασγοί βαρυνθέντες να πολεμούν, είτε
δειλιάσαντες, απεχώρησαν εις τας πατρίδας των. Τούτο
εννοήσαντες οι Πέρσαι αρχιστράτηγοι έλαβαν θάρρος και
επροκάλεσαν εις μάχην τον Ηράκλειον. Ο αυτοκράτωρ χωρίς να
δειλιάση συνεκέντρωσε τον στρατόν και ανεπτέρωσε το φρόνημα
του διά λόγων: «Μη σας ταράττη, αδελφοί, το πλήθος των
πολεμίων διότι, Θεού θέλοντος, είς εξ ημών θα διώξη χιλίους·
ας θυσιάσωμεν λοιπόν ημάς αυτούς εις τον Θεόν υπέρ της
σωτηρίας των αδελφών ημών· ας λάβωμεν στέφανον μαρτύρων, ίνα
και αι μέλλουσαι γενεαί επαινέσωσιν ημάς και ο Θεός αποδώση
τους μισθούς».

Τα δύο στρατεύματα, διά μακρού διαστήματος απ' αλλήλων
χωριζόμενα, επολέμησαν από πρωίας μέχρις εσπέρας· αλλ' η
μάχη έμεινεν αμφίρροπος. Ο βασιλεύς ανεχώρησε μετά του
στρατού, οι δε Πέρσαι τον ηκολούθησαν. Αλλά νομίσαντες ότι
πάλιν υπεχώρει και θέλοντες να εμποδίσουν την υποχώρησιν
έτρεχαν εκ των πλαγίων προς το μέτωπον του στρατού και
πλανηθέντες περιέπεσαν εις τόπους τελματώδεις και εις μέγαν
περιήλθαν κίνδυνον, ενώ ο βασιλεύς ολονέν επροχώρει. Οι
Πέρσαι τέλος ήλθαν εις την πόλιν Σαλβάν (το νυν Βαν της
Αρμενίας) διά να παραχειμάσουν εις την οχυράν αυτήν πόλιν,
θεωρούντες εαυτούς εκεί ασφαλείς. Αλλ' ο βασιλεύς ήθελε να
τους καταστρέψη. Προς τούτο δε μετεχειρίσθη το εξής
στρατήγημα·

Εκλέξας ίππους δυνατούς και τους ανδρειοτέρους των ιππέων
συνεκρότησεν εκ τούτων ιδιαιτέραν μοίραν και διά νυκτός την
έπεμψεν εναντίον της πόλεως, ακολουθών ο ίδιος μετά του
λοιπού στρατού. Η πρώτη μοίρα εισήλθεν απαρατήρητος εις την
πόλιν Σαλβανόν την 9 ώραν της νυκτός (ήτοι την 3 μετά το
μεσονύκτιον καθ' ημάς) και επετέθη αιφνιδίως κατά των
Περσών. Οι Πέρσαι, πριν ή αντιτάξουν άμυναν, προσεβλήθησαν
και από τον επίλοιπον στρατόν του βασιλέως. Κατά την φοβεράν
εκείνην καταστροφήν είς των αρχιστρατήγων, ο Σαρβαραζάς,
γυμνός και ανυπόδητος, πηδήσας εις ίππον έφυγε και εσώθη.
Αλλά οι υπό τον Σαρβαραζάν Πέρσαι αξιωματικοί, οι σατράπαι
και οι επίλεκτοι στρατιώται εφονεύθησαν. Πολλοί των δυστυχών
τούτων εζήτουν την σωτηρίαν των εις τας στέγας των οικιών.
Αλλά το πυρ, το οποίον έθεσαν εις την πόλιν οι νικηταί,
κατέστρεψε τα πάντα. Όσοι των Περσών δεν εφονεύθησαν,
ηχμαλωτίσθησαν. Πάντες, εκτός μόνον σχεδόν του Σαρβαραζά,
κατεστράφησαν. Και τούτου δε τα όπλα, η χρυσή ασπίς, η
μάχαιρα και το δόρυ και η χρυσή ζώνη, η αστράπτουσα εκ λίθων
πολυτίμων, και τα υποδήματα έγιναν λεία των νικητών. Ο
στρατός του Ηρακλείου κατεδίωξε και τα εις διαφόρους πέριξ
τόπους υπάρχοντα Περσικά αποσπάσματα, και άλλα μεν
κατέστρεψεν, άλλα δε κακώς έχοντα διεσκόρπισε, και ολίγοι
μόνον εξ αυτών επέστρεψαν εις τας πατρίδας των. Ούτως
εξωντώθησαν κατά το 624 τρεις Περσικαί στρατιαί.

Ήτο ήδη χειμών και ο Ηράκλειος παρεχείμασεν εις τον τόπον
της νίκης εις Αρμενίαν, όπου ο στρατός εύρισκε μεγάλην
αφθονίαν τροφίμων. Ούτω διήλθε και το τρίτον έτος της
εκστρατείας (624 — 625).



Ζ'. — Η τετάρτη εκστρατεία του Ηρακλείου (625 π. Χ.)



Ο Ηράκλειος παρεσκευάζετο κατά τον χειμώνα του 624 — 625 διά
να εισβάλη την άνοιξιν εις την Περσίαν. Τρεις ολόκληροι
εχθρικαί στρατιαί είχαν καταστραφή κατά το παρελθόν έτος και
ο στρατός του Ηρακλείου, καίπερ ελαττωθείς ένεκα της
αποχωρήσεως των Λαζών και Αβασγών, ήλπιζεν ότι δεν έμελλε να
εύρη μεγάλα προσκόμματα εις την περαιτέρω πορείαν του. Και
όμως ο Χοσρόης, και μετά τας φοβεράς εκείνας καταστροφάς,
παρεσκευάζετο εις νέαν εκστρατείαν, πέμπων στρατόν διά
Μεσοποταμίας εις την Μικράν Ασίαν, διά να αποτρέψη τον
αυτοκράτορα από της εις Περσίαν εισβολής. Ο μόνος των τριών
στρατηγών του παρελθόντος έτους σωθείς, ο Σαρβαραζάς,
ηγούμενος νέου στρατού διήλθε τον Ευφράτην εν μέσω του
χειμώνος και διά της Συρίας επροχώρει προς την Κιλικίαν,
απειλών πάλιν την Μικράν Ασίαν. Ο αυτοκράτωρ λοιπόν, αντί να
προελάση εις την Περσίαν, ηναγκάσθη να στραφή προς την
Μικράν Ασίαν. Ο στρατός του, φέρων μέγα πλήθος λαφύρων και
αιχμαλώτων, διήλθεν εις επτά ημέρας τας φοβέρας χιονοσκεπείς
κορυφάς των ορέων του Κουρδιστάν, ήτοι της χώρας των αρχαίων
Καρδούχων, όπου ο Ξενοφών προ χιλίων και επέκεινα ετών
διεξήγεν εναντίον των Καρδούχων τους αξιομνημονεύτους
εκείνους αγώνας κατά την κατάβασιν των μυρίων. Έπειτα
διελθών ο στρατός τον ορμητικόν Τίγρητα εισήλθεν εις την
Μεσοποταμίαν, κατέλαβε την Άμιδαν (Διαρβεκίρην) και
εστρατοπέδευσεν. Εκείθεν ο αυτοκράτωρ έπεμψε ταχυδρόμους εις
την Κωνσταντινούπολιν εξαγγέλλων τας νίκας του. Αι ειδήσεις
δε αυταί επροξένησαν γενικήν χαράν, διότι εις την
πρωτεύουσαν υπέθεταν μεν ότι ενίκα ο αυτοκρατορικός στρατός
ένεκα της αποχωρήσεως των Περσών εκ της Μικράς Ασίας, αλλά
τίποτε σαφώς δεν εγνώριζαν από δύο ετών.

Ο αυτοκράτωρ επροχώρει προς την Μικράν Ασίαν κατόπιν του
Περσικού στρατού. Τας επί του ποταμού γεφύρας είχαν
καταστρέψη οι Πέρσαι, αλλ' ο αυτοκράτωρ ανεκάλυψεν ένα πόρον
και διεβίβασε τον στρατόν. Οι Πέρσαι ευρίσκοντο ακόμη
πλησίον του Ευφράτου και ετράπησαν μετά μεγάλης σπουδής προς
την Μικράν Ασίαν. Μόλις εστάθησαν εις τας όχθας του ποταμού
της Κιλικίας, εις απόστασιν 20 ημερών δρόμου από τας όχθας
του Ευφράτου. Ο Ηράκλειος διέβη κατά Μάρτιον τον Ευφράτην,
κατέλαβε τα Σαμόσατα υπερβάς τον Ταύρον και έφθασεν εις
Άδανα και τον Σάρον ποταμόν, του οποίου την άλλην όχθην
κατείχαν οι Πέρσαι. Ακάθεκτος ο αυτοκράτωρ επετέθη κατά του
εχθρικού στρατού μετ' ολίγων μαχητών, διαβάς τολμηρώς τον
ποταμόν. Επροπορεύετο δε ο ίδιος αυτός εις την κρατεράν
ταύτην επίθεσιν και ετέλεσε θαύματα ανδρείας. Εφόνευσεν
ιδιοχείρως γιγάντειον Πέρσην και τον έρριψεν εις τον
ποταμόν. Εκ της υπερανθρώπου ανδρείας, ως χαρακτηρίζουν
αυτήν οι χρονογράφοι, την οποίαν έδειξε τότε ο αυτοκράτωρ,
εθαμβώθη ο Σάρβαρος και έλεγε προς τον πλησίον του Έλληνα
λιποτάκτην Κοσμάν: «Βλέπεις τον Καίσαρα, Κοσμά, μετά πόσης
τόλμης μάχεται, και προς τοσούτον πλήθος μόνος αγωνίζεται
και ως άκμων αποπτύει τας βολάς;»

Οι Πέρσαι ηττήθησαν, αλλ' ο Σαρβαραζάς κατώρθωσε να
υποχωρήση οπωσδήποτε εν τάξει μετά των λειψάνων του στρατού,
φεύγων εις την Περσίαν. Ο αυτοκράτωρ από την Κιλικίαν μετέβη
εις την Σεβάστειαν (Σιβάς) και εστρατοπέδευσε παρά τον Άλυν
ποταμόν.



Η'. — Η πέμπτη εκστρατεία του Ηρακλείου (626).



