The Project Gutenberg EBook of Dante en Beatrice, by Frederik Van Eeden This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.net Title: Dante en Beatrice En andere verzen Author: Frederik Van Eeden Release Date: June 8, 2009 [EBook #29075] Language: Dutch Character set encoding: ISO-8859-1 *** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DANTE EN BEATRICE *** Produced by Anna Tuinman, Branko Collin and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net DANTE EN BEATRICE EN ANDERE VERZEN DOOR FREDERIK VAN EEDEN. AMSTERDAM W. VERSLUYS MCMXVII TWEEDE DRUK. DANTE EN BEATRICE. INLEIDING. De volgende verzen ontstonden na 't herleezen van Dante's eerste ontmoeting met Beatrice, toen hij bijna neegen en zij acht jaren oud was, zooals beschreeven wordt in "Vita Nuova". Of Beatrice die Bice Portinari geweest is, waarvan Boccacio in zijn Leeven van Dante spreekt is niet zeeker. Dat zij nooit in werkelijkheid zou bestaan hebben--zooals G. Rosetti, La Farina e.a. beweeren--is niet te gelooven. Zij mooge een anderen naam gedragen hebben, het meisje in 't roode kleedje heeft bestaan, en is door Dante gezien en bemind. Potgieter vraagt of wij het hem ten goede houden, dat hij, in zijn Florence, Beatrice's kleed in plaats van rood, wit maakte, "voor de onschuld", zooals hij zegt. Het in deezen den Florentijn te willen verbeeteren is echter den Amsterdammer moeyelijk ten goede te houden. Het achtjarige meisje ging in 't rood, "zooals het haren leeftijd paste" zegt Dante. Tien jaren later, als volwassen maagd, werd zij door hem in wit gewaad gezien. Na deeze tweede ontmoeting zag hij Beatrice in een vizioen, naakt, in een bloedig laken gewikkeld in de armen van Amor, die haar Dante's hart te eeten gaf, en daarna opvoerde ter zaligheid. Beatrice's dood in de "Vita Nuova" valt volgens d'Ancona, in 1290 ongeveer. Vóór 1298 trad Dante in 't huuwelijk met Gemma Donati. Vier jaren later ging hij alleen in ballingschap en schreef Hel, Vagevuur en Paradijs. EERSTE DEEL. I. Een vizioen van wonderhoog genucht heeft mij, toen 'k in de poort mijns najaars staarde en langs reeds winterige velden waarde, den dag, den nacht en weer den dag verlucht. Het was zoo fijn en lieflijk als 't gerucht der voogels, die in herfstnacht naar hun gaarde in 't zuiden trekken, hoog, hoog oover d'aarde, zacht snaterend in ongeziene vlucht. Het was zoo scherp en kleurig als van vlinders de vleugel-cier--als zij zich rustend zonnen op gloedbescheenen muur,--en zoo vol diep geheimenis, alsof er uit de bronnen van alle licht en vreugde¯een lokstem riep: Ik zag een stoet van bloembekranste kinders. II. Een meisje¯in kleedje, heerelijk getint van zacht en zeedig rood, met wat sieraden als 't kind die draagt, naar 't haar heur ouders raden, het ranke lijfje¯omstrikt met blinkend lint, zag 'k in gewoel van bloemen en gewaden als heldre ster die vóór alle¯andren blindt, en 'k zag hoe haar genootjes vroolijk traden om haar, als eene die elk 't minnigst vindt en als de schoonste zonder spijt wil roemen, daar zij, hoe mooi en goed zij is, niet speurt. Ik hoor haar kindernaam vertrouwlijk noemen, de knapen roepen "Bice!" en werpen bloemen naar 't blonde haar. Verleegen lachend beurt zij de oogen naar haar ouders op, en kleurt. III. Toen zag 'k twee felle donker-vuurige¯oogen, in streng en ernstig knapen-aangezicht, onafgewend naar 't lieflijk wicht gericht door óóvermacht'ge tooverkracht getoogen. De kind'ren eeten. Hij zit aan, doch zwicht voor lust naar 't lekkers niet, maar onverwoogen drinken zijn blikken 't jonge, lieve licht, 't éénige wat zij nog te zien vermoogen. 't Feestvolk stroomt uit, hij volgt, als weezenloos, 't lieftallig weezen dat haar macht niet weet en niet vermoedt wat gloed zij deed ontbranden. Hij treedt haar toe, heft stamelend de handen, beroert de bloemen die zij draagt, haar kleed... en zwijmt doodsbleek,--geslaag'ne voor altoos. IV. O meester, zag ik met mijn geest de bron des ongelijkbren liefdestrooms, wiens vloeden na eeuwen nog een dorre waereld voeden, die zulke weelde zelf niet baren kon? Als Nijl het Nijldal, blaakrend in de zon, drenkt hij het rotsig land van droeve' en moeden, nog voelt een dichterhart of 't moest verbloeden zoo 't zijner heerlijkheid zich niet bezon. Bekoorlijke oorsprong van zoo grootsche macht! Het kinderfeest, de blanke bloemenstad, de schoone maatschappij, nog jong en blijde-- Zóó sluipt het eerste glinster-sprankje nat uit woudenrijk gebergt, en babbelt zacht waar kreekels sjirpe' op stilbezonde weide. V. Heeft dan ook uw geweld'ge ziel geleeden dat allerteerste, allerzoetste leed?