Μετά την νέαν νίκην του Ηρακλείου οι Πέρσαι εξεκένωσαν πάλιν
τας χώρας της Μικράς Ασίας. Κατά τον χειμώνα του 625 — 626
δεν υπήρχε σχεδόν στρατός Περσικός εις τας ευρυτάτας
Ασιατικάς επαρχίας του κράτους, εκτός ολίγων αποσπασμάτων
εις Αίγυπτον και Συρίαν και Μεσοποταμίαν. Αλλ' ο Ηράκλειος
δεν ηδύνατο να θεωρήση τον πόλεμον περατωθέντα, ενόσω ο
Χοσρόης δεν εζήτει ειρήνην. Εκείνος όμως επέμεινεν εις την
εξακολούθησιν του πολέμου και μετά την καταστροφήν τόσων
στρατιών. Μετά την είδησιν δε της τελευταίας παρά τον Σάρον
ήττης εξεμάνη και εσύλησεν όλας τας εις Περσίαν Χριστιανικάς
εκκλησίας, παρεσκεύαζε δε νέαν εκστρατείαν στρατολόγων και
ξένους και Πέρσας και δούλους. Επέμενε και μετά τόσας ήττας
και αποτυχίας εις τον σκοπόν του να καταλύση το
Ελληνορωμαϊκόν κράτος ή τουλάχιστον να προσαρτήση εις το
Περσικόν κράτος όλας τας Ασιατικάς του επαρχίας. Και πώς ήτο
δυνατόν ο Χοσρόης να εγκαταλείψη ευκόλως το σχέδιον τούτο,
αφού προ μικρού ακόμη οι στρατοί του κατείχαν όλας τας
χώρας από Αρμενίας και Μεσοποταμίας μέχρι Βοσπόρου και
Παλαιστίνης, Αιγύπτου και Κυρηναϊκής;

Διά να εννοήσωμεν πώς ο Χοσρόης δεν απηλπίσθη μετά την
καταστροφήν πέντε ολοκλήρων Περσικών στρατιών από την αρχήν
της εκστρατείας του Ηρακλείου, αρκεί να αναμνησθώμεν ότι
εξουσίαζε τας απεράντους και πλουσιωτάτας χώρας της Ασίας
από του Τίγρητος μέχρι του Ινδού ποταμού. Η Μηδία, η Περσία,
το σημερινόν Αφγανιστάν, η Βουχάρα, η Χίβα απετέλουν το
κράτος του. Και δεν ήσαν τότε όπως τώρα, μετά τοσαύτας
επιδρομάς βαρβάρων, αλλ' ήσαν χώραι ευδαίμονες, όπως επί του
Αλεξάνδρου και επί των αρχαίων βασιλέων της Περσίας. Εκ των
μεγάλων επιδρομών του τρίτου, τετάρτου, πέμπτου και έκτου μ.
Χ. αιώνος, αι οποίαι επέφεραν τόσας καταστροφάς εις το
Ρωμαϊκόν κράτος, έπειτα δε και εις το Ελληνορωμαϊκόν,
ελάχισται είχαν βλάψη το Περσικόν Βασίλειον. Μονάρχης
απόλυτος και τυραννικός ο Χοσρόης, καίπερ μισούμενος υπό των
πλείστων υπηκόων του, ηδύνατο να εκμεταλλευθεί και τους
ανθρώπους και τον πλούτον της χώρας, χάριν των φιλοδόξων
σχεδίων του. Είδαμεν μετά πόσης περιφρονήσεως απέρριψε τας
περί ειρήνης πρεσβείας του Ηρακλείου. Ζων εν μέσω τρυφής,
πλούτου και δυνάμεως πολλής, κατέστη αλαζονικώτατος. Είχεν
ήδη λάβη το επώνυμον _Παρβίζ_ (Περύζης), ήτοι νικητής, και
δεν ήθελε να φανή ανάξιος του τίτλου. Αυτός δεν ησθάνετο τας
κακουχίας των πολέμων, δεν εξεστράτευε καθώς ο Ηράκλειος,
δεν έζη υπό σκηνάς εις τα στρατόπεδα καθώς εκείνος.
Διέτριβεν εντρυφών εις τα μεγάλα του ανάκτορα. Αγέλαι βοών
και προβάτων έβοσκαν εις τας πέριξ νομάς, εις δε τους κήπους
του επτερύγιζαν ποικιλόχρωμα πτηνά και έτρεχαν
στρουθοκάμηλοι και δορκάδες, υπήρχαν δε εκεί και
θηριοτροφεία λεόντων και τίγρεων. Εννεακόσιοι εξήκοντα
ελέφαντες, δώδεκα χιλιάδες μεγάλαι κάμηλοι και οκτώ χιλιάδες
μικραί κάμηλοι εχρησίμευαν εις την υπηρεσίαν της αυλής του
_βασιλέως των βασιλέων_, καθώς ωνομάζοντο οι βασιλείς της
Περσίας. Εις τους σταύλους υπήρχαν έξ χιλιάδες ίπποι και
υποζύγια. Έξ χιλιάδες σωματοφυλάκων απετέλουν την φρουράν
του παλατίου, την δε εσωτερικήν υπηρεσίαν εξετέλουν δώδεκα
χιλιάδες δούλοι. Θησαυροί αμύθητοι χρυσού και αργύρου και
πολυτίμων λίθων, μεταξωτών υφασμάτων και μύρων εφυλάττοντο
εις εκατόν υπογείους θαλάμους των ανακτόρων. Ο ζων εις
τοιούτον πλούτον, τρυφήν και πολυτέλειαν απόλυτος μονάρχης
των Περσών δεν εφρόντιζεν ούτε περί της δυστυχίας του λαού
του, ο οποίος τόσα υφίστατο βάρη ένεκα του πολέμου, ούτε
περί της καταστροφής του στρατού του, ενόσω υπήρχαν άνθρωποι
δουλεύοντες αυτόν. Άλλως δε ο πόλεμος δεν είχεν ακόμη
επιφέρη μεγάλην καταστροφήν εις το Περσικόν κράτος, διότι ο
στρατός του Ηρακλείου εις ολίγας σχετικώς χώρας του είχεν
εισβάλη.

Λοιπόν ο Χοσρόης παρεσκεύασε τρεις νέας μεγάλας στρατιάς,
των οποίων ο σκοπός δεν ήτο να υπερασπίσουν το Περσικόν
κράτος εναντίον της επικειμένης εισβολής του Ηρακλείου, αλλά
να εκτελέσουν το πρώτον σχέδιον του Χοσρόου, να καταλύσουν
δηλονότι το Ελληνορωμαϊκόν κράτος. Διά τούτο, καθ' ον χρόνον
ο Ηράκλειος ευρίσκετο εις τα σύνορα του Περσικού κράτους
(626), ο είς των στρατών του Χοσρόου επορεύετο υπό τον
Σαρβαραζάν απ' ευθείας εις την Μικράν Ασίαν, διευθυνόμενος
εις την Χαλκηδόνα και εις την Χρυσούπολιν ο δεύτερος,
συγκείμενος εξ ανδρών λεγομένων χρυσολογχιτών (οποίοι
υπήρχαν και εις τον στρατόν του Ξέρξου) υπό τον Σαήν
επορεύετο εναντίον του στρατού του Ηρακλείου. Εις τον
αρχηγόν του στρατού τούτου παρήγγειλεν επιτακτικώς ο Χοσρόης
να νικήση τον Ηράκλειον, αν δεν θέλη να κοπή η κεφαλή του. Ο
βάρβαρος ηγεμών ήθελε να εκβιάση την νίκην διά τοιούτων
απειλών, αντιθέτως προς τον Ηράκλειον, ο οποίος εξήπτε διά
του λόγου και διά του παραδείγματος την ανδρείαν του
στρατού. Οποία διαφορά μεταξύ των δύο αντιπάλων μοναρχών,
κατά τον μέγαν εκείνον αγώνα, εκ του οποίου εξηρτάτο η τύχη
του τότε κόσμου!

Ο τρίτος στρατός του Χοσρόου έμεινεν εις την Περσίαν διά να
υπερασπίση τον βασιλέα εν περιπτώσει εισβολής του Ηρακλείου.
Αλλά δεν ηρκέσθη ο Χοσρόης εις τας δυνάμεις του ταύτας,
εζήτησε και συμμάχους. Όπως ο πάππος του Χοσρόης επολέμει
εναντίον του αυτοκράτορος Ιουστινιανού συμμαχών μετά των
Γότθων της Ιταλίας, ομοίως και αυτός συνεμάχει μετά των
Αβάρων εναντίον του Ηρακλείου. Η μόνη διαφορά ήτο, ότι τότε
μεν οι Γότθοι της Ιταλίας εζήτουν την συμμαχίαν του πρώτου
Χοσρόου εναντίον του Χριστιανού αυτοκράτορος, τώρα δε ο
Χοσρόης ο Β' εζήτει την συμμαχίαν των παρά τον Δανούβιον και
τα Καρπάθια βαρβάρων εναντίον της Κωνσταντινουπόλεως. Και
τώρα, όπως προ 80 ετών, τα γινόμενα παρά τον Τίγρητα και τον
Αράξην και την Κασπίαν θάλασσαν εύρισκαν τον αντίκτυπόν των
παρά τον Δανούβιον, τον Αδρίαν και τα Καρπάθια.

Αλλά και ο Ηράκλειος δεν έμενεν αδρανής. Ο στρατός του, εξ
αρχής ολιγάριθμος και μόλις ανερχόμενος εις το τέταρτον του
όλου Περσικού στρατού, είχεν ελαττωθή έτι μάλλον εκ των
πολλών μαχών και μάλιστα ένεκα της αποχωρήσεως των Λαζών και
των Αβασγών. Τώρα δε ήτο υποχρεωμένος να αποσπάση μέρος
αυτού και να πέμψη εις την Κωνσταντινούπολιν, όχι προς
απόκρουσιν του Σαρβαραζά, αλλά διότι είχε γνώσιν των μεταξύ
του Χοσρόου και του Χαγάνου διαπραγματεύσεων. Διήρεσε λοιπόν
τον στρατόν εις τρεις μοίρας. Την μίαν, συγκειμένην από
γενναίους παλαιμάχους, έστειλεν εις Κωνσταντινούπολιν, την
δευτέραν παρέδωκεν εις τον αδελφόν του Θεόδωρον διά να
πολεμήση κατά του στρατού του Σαήν, μετά δε της τρίτης
έμελλε να επέλθη αυτός εναντίον του Χοσρόου. Κατά του
Σαρβαραζά δεν έστειλε στρατόν, διότι δεν ηδύνατο να ελαττώση
τας δυνάμεις του περισσότερον και διότι ήτο πεπεισμένος ότι
οι Πέρσαι δεν θα ηδύναντο να μεταβούν εις Κωνσταντινούπολιν
διαβαίνοντες τον υπό του στόλου του κατεχόμενον Βόσπορον.
Άλλως τε η Χαλκηδών, η οποία προ εννέα ετών είχε κυριευθή
υπό των Περσών, μετά την φυγήν των κατά το 622 είχεν οχυρωθή
ισχυρώς και ανθίστατο κρατερώς και δεν εκυριεύθη κατά την
δευτέραν εκστρατείαν του Σαρβαραζά. Εκ δε της εκβάσεως του
εις Περσίαν πολέμου έμελλε να κριθή και η τύχη του παρά την
Χαλκηδόνα Περσικού στρατού.

Αλλά και περί συμμαχίας εφρόντισεν ο Ηράκλειος. Τας από
Κασπίας μέχρι Κριμαίας εκτεινομένας χώρας της σημερινής
νοτίου Ρωσίας εξουσίαζε τότε έθνος τι βάρβαρον Σκυθικόν, οι
Χάζαροι. Μετά τούτων λοιπόν έκλεισεν ο Ηράκλειος συμμαχίαν
κατά των Περσών. Ούτω διεξήχθη ο μέγας Ελληνοπερσικός
πόλεμος κατά το 626, τέταρτον έτος της εκστρατείας του
Ηρακλείου, εκτεινόμενος από Δανουβίου μέχρι Κασπίας και
Καυκάσου, και εντός αυτής της Περσίας.