-- Door dagen vuurig en door nachten heet zaagt gij die onbeschrijfb're lieflijkheeden: dat roode kleedje, 't lint, die ranke leeden, die ooge-starren.... O ik weet!.... ik weet!.... en naar de zoete folter dieper beet hebt gij om uitkomst of begrip gebeeden. Doch toen het ruuwe leeven, koel en straf, den wonder-broozen kinderdroom wou breeken, dreef 't u van haar op verre weegen af, maar kon den innerlijken glans niet bleeken. Dood mocht haar lijf en aardsche vreugd u rooven, dien eersten luister liet gij u niet dooven. VI. Wie ben ik, als ik denk aan u, mijn held! ik kleine,¯in 't klein-gevoelend volk begraven-- maar toch!--wat zoeten drank van min zij gaven, mijns harten hart bleef zoeken, onverzeld, naar minder niet, dan wat uw mond mocht laven, kristallen dronk, uit eeuw'ge rots geweld. Datzelfde, waar uw Godlijk lied van meldt, heb ik voor alle tijden willen staven. Uw stroom is majestatisch neergedonderd met wentelsprongen tot den blanken plas, maar als een zwoel, vermaledijd moeras houdt U van mij mijn tijd en volk gezonderd. En daar was géén, ik zeg u, die verstond de taal der stroeve plooyen om mijn mond. VII. Gij die uw ooverwonnen smart deed schijnen als fakkel-licht, de duistere eeuwen dóór, en liet in vuur uw zondaars-hart verreinen en hield het brandende¯aan de waereld vóór, hebt Gij dan ook die zwartste mijner pijnen gekend, verwonnen en als meteoor doen schrijven aan den nachtwand vuur'ge lijnen, den menschen-volken tot belichtend spoor? Ik weet een donker wee, dat klacht niet kent, të eenzaam en të innig voor gedichten, hebt gij dat óók aan uw zielsfirmament genageld en als richt-gesternt doen lichten? Hiér antwoordt géén, maar Gij woont hoog, ai wend tot onzen God u, die weet, en zal richten. VIII. De voogel Waarheid mijmert bij mijn hand en peilt met ingetrokken kop de gronden des heemels,--als verlangend naar zijn land terug, van waar hem d'Almacht heeft gezonden. Ik wacht in ootmoed, heilige gezant! Nooit werd gij zoo vertrouwelijk bevonden. Vertoef! en doe mij weeten en verkonden, eer gij ter opvaart weer de wieken spant. Ook hij, de zanger, hield u niet gevangen in zijner lied'ren goudenkoordig want en kon ter uwer woonsteê niet gelangen eer zij, die hij beminde,¯uit Liefde's hand zijn hart met al zijn bitterheid verteerde en zóó tot 's Heemels Lichthof weederkeerde. IX. Het was dezelfde wonderbare vonk die oover mijnen opgang heeft geglommen, waaruit de groote gloeden zijn geklommen, die hij, de meester, onzer waereld schonk-- en die hem veilig voerde door de drommen van spooken in hun gruuwlijken spelonk, tot waar de starrenkrans der zaal'gen blonk in 't Licht, waarvoor zijn liederen verstommen. Zoozeer verscheiden zijn twee menschen niet door ééne Hand uit eender stof geweeven, of 'k weet, wat al die wond'ren groeyen liet is 't zelfde, wat mijn kinderziel deed beeven... O àl te machtig, àl te teer ontroeren! mijn hand ligt stil--kan 't schrijftuig niet meer voeren. X. Mijn hart heeft bitterheeden als de Dood en diepten waar geen woorden van gewagen, is daar wel Liefde sterk genoeg en groot, die 't kan verzwelgen en ten Heemel dragen? Ik blader vluchtig thans in 't boek der dagen en leg het duisterst zonder deernis bloot, tot schuuwe schimmen angstig rond mij klagen: "Gedenk! Gedenk! Gedenk!--éér gij verstoot!" Hebt Gij, mijn zanger, ongeschokt vernoomen den doodssnik van uw allerschoonste waan? en zijt gij vast de treeden opgegaan bestroomd van 't bloed der teerste, liefste droomen? Welk Licht-verschiet was 't dat u schrijden deed zoozeer als God, zóó liefdrijk en zóó wreed? XI. Er drijft een zeldsaam gisten, zeldsaam dringen de jonge ziel in haren opgang uit. Zij breekt den schors van waan die haar omsluit en neigt tot nadering aan vreemde dingen. Door 't naaste, wat niet-eigen is, gestuit baart zij dan teedre ranken, die 't omringen en gansch tot eigen-worden willen dwingen-- en geeft zich vangeling aan de¯eigen buit. 