Ουδέποτε η παγκόσμιος ιστορία, ούτε εις τους χρόνους του
μεγάλου Κύρου, ούτε εις τους χρόνους του Αλεξάνδρου ή των
Ρωμαίων, παρέστη μάρτυς πολέμου διεξαγομένου συγχρόνως εις
πεδίον τόσον ευρύ, και μετά τοιαύτης μεγαλοπρεπούς
αντιθέσεως. Μέγα μέρος της Ευρώπης και της Ασίας, από των
Καρπαθίων και του Δανουβίου και των στεππών της νυν
Ευρωπαϊκής Ρωσίας μέχρι του Ώξου και του Τίγρητος, απετέλουν
το απέραντον τούτο θέατρον του πολέμου. Πρωταγωνισταί ήσαν
δύο λαοί ιστορικοί. Ήδη κατά την αρχαιότητα δις, εις τους
Μηδικούς πολέμους και κατά την εκστρατείαν του Αλεξάνδρου,
διά των προς αλλήλους πολέμων έκριναν την τύχην του κόσμου.
Και ο ήδη διεξαγόμενος μεταξύ αυτών πόλεμος δεν διεξήγετο
του μεν επιτιθεμένου, του δε αμυνομένου, δεν διεξήγετο εντός
των ορίων των δύο κρατών ή εντός των ορίων του ενός εξ
αυτών. Αλλ' οι δύο αντίπαλοι ηγωνίζοντο συγχρόνως ποίος να
κτυπήση την καρδίαν του άλλου. Η Κωνσταντινούπολις
επολιορκείτο υπό των βαρβάρων συμμάχων του Χοσρόου, ενώ ο
Ηράκλειος επήρχετο εναντίον της πρωτευούσης του Χοσρόου και
ελεηλάτει τα παλάτια του. Και τα δύο κέντρα του πολέμου, αι
δύο πρωτεύουσαι των δύο πολεμίων απείχαν αλλήλων κατά τα
τότε μέσα της συγκοινωνίας δρόμον τουλάχιστον δύο μηνών.

Ο τοιούτος παράδοξος χαρακτήρ εξ αρχής υπήρχεν εις τον
πόλεμον, αλλ' εξεδηλώθη ιδίως κατά το πέμπτον έτος, το 626.

Αλλ' ας ίδωμεν τώρα τα καθ' έκαστα του μεγάλου τούτου
δράματος, τας ποικίλας περιπετείας του, τέλος την οριστικήν
του λύσιν.

Ο κατά του Σαήν πεμφθείς στρατός, προκληθείς εις μάχην,
ταχέως κατενίκησε τους Πέρσας. Ο Χοσρόης μαθών το αποτέλεσμα
εξεμάνη κατά του Σαήν. Αλλ' ούτος υπό τοσαύτης κατελήφθη
αδημονίας, ώστε απέθανε μετ' ολίγον προλαβών την οργήν του
βασιλέως του. Ο φοβερός Χοσρόης δεν εδίστασεν όμως να
τιμωρήση και το άψυχον πτώμα του στρατηγού διά της
επονειδίστου ποινής της μαστιγώσεως.

Ενώ ο αδελφός του Ηρακλείου Θεόδωρος ενίκα κατά κράτος τον
ένα εκ των Περσικών στρατών, ο Ηράκλειος μετέβαινεν από του
Πόντου εις την Κολχίδα. Ο σκοπός του Ηρακλείου δεν ήτο να
εισβάλη εκείθεν εις την Περσίαν, αλλά να συναντηθή μετά του
στρατηγού των Χαζάρων Ζιεβήλ, ο οποίος συμφώνως προς τας
γενομένας συμφωνίας εισέβαλεν εις την Περσίαν εκβιάσας τας
λεγομένας Κασπίας πύλας και ηχμαλώτιζε πολλούς κατοίκους και
επυρπόλει τας πόλεις και τας κώμας. Η συνάντησις του
Ηρακλείου μετά του Ζιεβήλ έγεινε πλησίον της σημερινής
Ρωσικής πόλεως Τιφλίδος, η οποία κατείχετο τότε υπό των
Περσών.

Όταν οι Χάζαροι και ο αρχηγός των είδαν τον Ηράκλειον, ο μεν
αρχηγός εφίλησε τον τράχηλον του αυτοκράτορος και τον
επροσκύνησεν, όλος δε ο στρατός των Χαζάρων έπεσε πρηνής
κατά γης. Εκ του στρατού αυτού ο Ζιεβήλ έδωκεν εις τον
αυτοκράτορα 40 χιλιάδας επιλέκτων ανδρών, μεταξύ των οποίων
και τον νεαρόν υιόν του, αυτός δε μετά του λοιπού στρατού
επέστρεψεν εις την χώραν του. Ενισχύσας ο βασιλεύς τον
στρατόν του, ανερχόμενον εις 70 χιλιάδας μαχητών, κατέβη από
του Καυκάσου διά της Αρμενίας εις την βόρειον Μεσοποταμίαν,
ζητών να επιτεθή εκ της χώρας εκείνης εναντίον του στρατού
των χρυσολογχιτών. Εις την Περσίαν δεν εισέβαλεν ο
αυτοκράτωρ διαρκούντος του θέρους, ησχολήθη δε εις την
άλωσιν φρουρίων τινών εις Μεσοποταμίαν και Συρίαν, τα οποία
κατείχαν ακόμη οι Πέρσαι.

Εις την απόφασιν ταύτην του βασιλέως επέδρασεν, ως φαίνεται,
η κατά το έτος εκείνο (δηλ το 624) γενομένη εκστρατεία του
Χαγάνου των Αβάρων εναντίον της Κωνσταντινουπόλεως. Διότι
δεν ήθελεν ο βασιλεύς να εισχωρήση εις τα ενδότερα της
Περσίας πριν μάθη τα κατά την εκβασιν της επιδρομής εκείνης.



Θ'. — Η πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Αβάρων (626
μ. Χ.)



Περί τας αρχάς ή τα μέσα Ιουνίου ο μέγας Χαγάνος των Αβάρων
εκίνησεν εναντίον της Κωνσταντινουπόλεως επί κεφαλής πλήθους
βαρβάρων, Αβάρων, Βουλγάρων και Σκλαβηνών. Εις την
Κωνσταντινούπολιν υπήρχεν ικανός στρατός προς άμυναν. Μόνοι
οι ιππείς ανήρχοντο εις 12 χιλιάδας. Εννοείται ότι ο στρατός
ούτος ήτο πολύ μικρότερος του απείρου πλήθους των
επερχομένων βαρβάρων. Ο Πέρσης στρατηλάτης Σαρβαραζάς, άμα
κατέλαβε την Χαλκηδόνα κατά την άνοιξιν του 626, έπεμψε
πρεσβείαν εις τον Χαγάνον διά να έλθη εις βοήθειάν του κατά
τας γενομένας συμφωνίας.

Αλλά και οι εν Κωνσταντινουπόλει άρχοντες, ο Πατριάρχης
Σέργιος και ο συγκλητικός Βώνος εννοήσαντες τας ενεργείας
του Πέρσου αρχιστρατήγου έπεμψαν προς τον Χαγάνον ως
πρεσβευτήν τον γερουσιαστήν Αθανάσιον, διά να ματαιώσουν τας
ενεργείας του Πέρσου.

Ο Χαγάνος δεν έδωκεν απάντησιν εις τον Αθανάσιον, ούτε
επέτρεψεν εις αυτόν να επιστρέψη εις Κωνσταντινούπολιν, αλλά
τον εκράτησε πλησίον του. Εισέβαλεν εις την Θράκην και όταν
έφθασε πλησίον της Αδριανουπόλεως είπεν εις τον Αθανάσιον:
«Ύπαγε να είπης εις τους ομοεθνείς σου, ότι έχουν καιρόν
ακόμη να εξαγοράσουν παρ' εμού την ειρήνην διά χρημάτων». Ο
Αθανάσιος ήλθεν εις την πόλιν. Αλλ' ο Πατριάρχης και ο Βώνος
απέρριψαν την πρότασιν και ανήγγειλαν διά του αυτού
Αθανασίου, ότι θα αντισταθούν μέχρις εσχάτων. Ο Χαγάνος
οργισθείς διά την τοιαύτην απάντησιν απέπεμψε τον Αθανάσιον
μετ' απειλών, απαιτών να παραδοθή εις αυτόν η πόλις, και
απειλών ότι άλλως έμελλε να την καταστρέψη εκ θεμελίων.
Τέλος την 29 Ιουνίου εφάνη η εμπροσθοφυλακή των Αβάρων προ
της Κωνσταντινουπόλεως συγκειμένη υπό 30 χιλ. ανδρών. Ολίγοι
στρατιώται, μετά των _παλληκαρίων_ ήτοι των βοηθών των (τότε
πρώτον γίνεται γνωστόν το όνομα τούτο), εξελθόντες της
πόλεως κατεκόπησαν ή ηχμαλωτίσθησαν υπό των βαρβάρων. Μετ'
ολίγον (28 Ιουλίου) έφθασεν ο Χαγάνος μετά 80 χιλ. ανδρών
και ηρήμωσεν όλα τα εκτός των τειχών προάστεια. Επροχώρησε
μάλιστα μέχρι του ιερού της Ζωοδόχου Πηγής (νυν Μπαλουκλί).
Αλλ' εκεί μέρος των βαρβάρων κατεκόπη υπό των στρατιωτών των
εξελθόντων από της Κωνσταντινουπόλεως. Σώμα στρατού εχθρικού
ώδευε καθ' όλην την περιοχήν της παραλίας του Κερατίου
κόλπου και ήλθεν εις το μέρος όπου είναι τώρα ο Τοπχανάς και
εδήλωσεν εις τους απέναντι ευρισκομένους Πέρσας την άφιξιν
του Χαγάνου.

Έκτοτε οι δύο βάρβαροι σύμμαχοι εχαιρετίζοντο καθ' εκάστην
νύκτα εκατέρωθεν του Βοσπόρου διά των φλογών όσας ανέπεμπαν
τα πυρπολούμενα χωρία και μοναστήρια. Συγχρόνως από της
Μαύρης θαλάσσης ήλθεν άπειρον πλήθος πειρατικών πλοίων, των
οποίων επέβαιναν Σλαύοι εκ των συμμάχων του Χαγάνου. Είχε δε
ο Χαγάνος και πολιορκητικάς μηχανάς και 12 ξυλίνους πύργους.
Κατά την πολιορκίαν ταύτην οι Πέρσαι δεν ηδύναντο να
προσφέρουν βοήθειαν εις τους Αβάρους διότι δεν είχαν στόλον,
τα δε πλοία των Σλαύων δεν διέπλεαν ελευθέρως εις Βόσπορον
ένεκα των κινήσεων του Ελληνικού στόλου. Την 23 Αυγούστου
επεχείρησεν ο Χαγάνος την μεγάλην έφοδον. Προ της επιθέσεως
εζήτησε πάλιν την παράδοσιν της πόλεως, αλλ' η πρότασίς του
απερρίφθη και πάλιν.