't Gaat dan om eeuwig heil! want ach! wie beurt wat aan een schaduw zich heeft willen hechten? En vast kan zich geen tweedemaal vervlechten de rank, na d'eersten opgroei afgescheurd. Dan worden alle klanken, alle kleuren van 't Leeven weer een vreemd, vèr-af gebeuren. XII. De schakel brak,--de Dood hield u gescheiden, het Leeven sleepte u op zijn deining voort, en, onder nieuwen liefde-groei versmoord, ging schuil het glanzend schoon der eerste tijden. Nochthans, nochthans voltrok zich ongestoord het heilig Wonder, dat Gelieven beiden door de¯eigen liefde¯elkaar tot God geleiden,-- en werd geboekstaafd in ontzach'lijk Woord. Ik zie het aan en huiv'ring grijpt mijn ziel, wij hadden van die Liefde een zwak vermoeden, verrukt alree door 't ongeveer bevroeden-- Gedoog, dat ik voor haar gewisheid kniel. Mijn hoofd buigt neer, omgolfd door staat'ge klanken, laat de arme vreemd'ling in úw Tempel danken. XIII. Wat zegt het najaar dat de blaren strooit, het rul-geworden zomerloof doet zwijgen van voogellied,--en leevens-weeke twijgen met harde doodspracht van kristallen tooit? Wat zal het leeven van zijn schoon herkrijgen, door Tijd en Dood van zijnen bloei berooid? Wat houdt er stand en ziet zijn groei voltooid terwijl de welkende geslachten zijgen? Er staat een boom, in lichten Hof geplant, zijn takken reiken buiten 't ruim der heem'len, zijn wortel voedt zich in der eeuwen zand, zijn bloesem geurt, zijn looverdiepten weem'len van voogelzang. Elk looverken een ziel versterkt zijn machtig Leeven, éér het viel. XIV. Ze noemen Liefde wat de ziel doet zieden in helle vreugde van een oogwenk duur, in lijden leevenslang,--met ieder uur zien ze haar vluchtige bekooring vlieden,-- een sidd'rend glimpjen onstandvastig vuur in woestenij van donkre doods-gebieden, waar alle dingen zonder zin geschieden naar starre wet van ijzige natuur. Maar Hij, die op vervaarlijken en verren boet-vaart door kringen, waar geen stervling kwam, kondschap van 't onnaspeur'lijke vernam, Hij gaf éénzelfden naam aan d'ééne Macht, die 't kinds-hart wekt met stralen luuw en zacht, en die de Zon beweegt en d'andre sterren. TWEEDE DEEL. XV. 't Zij dan door zesmaal honderd jaar gescheiden, 't zij dan zóó ongelijk van maat en macht, zijn telgen wij nochthans van één geslacht en draagt één liefde-tronk ons, bloesems, beiden. Als klank van verre kerk-klok in den nacht d'eenzamen dwaler oover duistre heiden vertroostend meldt waar zijn verwanten beiden, waar hem de lang gederfde haardstee wacht, zoo heeft van ver 't plechtstatige geluid, bij d'eersten flaauwen aangalm uwer woorden, mij 't trouwlijk thuis der eigen ziel geduid, en d'ooren van 't verlaten kindje hoorden met grooter vreugd de moeder niet, die 't riep, dan ik die roepstem uit der eeuwen diep. XVI. Mijn Land, mijn Land, hoe blinken spiegelklaar uw vlieten in de riet-bewassen zoomen, stil glijdt het bruine scheepszeil langs de boomen, kalm ligt het vreedige gehuchtje daar met toorenspitsje en moolentje, te droomen, breed ooverwelfd door blanke wolkenschaar, die statig aandrijft uit de kimmen, waar het zee-ruim wacht op d'altijd gaande stroomen. Mijn Land van weide en rustloos winde-lied, gij hebt de pracht van Arno's bloemen niet en niet de grootschheid van Ravenna's wouden, mijn Land, toch deed gij mij, als Hem, verstaan wat in 't verganklijke niet kan vergaan, wat ons van 't aardsche leeven voegt te¯onthouden. XVII. Gij werdt gebannen uit uw vaderstad, gij moest het bittre brood der deernis eeten en kondt Firenze's heuvlen niet vergeeten, wat hulde en glans de vreemde voor u had, en nimmer heeft één, zooals gij, geweeten hoe scherpe weemoed geeft, op 't lijdenspad, herdenken van verlooren vreugde-schat, van vroegre banden ééns voor àl gereeten. Maar wee mij! wat is mij? ik ga in 't land mij booven allen dierbaar en gemeenzaam, waar 'k jong was, ga ik aan der liefste hand, en voel mij toch gebannen, arm en eenzaam! Wie dreef mij uit? mijn held, wat was mijn schuld? Wanneer is 't tij der ballingschap vervuld? XVIII. Mijn hart smacht naar dat verre vaderland, waarvan wij beide op aard een vóórglans zagen, toen nauw-ontwaakt, in blijde kinderdagen, zich ziel aan ziele spon met teedren band. Toen, door dat bliksemfelle licht geslagen, verhief zich ons verwonderde verstand, en bleef om 't kernvuur van zoo schoonen brand en om terugkeer naar dat licht-heil vragen. Dit is mijn smart, dàt raakt het diepste weezen van al mijn vreugde en leed, dàt geeft de klank van innigheid aan deeze zwakke zangen-- Gij steegt omhoog, op wieken, sterk en blank, van een grootmachtig, triomfant verlangen-- mijn wonde brandt nog altijd ongeneezen. XIX. "_De Zeegenbrengster_" luidde uw naam, o milde, aan wie de waereld zooveel zeegen dankt, wier brooze leeven, marmervast verklankt, den dorst zooveeler schoonheids-dorst'gen stilde. Ach, blanke liefde-zuil, bloedrood omrankt door vuurig lied,--één vriendlijk groeten tilde den Held in 't licht,--dat uw zacht aanschijn wilde nogmaals verlichten wie er doolt en wankt! Het menschdom stroomt, langs onheilvolle weegen, de stralende uitkomst angstig tegemoet. Wee, den in duistren dwarrelstroom geboornen! Wee, den voor reiner schoonheidslicht verloornen! Hoe reiken zij de handen, om den zeegen van Liefde's minnelijken, zachten groet. XX. Men noemde u Beatrice, maar gij draagt heil'ger benaming, onbekend den veelen. Hij heet u "_Liefde_", wien de glans-tafreelen van uw verheerlijkt weezen zijn gedaagd, die kroonde uw zeedig hoofd met de juweelen van zijn kleurfonklend woord. Naar Liefde vraagt nog immer wat op aarde duldt en klaagt.-- Zal ooit haar adem 't waereld-aanzicht streelen? Kom, Zeegenrijke! jammerlijk in nood om uwen bijstand moet nog 't menschdom strijden. Vermag nooit in terugkomst te ooverschrijden uw blijde voet den drempel van den Dood? Des Vreedes Ster! der onrust vijandinne! Verhelder d'aard met uwen lach van minne! XXI. Gij, Alighieri, "_Glans der Eeuw_" geheeten, Ook U noem ik met wijdingsvoller Naam, want _Liefde_ zaligt slechts met _Wijsheid_ saam en alle Smart vergaat voor 't zoete Weeten. Kom, Wijsheid! dat uw zeegnend licht beschaam wie vreezen van de vrucht der kennis te eeten, en breng' te schand wie lichtschuuw zich vermeeten de kracht te keeren van uw vrijen Aâm. Vaar als een frissche wind de velden oover, de vuuren aller Liefde wakker aan! doe aller Harten Vlammen samenslaan! en vaag den Heemel schoon met éénen toover! dat 't dwalend volk weer d'oogen opwaarts richt en schouwt naar d'één'gen Oorsprong van Uw licht. XXII. De Stem des Lichts, die dóórbreekt ooveral, doet dreunend òp de gouden heemeldeuren, en de verborgen duisternissen scheuren door 't verre daveren van haar geschal, dan baart de troostelooze nachtgrond kleuren, dan bloeit de leelie in het diepste dal, dan stort zich, als een gouden waterval, vreugde in het hart van allen die daar treuren. Voor Wijsheid's aanblik houdt geen jammer stand, voor haar handheffing zwicht de vale ellende, waar zij haar wèl-betoomde rossen mende gloeit al het leevende in haar stralenbrand. En als de bloem naar d'ongenaakbre Zon wendt zich de ziel naar haar onkenbre Bron. XXIII. Thans weet ge, als ik, dat d'Almacht hooger troont dan uw goud-vleugelige zangen steegen, en dat de ziel langs nog benarder weegen 't hart des Heelal's moet vinden, waar Zij woont, en dat alom daarbuiten is geleegen de macht-kreits des Verdoemden, dien gij hoont, en dat Gehenna geen verschrikking toont zóóals die Nacht, waar alle Konden zweegen. Wat is er Hel, 't en zij de Hel van Waan waar, door een schijn verblijd, wij armen allen verspeelen ons kortstondige bestaan, om lachend in den muil des Doods te vallen? En God ziet toe, hoe ons wuft leeven vlucht, maar van zijn strengen mond valt geen gerucht. XXIV. Wie eens uw watervelden heeft aanschouwd o zee! waaroover zilvren glanzen glijen en zag uw eindelooze golvenrijen aanstrijken van de kimme, grijs en goud, wie ééns met uwer blauwe woestenijen schriklijk bestaan verzoend werd en vertrouwd, en voelde aan uwe rotsen, grauw en oud, d'ontroerde ziel tot ruimer bloei gedijen, hoe kan die anders dan in smachtend dulden de droefheid ondergaan van enger sfeer? Hij kent geen vreede in 't veilig landschap meer schoon aarde en zon hem elke wensch vervulden. Hij wil de wijdheid der verlaten kusten als kon hij nader dáár aan Gods hart rusten. XXV. 't Is niet om mij, 't is om ons droef geslacht dat nog die wonde branden blijft hierbinnen, want ik moet haten teevens en beminnen en liefde blijven geeven waar 'k veracht. Zoo was Hij niet, die met gelijke kracht geliefd heeft, en gehaat met ziel en zinnen, en zich van 's Waerelds einddoel en beginnen en d'eigen Waarheid zeeker heeft geacht. Maar in mij gloort een vonk van nieuwen dag, wèl ongewis nog en in hachlijk beeven, maar voorboô van een ruimer, schooner leeven dan 't allerschoonste wat mijn held ooit zag. Zoo zal ik dan, welweetend, zonder klagen, dit heilig lijdensmerk geduldig dragen. DES LEEVENS KERN. Des Leevens Kern. Zooals de kleuren nu mijn hart opbeuren deeden ze 't nooit, ook niet in versche jeugd, en aller waer'ld zoet-zorgelijk gebeuren heeft nooit zoo rechtstreeks mijn verstand verheugd. Het Leeven spreekt nu met een klare stem. Als 't carrillon des morgens van een tooren, dreunt mij, die opziet, wislijk en met klem de blijde noodzaak van elk ding in d'ooren. Elk lijden waan, zonder bestand noch duur, elk pijntje¯een wenk en richtvonk onzer weegen, de waan een toornwolk rond Gods liefdevuur hoe kloeker dóórgeboord, te eer ontsteegen. En God geen ding, geen kracht, maar vriend en vader digt bij mij, digt, den dag, den nacht--den nacht, liever dan 't liefst en dan het naaste nader, de vreugd van 't blijdst en van het schoonst de pracht. Nu zie ik weer geranium en linde met 't oog eens kinds, als waar ik pas ontwaakt en zee en duin, die ik als kind zóó minde