Τότε επικειμένης της εφόδου ο μεν Βώνος ανέλαβε την άμυναν
των τειχών, όπου προσέτρεχαν όλοι οι μάχιμοι άνδρες, ο δε
πατριάρχης Σέργιος εκάλει τον λοιπόν λαόν εις τους ιερούς
ναούς, διά να επικαλεσθούν την άνωθεν αντίληψιν και να
λάβουν θάρρος απέναντι του επικρεμαμένου κινδύνου. Και
εψάλλοντο εις τους ναούς ιεροί ψαλμοί, ιδίως ο ψαλμός ο
λέγων: «Ανάστηθι ο Θεός και διασκορπισθήτωσαν οι εχθροί
αυτού και φυγέτωσαν από προσώπου οι μισούντες αυτόν. Ως
εκλείπει καπνός εκλειπέτωσαν, ως τήκεται κηρός από προσώπου
πυρός. Ούτως απολούνται οι αμαρτωλοί και οι δίκαιοι
ευφρανθήσονται». Τότε συνετέθησαν και εψάλλοντο εις τας
εκκλησίας οι εις την Θεοτόκον __Ακάθιστοι_ ύμνοι, οι
λεγόμενοι χαιρετισμοί. (Ακάθιστοι, διότι δεν επετρέπετο ενώ
εψάλλοντο να κάθηνται οι Χριστιανοί). Ο Πατριάρχης Σέργιος
περιήρχετο τα τείχη φέρων την εικόνα του Χριστού και της
Θεομήτορος και τελών ιεράν λιτανείαν. Τέλος την 29 Ιουλίου ο
Χαγάνος επετέθη μεθ' όλων του των δυνάμεων και των μηχανών
του. Η επίθεσις διήρκεσε τρεις ημέρας από πρωίας μέχρι
βαθείας νυκτός. Κατά τας σφοδροτάτας ταύτας επιθέσεις, εκ
των δώδεκα ξύλινων πύργων βροχή και χάλαζα λίθων, βελών και
ακοντίων ερρίπτετο εναντίον των αμυνομένων. Αλλ' οι
πολιορκούμενοι ανθίσταντο κρατερώς, έκαμναν δε και εξόδους,
και επροξένουν μεγάλας ζημίας εις τους πολιορκητάς
καταστρέφοντες και καίοντες τας πολιορκητικάς μηχανάς των.
Την τετάρτην ημέραν ο Χαγάνος εζήτησε συνέντευξη μετά των
αρχόντων της πόλεως. Οι πολιορκούμενοι δεν εδίστασαν να
πέμψουν πρεσβείαν υπό την αρχηγίαν του πατρικίου Γεωργίου.

Ο Χαγάνος εδέχθη εις ακρόασιν τους πρέσβεις ενώπιον τριών
Περσών απεσταλμένων εκ του στρατού του Σαρβαραζά. Οι Πέρσαι
πρέσβεις εκάθηντο επί πολυτελών καθισμάτων ως σύμμαχοι, οι
δε Έλληνες υπεχρεώθησαν να ομιλούν όρθιοι, ως να ήσαν δούλοι
του Χαγάνου. Μετά πολλής περιφρονήσεως, αγερωχίας και
απειλών ελάλησεν ο Χαγάνος προς τους πρέσβεις, ειπών ότι
έμελλε μετ' ολίγον να λάβη και παρά των Περσών επικουρίαν,
και μόνην χάριν εις τους κατοίκους της Κωνσταντινουπόλεως
απονέμει να εξέλθουν της πόλεως φέροντες έν υποκάμισον και
να μεταβιβασθούν εις την Ασίαν, όπου οι σύμμαχοι του οι
Πέρσαι θα τους άφιναν ελευθέρους να μεταβούν όπου ήθελαν.
Άλλως, έλεγεν, είναι αδύνατον να σωθήτε, εκτός αν γίνητε
ιχθύες και φύγετε διά θαλάσσης, ή πτηνά και φύγετε διά του
αέρος! Έλεγε δε προς τούτους ότι καθ' ας έλαβε πληροφορίας
παρά των Περσών, ο βασιλεύς Ηράκλειος είναι φυγάς ή
αιχμάλωτος και δεν δύναται να πράξη τίποτε υπέρ της
Κωνσταντινουπόλεως. Όταν δε ο πατρίκιος Γεώργιος κήρυξε
ψευδείς τας ειδήσεις ταύτας, είς των Περσών πρέσβεων τον
ύβρισε. Αλλ' εις την ύβριν ο Γεώργιος απήντησεν υπερηφάνως:
«Δεν με υβρίζεις συ, αλλ' ο Χαγάνος»· και εζήτησε παρά του
Χαγάνου να τους απολύση, αφού ήτο αδύνατον να επέλθη
συνεννόησις. Η πρεσβεία λοιπόν απέτυχε του σκοπού· αλλ' εξ
άλλου απέβη ωφέλιμος εις τους πολιορκουμένους διά την εξής
αιτίαν: Ενόησαν ότι ο Χαγάνος συνεννοείτο μετά των εις
Χαλκηδόνα Περσών και ότι οι Πέρσαι απεσταλμένοι έμελλαν να
μεταβούν από το στρατόπεδον των πολιορκητών εις Χρυσούπολιν.
Οι πλοίαρχοι λοιπόν του Ελληνικού στόλου, μετά μεγάλης
προσοχής επιτηρούντες την θάλασσαν, συνέλαβαν την νύκτα
εκείνην τους τρεις Πέρσας. Είς εκ τούτων, πιθανώς ο υβρίσας
τον Γεώργιον, εσφάγη επί του πλοίου πλησίον του
πολιορκούντος την Χαλκηδόνα στρατού των Περσών, και η κεφαλή
του εσφενδονίσθη διά τινος μηχανής εις το Περσικόν
στρατόπεδον.

Ο Χαγάνος απέδωκε την πρεσβείαν του Γεωργίου εις απελπισίαν
των πολιορκουμένων. Διά να επισπεύση την παράδοσιν της
πόλεως εδιπλασίασε τας προσπαθείας του. Έθεσεν εις κίνησιν
πάλιν τον στρατόν και τας πολιορκητικάς μηχανάς του, και επί
δέκα κατά συνέχειαν ημέρας δεν έπαυσαν αι κατά των τειχών
της βασιλευούσης έφοδοί του. Αλλά τα τείχη της πόλεως δεν
εκλονίζοντο από τας μηχανάς του, οι δε πολιορκούμενοι
γενναίως ανθιστάμενοι απέκρουαν τας εφόδους του εχθρικού
στρατού. Εν τούτοις εκινδύνευεν η πόλις τον έσχατον
κίνδυνον, εάν ο Χαγάνος επετύγχανεν εις το σχέδιόν του και
συνεννοούμενος μετά των Περσών τους μετέφερεν, από την
απέναντι Ασιατικήν παραλίαν του Βοσπόρου, υπό τα τείχη της
Κωνσταντινουπόλεως. Διά να προληφθή ο τοιούτος κίνδυνος
έπρεπε να καταστραφούν τα πλοία των Σλαύων συμμάχων του
Χαγάνου.

Ο Βώνος λοιπόν, την εσπέραν της 11 προς την 12 Αυγούστου,
συνήθροισεν όλα τα εις τον Βόσπορον και εις τον Κεράτιον
κόλπον πλοία του Ελληνικού στόλου, συγχρόνως δε έστειλε και
φάλαγγα γενναίων Αρμενίων εις το μέρος ακριβώς όπου, κατά
την συμφωνίαν των Αβάρων και του στόλου των Σκλαβηνών,
έμελλε να κατέλθη φάλαγξ Αβάρων διά να συμπράξη μετά του
στόλου των και να φέρη αντιπερισπασμόν προς το μέρος εκείνο,
ενώ ο Χαγάνος έμελλε να ενεργήση, εις άλλο σημείον την
κυρίαν επίθεσιν. Το σύνθημα της πυράς, το οποίον επρόκειτο
να δώσουν οι Άβαροι, έδωκαν οι Αρμένιοι. Ο εχθρικός στόλος
είδε την πυράν και ώρμησεν από τον μυχόν του Κερατίου κόλπου
και επροχώρει προς το μέρος των Βλαχερνών. Αλλά περιεκυκλώθη
υπό του Ελληνικού στόλου, οι εντός των πλοίων Σκλαβηνοί
εφονεύοντο και μετ' ολίγον η θάλασσα έγινεν ερυθρά από το
αίμα των, πτώματα δε απειράριθμα έπλεαν επί των κυμάτων.
Πολλοί των Σκλαβηνών ερρίφθησαν εις την θάλασσαν και
κολυμβώντες ήλθαν εις το μέρος, όπου είχαν ιδεί την πυράν,
νομίζοντες ότι έμελλαν να εύρουν εκεί τους Αβάρους. Αλλ'
αντί Αβάρων ευρήκαν τα ξίφη των Αρμενίων. Ολίγοι σωθέντες
ήλθαν εις το στρατόπεδον του Χαγάνου, αλλά και αυτοί
εθανατώθησαν υπό του αγρίου τυράννου, οργισθέντος διότι
επεχείρησαν την έφοδον χωρίς να δώση αυτός το σύνθημα. Ούτω
κατεστράφησαν οι Σκλαβηνοί. Αλλ' ο Χαγάνος κατεχόμενος υπό
σφοδράς οργής δεν παρήτησε το σχέδιον της επιθέσεως. Την
επιούσαν επετέθη πανστρατιά εναντίον της πόλεως. Ο στρατός
του ώρμησε πολλάκις εναντίον των τειχών, αλλά πολλάκις
απεκρούσθη, ο δε Χαγάνος ιστάμενος επί λόφου έβλεπε τας
αποτυχίας του στρατού. Τέλος οι Έλληνες, ενθαρρυνθέντες από
τα συμβάντα της νυκτός, επεχείρησαν έξοδον γενναίαν και
έτρεψαν εις φυγήν τους βαρβάρους. Ενώ δε εκείνοι έφευγαν
μετά τρόμου, εξήρχοντο εις καταδίωξίν των και αι γυναίκες
και τα παιδία και επροχώρουν μέχρι του στρατοπέδου των.

Την επαύριον ανεχώρησεν ο Χαγάνος, αφού κατέστρεψε τας
μηχανάς του και ανήγγειλε διά κήρυκος εις τους κατοίκους ότι
έμελλε να επανέλθη διά να τους εξολοθρεύση. Αλλά συγχρόνως
εζήτει συνέντευξιν μετά του Βώνου. Εκείνος απήντησεν ότι ο
αδελφός του βασιλέως Θεόδωρος επέστρεφε νικηφόρος από τον
πόλεμον και έμελλε να μεταβή μετ' ολίγον εις την χώραν του
Χαγάνου διά να συνεννοηθή μετ' αυτού. Τούτο έτι μάλλον
εφόβισε τον Χαγάνον, και ανεχώρησε μετά σπουδής.