mijn manlijk hart met voller vreugde raakt. Ai, laat mijn blik verzwakken, 't lijf verouden! wanneer herinnren faalt en denkkracht dooft heb ik bereikt wat 'k eeuwig zal behouden, dat vrij de ladder breek', ik borg het ooft. Wie zou 'k nog haten, schoonheid is in allen, 'k zie gansch den nacht niet om één vonkske licht en waar een hart zich ópdoet, moet ook vallen mijn liefdevloed, door eigen wigt gericht. Het lust mij wat ik heb aan glans te spreiden, niemand moog danken, nochthans blijft de lust, om wisse vreugd trots ik 't onwisse lijden, ik ken het zoete werk om zoeter rust. Dat komt dewijl ik in een blind vertrouwen d'onzichtbre kern van 't zichtbre Leeven zocht, geduldig zooals dorst'ge bloemen schouwen die zich ontvouwen voor het reegenvocht. Dit's ál, onrust'ge, die mij mocht benijden, geen meerder weetenschap en doet u nood: blijf 's Leevens kern betrouwen--en de Dood met àl zijn schrik moet eeuwig van u scheiden. Koele Mei-dag. De blindend-blanke hagelwolken drijven trotsch en geducht aan 't hardblaauw firmament en dreigen met hun schaduw te verstijven de schuchtre kindren van de jonge lent. Van 't koele Noord varen ze stom en prachtig, gekuifde sneeuwkop booven grauwen buik, door den van toorn gebolden stoet onmachtig groet lieve zon de beidende¯aard tersluik. Toch drijft, niet-kleumsch, de beuk haar bleeke loover ten twijgen uit, de tulpbloem flonkert koen, de berk in 't sparbosch sprinkelt zich àl oover met tintellooverkes van teeder groen. De koekoek roept getrouw het voorjaar uit, de mei houdt vol, bestendig langs de dreeven schalt nachtegalenslag en lijsterfluit, en alom zeegeviert het lichte leeven. De schat mijns harten. Aldoor maar moet ik bedenken de schoone gedachte, Telkens weer moet ik beschouwen den schat in mijn boezem, Nimmer verzaadt zij mijn oog, als eens rijken juweelsteens Wisslend geflonker. Is het dan, is het dan waarlijk mijn eigenst, mijn innigst? Heb ik het kostbaarst der waereld, wat bloed niet kan werven? Hoe heeft vóór allen aan mij dan, aan mij zich voltrokken 't Nameloos wonder?! ............................................................. ............................................................. Het is mijn ster, het is de sterke liefde, die niemand kan verstaan en niemand ziet, die alom heerscht, die al vertroost wat griefde, die stralend schoon uit alle dingen schiet. Nu ken ik haar die heft en heelt en heiligt, die zacht als water door geen kracht bezwijkt, den Satan slaat en voor demoonen veiligt, die immer buigend booven bergen reikt. Haar glans ging òp toen ik geen vreugd meer vragend in duldsaam beeven uitzag in den nacht, toen heeft zij, mij in Liefstes oogen dagend, beweezen haar onnoemelijke macht, Dies roem ik God, zal van zijn Rijk gewagen, spijt aller schijndeugd, spot of hindernis, daar Hij der waereld doem zoo ligt leert dragen en zacht voor Liefde's kindren is. ............................................................. ............................................................. Altijd door moet ik weer denken de schoone gedachte, Als ik ga slapen en 's nachts en des morgens, des morgens, Als zij weer waarlijk in luister ontluikt uit den scheemer, eeuwig waarachtig. Hoofdschuddend lach ik tot bloemen, tot weiden, tot wolken, d'armen strek ik der zee toe: "wéét ge het? wéét ge het?" Tranen stroomen mijn wangen langs, mild als de slaaf weent voelend verlossing. Het looverlied. Hoe heerlijk onder bladgeruisch te gaan van groote boomen die in duister staan, weer naar hun machtig nachtgezang te luistren hun wijd gezwatel en plechtstatig fluistren. In langen winter zongen barre twijgen een ander lied. Zij klaagden, of hun zwijgen was angstig in den Januari-mist.-- Maar 't loover kwam toch weer--en hoor nu is 't als een gelukkig volk dat zeegezingt. Nu juicht het gansche lenteland, er klinkt fijn geschalmei van voogels in de verte-- zoo fijn en klaar als 't tintelend gesternte dat door de zwarte bladerschimmen kijkt en met haar vaag beweegen komt en wijkt. Ik ga door looverlied en sterreschijn blij en gerust. Ook in mijn kleine brein worden nu teedre liedekens gebooren die 'k liefst mijn teeder lief wou laten hooren. De wind die 't nachtland als een harpe streelt in maatgang met mijn stille liedjens speelt. Als nu mijn ziel reeds in dit brooze huis het looverlied verstaat en 't zeegeruisch-- zal ik dan niet in sterker lijf herbooren den juubelzang der gouden sterren hooren? Alles voor U. Alles voor U,--wie is er nog betrouwbaar dan Hij die 't licht en de gesternten maakt, van wien al wat er tastbaar heet en schouwbaar, al wat ons lijf beroert en raakt is enkel een gedachte¯en teere droom? De breede zee met witbeschuimden zoom, zilv'rig beglansd door vluchtige lichten, 't kantig gebergt, gloedrood in zonnevonken, wat zijn ze, dan Uw droomgedichten?