Λέγουν ότι ο Χαγάνος, καταληφθείς από φόβον και τρόμον,
διηγείτο ότι είδε γυναίκα έχουσαν λαμπράν περιβολήν, η οποία
διήρχετο κατά μήκος των οχυρωμάτων. Και μερικοί εκ των
στρατιωτών του έλεγαν επίσης ότι είδαν γυναίκα έχουσαν όψιν
βασιλικήν, η οποία εξήρχετο από την Πύλην Βλαχερνών και
διευθύνετο μέχρι της παραλίας, όπου εξηφανίσθη. Το αληθές
είναι ότι οι Χριστιανοί την σωτηρίαν της πόλεως απέδωκαν εις
την προστασίαν της Θεοτόκου, της προστάτιδος και υπερμάχου
της πόλεως. Η δοξασία αυτή απήχησε μέχρι των βαρβάρων και
εγέννησε την ιδέαν της εμφανίσεως της λαμπράς γυναικός. Η
Θεοτόκος πράγματι εθεωρήθη ως υπέρμαχος στρατηγός της
πόλεως, προς αυτήν δε ως «_ασάλευτον πύργον της Εκκλησίας_»,
ως «_απόρθητον τείχος της βασιλείας_», ως «_την  υπέρμαχον
στρατηγόν_, δι' ης εγείρονται τρόπαια» και «δι' ης εχθροί
καταπίπτουσιν», ανεπέμποντο οι ευχαριστήριοι χαιρετισμοί,
τους οποίους η Εκκλησία έκτοτε μέχρι της σήμερον ψάλλει καθ'
εκάστην Παρασκευήν της μεγάλης τεσσαρακοστής, και ιδίως της
πέμπτης εβδομάδος, προς ανάμνησιν του μεγάλου εκείνου
γεγονότος. Μετά των ευχαριστηρίων δε τούτων χαιρετισμών
ψάλλεται και ο ωραίος εκείνος ύμνος προς την υπέρμαχον
στρατηγόν, την σώτειραν της πόλεως. Τον παιάνα τούτον
παρίσταται αυτή η πόλις ψάλλουσα και λέγουσα:

   Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια,
   Ως λυτρωθείσα των δεινών ευχαριστήρια
   Αναγράφω σοι η πόλις σου, Θεοτόκε.
   Αλλ' ως έχουσα το κράτος απροσμάχητον,
   Εκ παντοίων με κινδύνων ελευθέρωσον,
   Ίνα κράζω σοι· Χαίρε, νύμφη ανύμφευτε.

Ούτως έληξεν ο κατά το 626 από Αβάρων και Περσών απειλήσας
την Κωνσταντινούπολιν κίνδυνος.



Ι'. — Ο Ηράκλειος εις την Περσίαν (626).



Είπαμεν ότι ο Ηράκλειος, διαρκούντος του θέρους του 626, δεν
εισήλασεν εις την Περσίαν, αλλ' έμεινεν εις τα μεθόρια, το
δε σπουδαίον γεγονός του θέρους του 626 ήτο η κατά του Σαήν
νίκη του Θεοδώρου, του αδελφού του βασιλέως. Αλλ' αφού ο
Ηράκλειος έμαθε την ήτταν και αποχώρησιν των Αβάρων,
επεχείρησεν, αρχομένου του χειμώνος, να εισβάλη εις την
Περσίαν και εισέβαλε πάλιν εις την Ατροπατηνήν
(Ατσερβοϊζάν). Η εισβολή αύτη, γενομένη παρά το σύνηθες εν
καιρώ χειμώνος, επροξένησε μεγάλην ταραχήν εις τον Χοσρόην,
ο οποίος, μετά την ήτταν και τον θάνατον του Σαήν, είχε
παρασκευάσει νέον στρατόν, διορίσας αρχηγόν τον Ραζάτην,
άνδρα πολεμικώτατον και ανδρείον.

Αλλά κατά τον κρίσιμον χρόνον, κατά τον οποίον ο Ηράκλειος
εν μέσω χειμώνος ευρίσκετο επί γης εχθρικής, οι σύμμαχοι του
Χάζαροι τον εγκατέλειψαν. Αιτία τούτου, ήτο ότι ο Ηράκλειος,
ακατάβλητος και ακαταπόνητος εκ της σκληραγωγίας και
κακουχίας του πολέμου, και διά του παραδείγματος αυτού
τοιούτους καταστήσας και τους στρατιώτας του, ευρίσκετο
διαρκώς εις κίνησιν εν μέσω του χειμερινού ψύχους, εις τας
ορεινάς εκείνας και χιονοσκεπείς χώρας της Μηδίας, ημέρας
ολοκλήρους οδεύων και εις πολλάς δοκιμασίας υποβαλλόμενος.
Οι Χάζαροι, μολονότι γενναίοι ως πολεμισταί, δεν ηδύναντο να
υπομένουν τας κακουχίας εκείνας, και ήρχισαν τμηματικώς να
επιστρέφουν εις τας πατρίδας των. Περί το τέλος Δεκεμβρίου
όλος ο υπολειπόμενος στρατός, επί τη προφάσει ότι ο αρχηγός
των ο υιός του Ζιεβήλ απέθανεν, εζήτησαν την άδειαν παρά του
αυτοκράτορος και επέστρεψαν εις την χώραν των. Αλλ' οι
Χάζαροι ήσαν υπέρ το ήμισυ του στρατού, διότι εκ των 70
χιλιάδων ανδρών, όσοι απετέλουν το στράτευμα του Ηρακλείου
κατά την αρχήν της εκστρατείας εκείνης, 40 χιλιάδες ήσαν
Χάζαροι. Εν τούτοις ο Ηράκλειος δεν επτοήθη, ενεψύχωσε δε
και τον στρατόν του διαλαλών προς αυτόν και λέγων: «Μάθετε,
αδελφοί, ότι κανείς δεν θέλει να συμμαχήση μεθ' ημών, αλλά
μόνος ο Θεός και η μήτηρ του η Θεοτόκος, διά να δείξη την
δύναμίν του και βοηθήση ημάς». Ούτω δε εμψυχώσας τον στρατόν
επεχείρησε κατά Ιανουάριον του 627 την κατά του Ραζάτου
επίθεσιν.



ΙΑ'. — Η εκστρατεία τον 627 μ. Χ.



Μετά πολλής ορμής ήρχισεν ο Ηράκλειος την εκστρατείαν του
έτους τούτου πυρπολών τας πόλεις και τας κώμας της Περσίας,
όσας διήρχετο. Τούτο έπραττε διά να φέρη εις στενοχωρίαν τον
Ραζάτην, ο οποίος δεν επλησίαζεν, αλλά μόνον παρηκολούθει εκ
των όπισθεν. Διά της ερημώσεως λοιπόν της χώρας ο Περσικός
στρατός, ο κατόπιν ερχόμενος, ευρίσκετο εις στερήσεις και,
καθώς λέγει είς χρονογράφος, εκ των ψιχίων των Ελλήνων
ετρέφετο, πολλοί δ' εκ των ίππων εχάνοντο δι' έλλειψιν
τροφής. Κατά την πορείαν αυτού ο Ηράκλειος κατέστρεψε πολλά
αποσπάσματα του Περσικού στρατού. Έπειτα εστράφη προς τον
Αράξην και τον Τίγρητα, μαθών ότι ο Χοσρόης ευρίσκετο κατά
τα μέρη της Ασσυρίας.

Τέλος μετά πολλάς συμπλοκάς, κατά τας οποίας νικητής ήτο
πάντοτε ο Ηράκλειος, οι δύο πολέμιοι στρατοί συνηντήθησαν
κατά Δεκέμβριον του 627 εκεί όπου ήτο άλλοτε η πολυθρύλητος
πόλις Νινευί, πλησίον του τόπου όπου προ 958 ετών ο
Αλέξανδρος ο Μέγας κατετρόπωσε τον τελευταίον μέγαν στρατόν
του αρχαίου Περσικού κράτους. Χιλιετία περίπου εχώριζεν απ'
αλλήλων τας δύο κοσμοϊστορικάς μάχας, αλλ' ο καθολικός
χαρακτήρ του αγώνος έμενεν ο αυτός· και τώρα ως και άλλοτε
διεξήγετο πόλεμος μεταξύ του Ευρωπαϊκού πολιτισμού και του
Ασιατικού βίου. Κατά την αξιομνημόνευτον λοιπόν εκείνην
ημέραν, 12 Δεκεμβρίου 627, ο του Αλεξάνδρου του Μεγάλου
άξιος διάδοχος Ηράκλειος, επιβαίνων του περιφήμου ίππου του,
Φούλβου ή Δάρκωνος, όπως ο Αλέξανδρος του Βουκεφάλου,
υπερέβαλε κατά την ανδρείαν τους ανδρειοτάτους των αρχηγών
του στρατού του. Αυτός διά των χειρών του εφόνευσε δύο
αρχηγούς του Περσικού στρατού αλλεπαλλήλως, και έτρεψεν εις
φυγήν τους δορυφόρους των. Τότε επήλθε τρίτος αρχηγός,
πολεμιστής δεινός, και επλήγωσε διά δόρατος το χείλος του
βασιλέως, αλλ' εν τω άμα εκτυπήθη και εφονεύθη υπό του
Ηρακλείου. Εν τω μεταξύ ήχουν δεινώς αι σάλπιγγες και νέαι
εκατέρωθεν εγίνοντο επιθέσεις και αντεπιθέσεις, και η μάχη
αρχίσασα από πρωίας εξηκολούθει σφοδροτάτη μέχρις εσπέρας.
Πέρσαι στρατιώται ορμήσαντες κατά του βασιλέως επλήγωσαν τον
ίππον του εις τον μηρόν· πολλά κτυπήματα διά σπάθης έλαβε
και εις την κεφαλήν ο Δάρκων, αλλά φορών θώρακα εκ νευρών
δεν εβλάπτετο. Τέλος πίπτει ο αρχιστράτηγος των Περσών
Ραζάτης, και τρεις άλλοι στρατηγοί και πλείστοι ανώτεροι
αξιωματικοί, είκοσι οκτώ δε σημαίαι περιέρχονται εις τας
χείρας των νικητών. Τα λείψανα του Περσικού στρατού
εγκαταλείπουν το πεδίον της μάχης, και οι νικηταί σκυλεύουν
τους νεκρούς των πολεμίων. Εκυρίευσαν πλήθος όπλων και
σκευών πολεμικών, πολυτίμους σπάθας ολοχρύσους και ζώνας. Η
ασπίς του Ραζάτου έχουσα 120 πέταλα και ο θώραξ και τα
σκιραμάγγια και τα βραχιόλια και το εφίππιόν του εκομίσθησαν
εις τον αυτοκράτορα. Οι περισωθέντες φυγάδες ανήγγειλαν εις
τον Χοσρόην το αποτέλεσμα της μάχης.

Ο Ηράκλειος είνε αξιοθαύμαστος και διά την ταχύτητα, με την
οποίαν εχρησιμοποίησε την νίκην. Αι προφυλακαί του εντός 44
ωρών διήνυσαν διάστημα 48 μιλίων και κατέλαβαν τους δύο
ποταμούς τον μεγάλον και τον μικρόν Ζαβάν (Λύκον), μετά δε
την διάβασιν αυτών εξεχύθη ο νικηφόρος στρατός εις τας
πλουσίας χώρας όπου υπήρχαν πολλά μεγαλοπρεπή, προ πάντων
θερινά, ανάκτορα του Πέρσου βασιλέως. Και πρώτον εκυριεύθη
το μεγαλοπρεπές ανάκτορον Ιεσδέμ, όπου ο Ηράκλειος εώρτασε
την εορτήν των Χριστουγέννων. Εκείθεν μετέβη εις το
ανάκτορον Ρουσά, πλησίον του ποταμού Τορνά. Οι Πέρσαι οι
φυλάττοντες την γέφυραν του ποταμού έφυγαν μόλις εφάνη ο
στρατός του Ηρακλείου, ο δε βασιλεύς διαβάς τον ποταμόν
κατέλαβε και άλλο παλάτιον, το Βεκλαλί. Εις ολίγων ωρών
απόστασιν έκειτο το περίφημον φρούριον και ανάκτορον
_Δεσταγέρδ_, πλησίον δε τούτου ελέγετο ότι ευρίσκετο ο
Χοσρόης. Αλλ' αυτός έφευγε καθ' όσον προσήγγιζεν ο βασιλεύς.
Έφυγε δε και από το Δεσταγέρδ εις το παλάτιον Βεβδάρχ.
Λαμπρά ήσαν τα λάφυρα, όσα τότε έπεσαν εις χείρας των
νικητών. Το σπουδαιότατον ήσαν αι τριακόσιαι σημαίαι, τας
οποίας οι Πέρσαι εις διαφόρους πολέμους κατά του Βυζαντίου
είχαν κυριεύσει. Πολλά είχε παραλάβη φεύγων ο Χοσρόης, αλλά
και πολλά ευρήκαν οι νικηταί άφθονα, ιδίως φυσικά και
βιομηχανικά προϊόντα, τα οποία ήσαν κατά τους χρόνους
εκείνους σπάνια και πολύτιμα, προσέτι δε άργυρον, ολοσηρικά
ενδύματα, τάπητας και άλλα πολλά, τα οποία μη δυνάμενοι διά
το βάρος να μετακομίσουν κατέκαυσαν.

Ο Ηράκλειος εώρτασεν εις τα τελευταία αυτά ανάκτορα τα
Θεοφάνεια, και αφού οι νικηταί ελεηλάτησαν τα «υπέρτιμα και
θαυμαστά και καταπληκτικά εκείνα κτίσματα», καθώς τα
αποκαλεί ο Χρονογράφος, τα έκαυσαν και τα κατηδάφισαν «διά
να μάθη ο Χοσρόης οποίον πόνον ησθάνοντο οι Χριστιανοί, όταν
ηρημώνοντο υπ' αυτού αι πόλεις των και επυρπολούντο». Εξ
όλων των περσικών πόλεων, όπου υπήρχαν χιλιάδες αιχμαλώτων,
άνδρες, γυναίκες και παιδία έτρεχαν εις τον στρατόν του
Ηρακλείου. Ο Χοσρόης εν τούτοις έφευγε κρυπτόμενος εις τας
καλύβας γεωργών και ποιμένων. Μαθών δε ο αυτοκράτωρ, ότι
κατέφυγεν εις Κτησιφώντα, εκίνησε κατά της πρωτευούσης
ταύτης του Περσικού κράτους. Αλλά και εκείθεν ο Χοσρόης
έφυγεν εις τα ενδότερα. Ο αυτοκράτωρ τότε εμήνυσεν εις αυτόν
ότι ήτο πρόθυμος να συνομολογήση ειρήνην. «Εάν εξακολουθώ να
σε καταδιώκω, έλεγεν ο Ηράκλειος, ο σκοπός μου δεν είναι να
πολεμώ, αλλά να σε αναγκάσω να κάμης ειρήνην. Τα δεινά, όσα
επιφέρει ο πόλεμος, έλεγεν ο φιλάνθρωπος βασιλεύς, με λυπούν
όσον και τους υπηκόους σου, τους εκ τούτου πάσχοντας. Αλλά
συ με αναγκάζεις να ερημώνω τας χώρας σου. Ας αφήσωμεν τα
όπλα· ας συνάψωμεν πάλιν τους δεσμούς της φιλίας τους
ενούντας τα δύο κράτη. Εάν θέλης, εύκολον είναι να σβεσθή η
πυρκαϊά αυτή πριν ή εκταθή καθ' όλην την Περσίαν». Αλλά και
πάλιν ο τύραννος δεν ενέδωκε.

Προς μεγίστην θλίψιν και αγανάκτησιν των οικείων του ο
Χοσρόης μη δεχόμενος την ειρήνην υπέγραφε την καταδίκην του.
Διότι αι κάλλισται επαρχίαι του κράτους κατελαμβάνοντο και
διηρπάζοντο υπό νικηφόρου εχθρικού στρατού, η δε υπομονή των
υπηκόων του, οι οποίοι μέχρι τούδε δουλικώς υπέμεναν,
εξηντλήθη. Μεταξύ του λαού υπήρχε και τάξις αριστοκρατική, η
οποία εξηγέρθη κατά του τυράννου. Βασιλεύς μεγαλόφρων, καθώς
ο Ηράκλειος, αφωσιωμένος εις το καθήκον και των υπηκόων του
κηδόμενος, και εν μέσω δυστυχιών δύναται να παρατείνη αγώνα
εναντίον ξένου επιδρομέως, στηριζόμενος επί του λαού του.
Αλλ' ο Χοσρόης, καταστρέφων την χώραν και τον λαόν του από
τόσων ετών, χάριν μόνον της κενοδοξίας, εφέρετο ωμότατα και
προς όλους. Τοιούτος ηγεμών επί τέλους πίπτει υπό το ξίφος
της Νεμέσεως, της θείας δηλονότι εκδικήσεως. Και η εκδίκησις
αυτή επήλθε μετ' ολίγον φοβερά. Επήλθε δε πάλιν εκ της
μωρίας του Χοσρόου. Ο Χοσρόης είχεν υιόν και νόμιμον
διάδοχον τον Σιρόην. Αλλά, ως συμβαίνει συχνά εις τας αυλάς
των βαρβάρων ηγεμόνων, τον νόμιμον τούτον διάδοχον ήθελε να
παραγκωνίση χάριν άλλου νεωτέρου υιού του. Τότε ο Σιρόης
συνώμοσε κατά του πατρός του, μετά των δυσηρεστημένων ένεκα
του πολέμου σατραπών και αρχόντων του κράτους, και εξέδωκε
προκήρυξίν εναντίον του, διεκτραγωδών την κάτάστασιν εις την
οποίαν έφερε το κράτος. Όλοι τον εγκατέλειψαν. Και αυτός δε
ο εις την Μικράν Ασίαν στρατηγός Σαρβαραζάς, ο αρχηγός του
μόνου υπολειπομένου Περσικού στρατού, είχε συνομολογήση
ειρήνην χωρίς την άδειαν του Χοσρόου. Εγκαταλειφθείς ούτως ο
Χοσρόης συνελήφθη υπό του υιού του Σιρόου και ερρίφθη
δέσμιος εις ειρκτήν, αφού υπέστη την φοβεράν τιμωρίαν να ίδη
έμπροσθεν του σφαζόμενον τον αγαπητόν του εκείνον υιόν,
χάριν του οποίου ήθελε να παραγκωνίση τον Σιρόην και τα άλλα
τέκνα του. Αλλά τούτο δεν ήτο το τέρμα της συμφοράς. Ο υιός
του Σιρόης, ο αναγνωρισθείς βασιλεύς υπό των σατραπών, τον
εφυλάκισεν ακριβώς εις το θησαυροφυλάκιον, εν μέσω σωρού
χρυσίου και πολυτίμων κοσμημάτων, και τον κατεδίκασεν εις
τον διά της πείνης θάνατον ειπών: «Τρέφου τώρα διά του
χρυσίου τούτου, χάριν του οποίου ηρήμωσας τον κόσμον και
έκαμες τόσας μυριάδας των υπηκόων σου να αποθάνουν από την
πείναν». Αφού δε πέντε ημέρας υπέστη τας φοβερωτάτας
βασάνους, διέταξεν απανθρώπως να φονευθή τοξευόμενος εις την
κεφαλήν.



IB'. — Το τέλος τον πολέμου.



Ο νέος Πέρσης βασιλεύς έστειλεν ευθύς ταχυδρόμους προς τον
Ηράκλειον αγγέλλων εις αυτόν εκ μέρους του και εκ μέρους
τεσσαράκοντα σατραπών της Περσίας, ότι ήσαν πρόθυμοι να
συνομολογήσουν ειρήνην. Ο Ηράκλειος εφάνη μεγαλόφρων και
μεγάθυμος, όπως κατά τον πόλεμον ομοίως και κατά την
ειρήνην. Ουδέν άλλο εζήτησε προς συνομολόγησιν ειρήνης ή την
αποκατάστασιν των προ του πολέμου ορίων και την
απελευθέρωσιν όλων των εις τας Περσικάς χώρας αιχμαλώτων
χριστιανών και προ πάντων απήτησε την απόδοσιν του τιμίου
ξύλου του Σταυρού. Απήντησε δε ο Ηράκλειος ούτω προς την
περί ειρήνης αίτησιν του Σιρόου: <Ο υπέρτατος κύριος και
κριτής των πολέμων και των νικών, ο ετάζων καρδίας και
νεφρούς, είναι μάρτυς μου ότι ουδέποτε ηθέλησα να κυριεύσω
χώρας του κράτους του Χοσρόου, όπως και ουδενός άλλου
ηγεμόνος. Μεθ' όλας δε τας βαρβάρους ωμότητας, τας οποίας
διέπραξεν εναντίον των Ρωμαίων και εναντίον των ιδικών του
υπηκόων, είχα σκοπόν να τον νικήσω και όχι να τον εκθρονίσω.
Ο Θεός, ο γινώσκων τα ολέθρια βουλεύματα αυτού, ηθέλησε να
αποδώση την ησυχίαν εις τον κόσμον και την ειρήνην εις τα
δύο έθνη, εξαφανίζων τον εμποδίζοντα τούτο. Δέχομαι προθύμως
την συμμαχίαν, την οποίαν προτείνεις, και δεν επιβάλλω
άλλους όρους ειμή τους συμφωνούντας προς το δίκαιον και προς
τα αμοιβαία συμφέροντα ημών». Η ειρήνη ταχέως συνωμολογήθη.
Ο Σιρόης έγινε φίλος και σύμμαχος του Ηρακλείου και υπεσχέθη
να προστατεύη τους χριστιανούς εις το κράτος του. Ο
Σαρβαραζάς είπαμεν ότι ζώντος έτι του Χοσρόου συνωμολόγησεν
ειρήνην χωριστήν. Αλλ' εκτός του στρατού του Σαρβαραζά
υπήρχαν έτι και άλλαι φρουραί Περσικαί εις διαφόρους πόλεις
της Μεσοποταμίας και της Συρίας, αι οποίαι συμφώνως προς
τους όρους της ειρήνης επέστρεψαν εις την Περσίαν.
Αιχμάλωτοι χριστιανοί ηλευθερούντο σωρηδόν, και απεδόθη και
το τίμιον ξύλον του Σταυρού.