-- Gij denkt hem éve' en eeuwig pronken de groote maaksels voor der schepslen oog. Het vaste veld, de luchte wolkenboog, Gij denkt, gij zingt zë,--als een blijde knaap des morgens gaand langs glinsterende bronnen zijn zangen zingt, gelukkig na den slaap,-- zoo zingt Gij waerelden en zonnen, schrijdend langs schitterenden leevensvloed, door U geleid, ontvangen en gevoed.-- Alles voor U,--gij mijn getrouwe God, nu weet ik wèl waarom Gij mij deed vinden begrijp zoo luttel, zooveel haat en spot, zoo weinig vrinden en zooveel verblinden-- 't Was dat mijn hart, verbijsterd, keeren zou tot U alleen, bron van begrijp en trouw. Al wat ik nog aan lieven en aan leeven te geeven heb, 't is al, 't is al voor U, maar om Uw lieven wille kan ik geeven den menschen méér aan liefde, dan tot nú-- Schoon zij mij al niet danken of verstaan te lieflijker glanst mij Uw glimlach aan. Hier is mijn hart,--ze noemden het ontrouw, het was zoo wispeltuurig en zoo grillig, verlatend vrind voor vrind en vrouw voor vrouw, toch is 't standvastig en gewillig. 't Zwierf als een schaap van weide op weide verder, volgend het roepen van onzichtbren herder. Als een wit vlinderken ging 't welgemoed in zachte fladdervlucht door donker dal, en zocht met vagen schijn een stellig goed: Uw licht, Uw zoetheid ooveral,-- totdat het door de sombre denne-stammen, den vrijen, hoogen heemel weer zag vlammen. Hier zijn mijn oogen,--ach, zoo blind! zoo blind! Voor zooveel vondsten hebben ze geglansd, als die van 't kind, dat eenen glasscherf vindt en roept: "een diamant!" en danst in 't rond, de vingertjes aan bloed gesneeden.-- Hier is mijn stem,--die om zoo kleine reeden geweeklaagd heeft, door vrees en twijfel zwak. Zij deed de menschen luisteren en weenen, totdat zij steeg en sterker klanken sprak.... toen heeft zij onoprecht gescheenen,--.... Vader! voor wien geen kunst noch liegen baat, neem Gij haar aan in haar oprechten staat. Neem alle sieraad met uw zuivre handen, al wat er uitblonk van mijn weezen af, op úw altaar mag door úw vuur verbranden al wat mij trots en aanzien gaf. Ik wil niet zooveel beeter zijn dan andren-- maar liever digt-bij in uw schaduw wandlen. Voor U mijn naam, mijn eer, mijn kunst, mijn deugden, ik begeer niets dan wat Gij stil hergeeft-- Maar leer mijn zinnen, die mij zóó verheugden, hoe Gij, in al wat zij ontwaren, leeft. Hoe ik mijn Liefste¯om U alleen bemin, en hoe al 't schoone sluit uw schoonheid in. De Staf. Onrust en donker alomme, Bang als een doove-en-stomme, tastend als blind ga ik omme-- Waar is mijn staf? Ik lijd en moet veelen verdrieten, ik geniet ook en doe wel genieten, maar alle vreugd zie ik vlieten in een graf.-- Ik weet wat alleenig mij rust geeft, wat mijn angsten gesust heeft, als 't kind dat moeder gekust heeft vóór den nacht. Dit is mijn staf--dat alle dingen zijn gedachten van een dierbaar, minnend Weezen gansch wáár, maar anders dan hun schijn. Weet ik dat goed--weg zijn mijn vreezen. Dan glijdt de vracht van dat onrustige van mij af. Dan voelt de blinde weer zijn staf Dat is de kus die moeder gaf aan 't kindekijn. Maar vergeet ik het éven, dan heeft mijn staf mij begeeven. Wáár, wáár is hij gevallen? Niemand weet het van u allen, Geen één, geen één, en ik sta weer weifelend en alleen, bedenkend hoe toch alles vliet in het niet. Mocht ik een Godsgaaf bedingen-- ik vroeg sterke herinneringen omtrent eeuwige dingen. Aan de Groote Dichters. Blijft ons nabij, hoogtroonende getuigen des Leevens, waar ons machteloos geslacht geen zweem van kent, opdat ons niet te buigen vermoog' hun laag gedacht'. Kaats ons den schijn, als gouden looverhoofden welvend uit diepten van een somber woud, den schijn dier zon, waarin wij nóg geloofden in schaduw droef en koud. Hard drukt de last der schoonheidlooze dagen, niet d'onze, maar der broederen rondom, die ons bestaan door eigen derving dragen, 't lijf der gerechten krom. In zorgen gaan wij, Blijden van natuure, Zangers voor God, van Schoonheid en Geluk,-- dat dan niet tot versterf van 't Hoogste duure des meededoogens druk! Richt óp ons hoofd, als gloedrood in den morgen de zonbeglansde toppen van 't gebergt', ontlokt ons schouwen aan de kleine zorgen waarmee de waereld tergt. Wat gij doorleefde in voeling onuitspreekbaar, geen werk der waereld schoort het of genaakt de hoogten waar voor altijd en onbreekbaar uw ziel haar woonstee maakt. Bóoven de