Ο Ηράκλειος περί τας αρχάς του 628 εν μέσω του χειμώνος
περατώσας ούτως ευτυχώς και ενδόξως τον πόλεμον διήλθε τον
λοιπόν χρόνον μέχρι της ανοίξεως εις την Ταυρίδα της
Περσίας, όπου ήτο το στρατόπεδον. Έπεμψε δε αγγελιαφόρους
εις την Κωνσταντινούπολιν με το διάγγελμα του αυτοκράτορος
και το αντίγραφον της προς αυτόν επιστολής του Σιρόου. Το
διάγγελμα του αυτοκράτορος ανεγνώσθη την 15 Απριλίου 628 εις
την εκκλησίαν της Αγίας Σοφίας από του άμβωνος πανηγυρικώς,
εν μέσω απείρου συρροής περιχαρούς λαού. Το αυτοκρατορικόν
διάγγελμα αρχίζει ως εξής·

«Αλαλάξατε τω Θεώ πάσα η γη, δουλεύσατε τω Κυρίω εν
ευφροσύνη, εισέλθετε ενώπιον αυτού εν αγαλλιάσει και γνώτε
ότι Κύριος αυτός εστιν ο Θεός, ημείς δε λαός αυτού εσμεν και
πρόβατα της νομής αυτού. Αινείτε το όνομα αυτού, ότι Χριστός
κύριος, εις τον αιώνα το έλεος αυτού, έως γενεάς και γενεάς
η αλήθεια αυτού. Ευφρανθήτωσαν οι ουρανοί και αγαλλιάσθω η
γη και τερφθήτω η θάλασσα και πάντα τα εν αυτή. Και πάντες
οι χριστιανοί αινούντες και δοξολογούντες ευχαριστήσωμεν τω
μόνω θεώ, χαίροντες επί τω αγίω αυτού ονόματι χαράν μεγάλην.
Έπεσε γαρ ο υπερήφανος και θεομάχος Χοσρόης. Έπεσε και
επτωματίσθη εις τα καταχθόνια, και εξωλοθρεύθη εκ γης το
μνημόσυνον αυτού, ο υπεραιρόμενος και λαλήσας αδικίαν εν
υπερηφανία και εξουθενώσει κατά του κυρίου ημών Ιησού
Χριστού, του αληθινού θεού, και της αχράντου μητρός αυτού
της ευλογημένης δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου
Μαρίας, απώλετο ο ασεβής μετ' ηχούς. Επέστρεψεν ο πόνος
αυτού επί την κεφαλήν αυτού...».

Κατόπιν εκθέτει ο αυτοκράτωρ τα από της πτώσεως του Χοσρόου
μέχρι της συνομολογήσεως της ειρήνης και τελειώνει διά της
αγγελίας ότι μετ' ολίγον επανέρχεται μετά του νικηφόρου
στρατού εις το κράτος και εις την πόλιν.



ΙΓ'. — Επιστροφή του αυτοκράτορος.



Κατά τον Απρίλιον του 628 ανεχώρησεν ο αυτοκράτωρ από
Γαυζάκου (Ταυρίδος) και διά της Αρμενίας ήλθεν εις την
Μικράν Ασίαν και εκείθεν εις την Ασιατικήν όχθην του
Βοσπόρου, πανταχού κατά την πορείαν ανευφημούμενος και
εξεγείρων ενθουσιασμόν αγνόν και αποκαθιστών την τάξιν και
την ασφάλειαν. Όταν δε έφθασεν εις την Ασιατικήν όχθην του
Βοσπόρου, μετέβη εκεί εις προϋπάντησίν του, εις το μέρος το
λεγόμενον Ιέρειαν (το σημερινόν Βεϋλερβεϋ), ολόκληρος η
πρωτεύουσα επί πλοίων και λέμβων λαμπαδηφορούσα. Μετέβησαν
δε εις την Ιέρειαν και ο Πατριάρχης Σέργιος (ο χρηστός Βώνος
είχεν αποθάνει προ μικρού) και ο υιός και διάδοχος του
αυτοκράτορος. Συγκινητική ήτο η στιγμή, κατά την οποίαν
συνηντήθησαν πατήρ και υιός μετά πενταετή χωρισμόν και μετά
τόσα μεγάλα γεγονότα. Ο Κωνσταντίνος ερρίφθη εις τους πόδας
του πατρός του και ο Ηράκλειος τον ενηγκαλίσθη μετά δακρύων
ενώπιον του απείρου πλήθους, μετά συγκινήσεως παρισταμένου
εις το θέαμα.

Εκείθεν ο αυτοκράτωρ διέπλευσε τον Βόσπορον και διά της
Χρυσής Πύλης εισήλθε θριαμβευτικώς εις την πόλιν, όρθιος επί
άρματος συρομένου από τεσσάρας ελέφαντας, λάφυρα και τούτους
του πολέμου. Επροπορεύετο της πομπής, ενδοξότατον όλων των
τροπαίων, το τίμιον ξύλον του Σταυρού, το οποίον παρέδωκεν ο
Σιρόης εις τον Βασιλέα. Ο αυτοκράτωρ μετέβη εις τον ναόν της
Αγίας Σοφίας. Ο λαός ηκολούθει μετά αναμμένων λαμπάδων,
βαΐων, φοινίκων και κλάδων ελαίας και έψαλλε τον
θριαμβευτικόν ύμνον του Προφήτου·

   Μεθ' ημών ο θεός, γνώτε έθνη και ηττάσθε, ότι μεθ' ημών ο θεός,
   Επακούσατε έως εσχάτων της γης, ότι μεθ' ημών ο θεός.
   Ισχύν τε ηττάσθε, ότι μεθ' ημών ο θεός.
   Εάν γαρ πάλιν ισχύσητε, και πάλιν ηττηθήσεσθε, ότι μεθ' ημών ο θεός.
   Και ην αν βουλήν βουλεύσητε, διασκεδάσει Κύριος, ότι μεθ' ημών ο θεός.

Ο θρίαμβος ούτος ήτο βεβαίως ο ενδοξότατος, και δικαιότατος
όλων των από της ιδρύσεως του κράτους του Βυζαντίου
τελεσθέντων.

Από τούδε το μέγα και φοβερόν κράτος των Περσών, των
προαιωνίων εχθρών του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού,
εταπεινώθη. Οι ολίγοι βασιλείς, όσοι μετά τον Χοσρόην
εβασίλευσαν, ανήρχοντο εις τον θρόνον διά της προστασίας του
εν Κωσταντινουπόλει βασιλέως. Οι Πέρσαι βασιλείς, οι μέχρι
τούδε διεξάγοντες πόλεμον εξολοθρεύσεως κατά του
χριστιανισμού, ανεγνώριζαν τώρα την υπεροχήν του. Ιδίως ο
διά της προστασίας του Ηρακλείου ανελθών μετέπειτα εις τον
θρόνον στρατηγός Σαρβαραζάς, ωνόμασε τον υιόν του Νικήταν,
ως να ήτο χριστιανός και Έλλην. Ο Νικήτας ούτος, πρώτος εκ
των Περσών έλαβε παρά του αυτοκράτορος Ηρακλείου την
τιμητικήν προσωνυμίαν _πατρικίου Ρωμαίου_. Είχε δε ο Πέρσης
ούτος βασιλεύς και κόρην, Νίκην ονομαζομένην, η οποία, αφού
εβαπτίσθη χριστιανή, έγινε σύζυγος του βασιλόπαιδος
Θεοδοσίου. Και οι Σέρβοι και οι Κροάται υπετάχθησαν τότε εις
το κράτος και εδέχθησαν τον χριστιανισμόν.

Αλλ' η δόξα και η φήμη του Ηρακλείου εξηπλώθη και πέρα των
ορίων του κράτους του και του Περσικού κράτους. Πάσα η
Ανατολή και η Δύσις μετά θαυμασμού ητένιζαν προς τον ήρωα
βασιλέα. Έν έτος μετά την επιστροφήν του εις
Κωνσταντινούπολιν, το 629, ήλθαν πρέσβεις του βασιλέως των
εν Γαλλία Φράγκων Δαγοβέρτου να συγχαρούν τον Ηράκλειον. διά
τας νίκας του και να ζητήσουν την φιλίαν του. Ήλθαν δε
πρέσβεις και από τας Ινδίας προς τον αυτόν σκοπόν. Εν μέσω
του μεγαλείου τούτου και της δόξης και της αγάπης του λαού
εμετριάζετο και η οδύνη, την οποίαν ως πατήρ ησθάνθη βεβαίως
ο Ηράκλειος, όταν, επανελθών μετά πενταετή απουσίαν, δεν
εύρε πλέον δύο θυγατέρας και δύο υιούς, αποθανόντας κατά την
απουσίαν του.



ΙΔ'. — Η ύψωσις του Σταυρού.



Ο αυτοκράτωρ συνεπλήρωσεν ηθικώς και θρησκευτικώς τον μέγαν
θρίαμβόν του, μεταβάς το επόμενον έτος κατά την άνοιξιν εις
την Ιερουσαλήμ μετά του ξύλου του Σταυρού.

Εκεί αποκατέστησεν εις τον πατριαρχικόν θρόνον τον μετά δέκα
και τεσσάρων ετών αιχμαλωσίαν επιστρέψαντα Πατριάρχην
Ζαχαρίαν, εις κατανυκτικήν δε τελετήν έφερεν ο ίδιος
αυτοκράτωρ επί των ώμων τον Τίμιον Σταυρόν, κατά το
παράδειγμα του Σωτήρος, και τον παρέδωκεν εις τον
πατριάρχην. Τότε δε έγινε, την 14 Σεπτεμβρίου του 629, η
μέχρι της σήμερον υπό της Εκκλησίας εορταζομένη την ημέραν
εκείνην ύψωσις του Σταυρού, εν μέσω ασμάτων και δοξολογιών.

_Σώσον, Κύριε, τον λαόν σον και ευλόγησον την κληρονομίαν
σου, νίκας τοις βασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος και το
σον φυλάττων διά του Σταυρού σου πολίτευμα.

Σταυρός ο φύλαξ πάσης της Οικουμένης· Σταυρός η ωραιότης της
Εκκλησίας· Σταυρός βασιλέων κραταίωμα και των πιστών
στήριγμα._

Ολόκληρος η Ιερουσαλήμ, όπως το παρελθόν έτος η βασιλεύουσα,
εσκίρτα από χαράν και αγαλλίασιν διά τα μεγάλα και ένδοξα,
όσα μετά τας καταστροφάς, τας συμφοράς και τα δεινοπαθήματα
έβλεπε τώρα τελούμενα υπό του Θεού διά του βασιλέως.

Καθώς είδαμεν, τας μεγαλειτέρας κακουργίας εναντίον της
Αγίας Πόλεως και των Χριστιανών της Παλαιστίνης διέπραξαν οι
Ιουδαίοι. Αλλ' ο αυτοκράτωρ ουδεμίαν αντεκδίκησιν επέτρεψεν
εναντίον τούτων. Απηγόρευσεν όμως εις τους Ιουδαίους να
κατοικούν εντός της Ιερουσαλήμ και εις τα περίχωρά της
μέχρις αποστάσεως ενός μιλίου.