kwaal en de armoe onzer tijden, bóoven 't gevecht om ruimte¯en 't zwoegen om brood, leert gij ons kalm op weidsche weegen schrijden in weelden sterk en groot. De waereld is een droom u, één uit velen, en niet de schoonste,--de verklankte schijn, 't verzinlijkt beeld blijft u toch vèr verscheelen van 't ongelijkbaar zijn. Maar juist door macht dier zeldsame genade te kennen 't Licht waartoe ons oog niet reikt, kleedt gij in wondre¯en óoverschoone wade al wat op aarde prijkt. d'Oogappels groot en donker op de vonken van Gods verborgen wonderen gericht hebt gij 't klein leeven rondom u geschonken een rijkdom lief en licht. Zoo gaaft gij, die mijn vriend zijt en gezelle, schoon gansch verteerd in uw Godsliefdebrand, juist door dat vuur een luister hoog en helle aan 't heerlijk Vlaanderland. Maar Goethe wist ook, dat waar twee zich vinden in 't kamerkijn, de waereld breed en wijd voor hunner liefde gloorie kan verzwinden met al haar heerlijkheid. En voor een gouden woord van Dante's lippen een juubel-klinken uit Hebreeër-psalm zien we¯al ons bangelijk getob verglippen als spook voor klokkengalm. Maar wee den dichter die niet staag blijft weeten dat van Godsliefde alleen zijn dichtmacht stamt, hij wordt bij 't stemloos volk teruggesmeeten midde¯in zijn kracht verlamd. Blijft ons nabij dan, dat wij niet vergeeten de rechte waarde¯en zin van wat bestaat en wij wat van den heemel is niet meeten naar menschenmaat. Shelley's Epipsychidion. Een vuurstorm van vervoerende gedachten een woord vol flonkerende majesteit verlicht opnieuw de scheemring mijner nachten en breekt des leevens vale eenvormigheid. Waar is een tweede woord als dit ontvaren aan menschenmond, in al der menschheid jaren? Dit is geen teeder lied van liefde en leed, dit is geen mijmerende klacht van minne, het is een donderende vrijheidskreet en houdt het helderst vuur van wijsheid inne dat ziedend in der menschheid boezem lag en losbreekt met verbijsterenden slag. Haar klank is uit geweldige geruchten van donder, zee en stormen saamgesteld, haar vaart is 't waarmee wolkendriften vluchten, waarmee een meteoor den nacht doorsnelt, haar opgang stijgt in ijlste ziele-luchten, haar macht is meer dan àl wat menschen duchten. Het is een fonkelende lans gedreeven recht in den muil van goor en donker beest dat 't schrikbevangen menschenhart doet beeven maar machtloos deinst als 't niet meer wordt gevreesd. De grimm'ge schimmen Waan en Dood vervagen waar heldenvoet den eersten stap dorst wagen. Het is een eenzaam, arendsjong, dat schouwend in peilloos blauw, de stramme vlerken rekt en eindlijk, innerlijken drang betrouwend, den greet'gen hals ver van den rotskant strekt en stort zich vreesloos in de ruime sfeeren om d'eigen nooit-beproefde macht te leeren. Ik spreek in koel bezinnen, noode drijft heilige waarheid wel-betoomde woorden tot koener vlucht, want deeze schoonheid blijft der bliksemschichten helste, die doorboorden wat als een somber neeveldek bezwaart 't zwoel-broeyend menschenleeven deezer aard. Het is alsof een volk verworpen slaven roerloos gekneeveld ligt op donker land, het lijf omschalmd, 't gelaat in stof begraven terwijl een vaal gewolk de lucht bespant-- maar één verrijst en doet door machtig wringen met luiden klank de bloed'ge boeyen springen. Het ijzer valt, hij staat rechtop gericht, en als een gloed-fontein met duizend kleuren maakt zijn geroep den veegen heemel licht en doet de vlam zijns woords den scheemer scheuren, 't verworpen volk blijft stil en geeft geen teeken, maar d'englen aan de hellepoort verbleeken. Gij armen, die niets hoordet, niets begrijpt gevoelloos in uw dof bestaan verlooren, weet dat de vrucht der vrijheid is gerijpt. Uit aardsche liefde is 't heemelsch kind gebooren dat van uw doodsch geslacht den boei kan slaken en uw verdoofde blikken glanzend maken. Want niets heeft er vermoogen dan de Geest. Zij sprak van Glans en Schoonheid, onvernoomen door wie nog kruipen, siddrend voor het beest. Doch wat haar bliks'mend wilswoord schiep, zal koomen. Haar zeegen werkt, haar opvaart duldt geen kluister, haar vrijheid daagt in nooit-vermoeden luister. Stem van Génerzijds. Het was zoo licht toen ik moest scheiden de spreeuwen kweelden luide en teer, en een onnoemelijk verblijden vervulde veld en atmosfeer. Een plechtig en verblindend wonder verrees,--als waar 't voor 't eerst,--de zon, en bloem op bloem ontsloot zich onder haar zeegen, naar zij kracht gewon. De waereld scheen verbaasd te ontwaken als vond haar 't licht voor d'eerste maal. 