Από την Ιερουσαλήμ μετέβη ο αυτοκράτωρ εις την Συρίαν και
έμεινεν εις την Ιεράπολιν και την Αντιόχειαν και εις άλλας
πόλεις πέντε ολόκληρα έτη διά να διευθετήση εκκλησιαστικάς
τινας έριδας. Αλλ' ενώ ευρίσκετο ακόμη εκεί, εφάνη νέος
εχθρός νέας επιφέρων συμφοράς εις το κράτος. Ο νέος πολέμιος
δεν επήρχετο εξ Ανατολών, αλλ' εκ Μεσημβρίας.



IE'. — Οι κατά των Αράβων πόλεμοι του Ηρακλείου.



Ενώ ο Ηράκλειος έκαμνεν έναρξιν της ενδόξου και αθανάτου
εκστρατείας του εναντίον του Χοσρόου, ακριβώς το έτος 622
μ.Χ. εγίνετο εις την Αραβίαν από Μέκκας εις Μεδινάν η
λεγομένη _Χίδζρα_ ή Εγίρα, ήτοι η φυγή του Μωάμεθ, του
ιδρυτού της απ' αυτού Μωαμεθανικής καλουμένης θρησκείας.

Η φυγή αυτή, η απαλλάξασα τον προφήτην των Μωαμεθανών από
την μελετωμένην κατ' αυτού εις Μέκκαν επιβουλήν και από τον
θάνατον, θεωρείται ως αληθής αρχή της Μωαμεθανικής θρησκείας
ή της θρησκείας της μουσουλμανικής ή θρησκείας του _Ισλάμ_
(= αφοσιώσεως εις τον Θεόν). Ούτως ωνόμασεν ο Μωάμεθ την υπ'
αυτού κηρυχθείσαν πίστιν, εντεύθεν δε και οι του Ισλάμ
οπαδοί ωνομάσθησαν και Μοσλέμ ή Μουσουλμάνοι, ήτοι οι πιστοί
εις το Ισλάμ.

Κατ' αξιοσημείωτον σύμπτωσιν, το έτος κατά το οποίον ο
Μωάμεθ παρέστη εν μέσω των Αράβων ως προφήτης και εκήρυξε το
πρώτον την διδασκαλίαν του, ήτοι το 610 μ.Χ., είναι το αυτό
έτος, κατά το οποίον ο Ηράκλειος ανήλθεν εις τον θρόνον.
Μετά την _Χίδζραν_, ήτοι μετά το 622, ο Μωάμεθ κατά μικρόν
διέδωκε το κήρυγμά του εις όλην την Αραβίαν, έπεμψε δε
απεσταλμένους και προς τον Χοσρόην, προσκαλών αυτόν να δεχθή
την νέαν πίστιν, αλλ' ο Χοσρόης υβριστικώς απέπεμψεν ή και
εφόνευσε τους απεσταλμένους. Ο Μωάμεθ τον κατηράσθη και
επροφήτευσε την πτώσιν του και την καταστροφήν του Περσικού
κράτους. Το αληθές είναι ότι μετά την Χίδζραν ο Μωάμεθ, ενώ
ακόμη ο Χοσρόης εφαίνετο νικητής, προείδε και ενέγραψεν εις
το Κοράνιον ότι η νίκη έμελλε να επανέλθη εις τας σημαίας
των _Ρουμ_ ή Ελλήνων. Έπεμψε δε ύστερον, πιθανώς το 629, και
εις τον Ηράκλειον πρεσβείαν προσκαλών αυτόν να προσέλθη εις
την πίστην του Ισλάμ. Ο αυτοκράτωρ εδέχθη μεν ευγενώς τους
πρέσβεις και έπεμψε δώρα, αλλ' έδωκεν αρνητικήν απάντησιν.

Ο Ηράκλειος εφάνη εις τον Μωάμεθ ως όργανον του θεού πεμφθέν
προς τιμωρίαν του ασεβούς Χοσρόου, και η υπό του στρατού του
Ηρακλείου το 623 γενομένη απόσβεσις του ιερού πυρός εις την
πόλιν του Ζωροάστρου συνεδέθη κατόπιν με την δοξασίαν ότι το
πυρ εκείνο εσβέσθη την ημέραν της γεννήσεως του Μωάμεθ.

Ζώντος του Μωάμεθ ο εναντίον του Ηρακλείου πόλεμος
περιωρίσθη εις μικράς τινας επιδρομάς εις τα προς την
Αραβίαν σύνορα του κράτους. Αλλ' επί των πρώτων διαδόχων του
Μωάμεθ (αποθανόντος το 632 μ.χ.), του Αβού Βεκρ (632 — 634),
του Ωμάρ (634 — 644) και του Οσμάν (644 — 655) έγιναν μεγάλοι
και φοβεροί πόλεμοι εναντίον του Ελληνορωμαϊκού και του
Περσικού κράτους. Και το μεν Περσικόν κράτος ευθύς μετά δύο
μάχας κατεστράφη εντελώς και οι Πέρσαι απηρνήθησαν την
πυρολατρείαν και ησπάσθησαν τον Μωαμεθανισμόν. Κατά δε του
Ελληνορωμαϊκού κράτους έγιναν πόλεμοι δεινοί εις την
Παλαιστίνην και την Συρίαν.

Ο Ηράκλειος ευρίσκετο ακόμη εις την Συρίαν, ότε απειράριθμα
στίφη Αράβων διεχύθησαν εις την Παλαιστίνην και κατέκλυσαν
την χώραν. Ο Ηράκλειος απέστειλε κατά των επιδρομέων όλον
τον υπάρχοντα εις την Συρίαν στρατόν υπό διαφόρους αρχηγούς
πεπειραμένους. Αλλά τα ησκημένα εκείνα και εμπειροπόλεμα και
τελειότερον οπλισμόν έχοντα στρατεύματα ενικώντο από τους
νέους πολεμίους. Εις την νίκην των Αράβων συνετέλει, πλην
του ότι ήσαν πολυπληθέστεροι, ο θρησκευτικός ενθουσιασμός.
Οι αρχηγοί των Αράβων έλεγαν έτι της μάχης προς τους
στρατιώτας: «Εμπρός, δηλαδή εις την συμπλοκήν και τον
πόλεμον, είναι ο παράδεισος και ο Θεός, οπίσω δε, δηλαδή εις
την φυγήν, είναι η κόλασις και ο διάβολος.»

Οι Άραβες ενικώντο ενίοτε, αλλά νικώμενοι ουδέποτε ετρέποντο
εις φυγήν, θεωρούντες τούτο ως μέγα αμάρτημα, και εκ τούτου
καθίσταντο κινδυνωδέστατοι πολέμιοι.

Ο Ηράκλειος βλέπων την ακατάσχετον πρόοδον των Αράβων
επέστρεψεν εις Κωνσταντινούπολιν διά να ενεργήση νέας
πολεμικάς ετοιμασίας και να στείλη στόλον και στρατόν. Αλλ'
εν τω μεταξύ οι Άραβες εκυρίευσαν πολλάς πόλεις της Συρίας,
ιδίως την Δαμασκόν, εισέβαλαν δε και εις την Αίγυπτον. Και ο
νέος στρατός, ο πεμφθείς από τον Ηράκλειον, ενικήθη, τότε δε
εκυριεύθησαν και η Ιερουσαλήμ και η Αντιόχεια. Ούτως όλη
σχεδόν η Συρία εντός τεσσάρων ή πέντε ετών κατελήφθη υπό των
Αράβων, κατελήφθη δε και η Αίγυπτος πλην της Αλεξανδρείας, η
οποία, ενόσω έζη ο Ηράκλειος, υπεστηρίζετο διά του στόλου.
Αλλ' εν μέσω των φοβερών τούτων επιδρομών ο Ηράκλειος
απέθανε την 11 Φεβρουαρίου 641, άγων το 66 έτος της ηλικίας
και βασιλεύσας επέκεινα των 30 ετών, και ετάφη εις τον ναόν
των Αγίων Αποστόλων, όπου εθάπτοντο συνήθως οι βασιλείς.

Ο Ηράκλειος είναι μία των μεγαλοπρεπεστάτων μορφών του
μεσαιωνικού Ελληνισμού. Καθ' όλον τον βίον του ανέδειξεν εις
ύψιστον βαθμόν ανεπτυγμένας τας ποικίλας αρετάς του ηρωικού
χαρακτήρος του. Ακατάβλητος εις τας αποτυχίας, μεγαλόφρων
προς τους νικωμένους εχθρούς, προπορευόμενος του στρατού εις
τας μάχας και ανυψώνων το φρόνημά του με ποοσλαλιάς πλήρεις
ηθικής και πολεμικής εξάρσεως, ανεδεικνύετο εφάμιλλος των
ηρώων βασιλέων του Ομήρου. Όσον δε ανυπέρβλητος ήτο η
ανδρεία του, τόσον είναι αξιοθαύμαστος διά την αφοσίωσίν του
εις το καθήκον, διά την ηρωικήν του αυταπάρνησιν και,
υπεράνω τούτων πάντων, διά το αγνόν θρησκευτικόν αίσθημα το
διαπνέον ολόκληρον τον βίον του.



ΠΙΝΑΞ ΤΩΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ



Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ



  Α'. Εισαγωγή............................................ 3
  Β'. Ο Ηράκλειος μέχρι της εις τον Θρόνον αναβάσεως του.. 8
  Γ'. Τα μέχρι της πρώτης εκστρατείας του Ηρακλείου...... 13
  Δ'. Η πρώτη εκστρατεία του Ηρακλείου (622 — 623 μ. Χ.)..31
  Ε'. Δευτέρα εκστρατεία (623 — 624 μ. Χ.)................38
  ς'. Η τρίτη εκστρατεία.......................... .......43
  Ζ'. Η τετάρτη εκστρατεία του Ηρακλείου (625 μ.Χ.)...... 50
  Η'. Η πέμπτη εκστρατεία του Ηρακλείου (626) ........... 52
  Θ'. Η πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Αβάρων
      (626 μ. Χ.)........................................ 60
  Ι'. Ο Ηράκλειος εις την Περσίαν (626).................. 69
 ΙΑ'. Η εκστρατεία του 627 μ. Χ.......................... 70
 ΙΒ'. Το τέλος του πολέμου............................... 76
 ΙΓ'. Επιστροφή του αυτοκράτορος......................... 79
 ΙΔ'. Η ύψωσις του Σταυρού .............................. 82
 ΙΕ'. Οι κατά των Αράβων πόλεμοι του Ηρακλείου........... 83






End of the Project Gutenberg EBook of Emperor Heraclius, by Pavlos Karolidis

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK EMPEROR HERACLIUS ***

***** This file should be named 36095-0.txt or 36095-0.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        http://www.gutenberg.org/3/6/0/9/36095/

Produced by Sophia Canoni

Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.net/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.net

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.net),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     gbnewby@pglaf.org


Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations.  To donate, please visit: http://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.


Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.


Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     http://www.gutenberg.net

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.