'k Zag zwaluwen hun nestjes maken en zwieren in den morgenstraal. Ik zag de kiewiet om zijn jongen klapwieken met bezorgd gerucht-- ik hoorde hoe de meerlen zongen hun welkom in de luuwe lucht. De wind bestreek de fonkel-vlieten, de golfjes plapperden in 't lisch, 't ging al van 't zoete licht genieten en blonk van dauw en ruischte frisch.-- Ik was niet angstig om te sterven, maar 't zag zoo luisterrijk op aard, als had al 't schoon, dat ik ging derven, zich in één uiterst uur vergaard. Genooten goed, dat ging begeeven, had ik u wel genoeg bemind? Verheeven weelden van het leeven nam ik u dankbaar, als een kind? Wist ik mijn korte leevenswijding te vieren als een heilig feest? Is mij 't ontwaren tot verblijding, 't bepeinzen tot een lust geweest? Als vaagde ik zwarte spinneraggen van oud en kostbaar schilderij, zag 'k onontgonnen vreugden lachen voor 't eerst van duistre spinsels vrij.-- O angst, o waan, o booze krankte der menschen, die ons elk besmet, die den hartstochtelijken dank te bewijzen onzen God, ons let, die ons doet weifelen en doet ijzen en wroegen, klaaglijk en bedrukt, waar 't leeuw'rikje' in zijn luchtpaleizen omhoogvaart, juub'lend en verrukt.-- Hoor gij, die nog in 't licht moogt woonen, dit woord uit 't eeuwig droomrijk aan: "verdrijf die schimmige demoonen" "die voor Gods lieflijk aanzicht staan!" "Hard drukt de spijt om noodloos lijden," "Om gloorie, door een waan gemist"..... De¯aard was zoo licht, toen ik moest scheiden, en zooveel schooner dan ik wist.-- Een Minnezang. Vraagt ge mij zangen?--Maar wie maakte mijn leeven tot een harmonisch lied? Weinigen die de melodiëen er van verstaan, Maar gij toch wel? Als ik aan u denk, denk ik aan de leeuw'rik de leeuwrik die des nachts zingt onder de sterren, alleen tusschen de zwarte, stille wolken, gansch alleen booven de duistere aarde,-- de maan sluit slaaprig 't oog aan de kimme-- hij waakt en zingt. Als ik aan u denk zingen zóó mijn gedachten, de duistere aarde luistert niet. Wie heeft mij de troost gebracht en de verzoening toen ik mat was van strijden, niet verslagen maar duldend zonder vreugde? Wie heeft mijn wintersche dagen verkeerd in luuwte? Wie heeft mij liefde doen kennen zonder bitterheid? Wie heeft mijn blijdschap hersteld? Gij weet hoe zwaar het is God te gedenken in alle donkere gangen des leevens. Maar door u heb ik Hem niet vergeeten. Verlangt ge nog meer? Verzoenster! met u vond ik de zee de groote zee des vreedes-- en in de verre heemelen van rust heb ik gestaard, zij het maar éven. En mijn deemoed is ontbloeid naast de uwe, en mijn getrouwheid is door de uwe gebooren, en uw geduld is het mijne geworden onder den zeegen uwer liefde. Uwe oprechte oogen volgden al mijn beweegen en hebben mijn hart en handen verlicht-- en de trage nevelen zijn opgeklaard van mijn voorhoofd. Welk heerlijk wonder als de vlagen staken, als het gedonder der stormen ophoudt en de koude reegen niet meer striemt, als de zon door langsaam verzwindende wolken warmte zendt op het verstilde loof, als dan de reegenzware halmen zich rechten, en de eerste voogelstemmetjes bedeesd weerklinken, en het leeven van de ontelbare teedere weezentjes die wat vreugde zoeken op 't gras, in de lucht, in 't water, schuchterlijk hèrbegint. Ach, zoo zoet was het weeder opleeven onder den grooten zeegen uwer liefde, seedert zijn mijn dagen zangen geweest. Verlangt ge nòg meer? Neem dan deeze ordelooze stroofen, ook de leeuwrik zingt wild en zonder reegelmaat, hij breekt af en herhaalt en herhaalt, als door àl te machtigen aandrang van zijn innigheid. In Memoriam. Zoo werd u 't wigt der kommervolle dagen ten lest te zwaar en naamt ge, t'enden raad, uw daadkracht saam tot éénen wanhoopsdaad, de pijlers breekend die niet konden schragen-- zachte, bescheiden broeder! teedre vrind! te vroeg gebooren kind van beeter tijden, waarin der menschen vluchtige uuren glijden met ligter gang, en elk zijn bloeitijd vindt,-- zoon van een volk van blijde, wijze kind'ren, die in bedachtsaam en gerust bestaan, met fijnen glimlach zien Gods wond'ren aan en niemand in zijn lucht gepeins verhind'ren. Bestemd voor zulk een waereld, zulke volken, waar men den nooit-gezienen groet als vrind en d'eigen ziel in elk weerspiegeld vindt-- werd gij geworpen in de neevelkolken van dit verbijsterd en mislukt geslacht, van deeze warre tijden. Blij en goedig stonden uw oogen in 't begin en moedig toogt ge ten strijd met al uw kracht. Maar ach! hier geldt niet eedelmoed, noch fijnheid van geest, noch loyauteit, noch zwier, noch eer, 't hoogst-streevend hart ligt allereerst ter neer, ter sluik gemoord door onbespeurbre kleinheid, want als een giftdamp vol miasmen, smoort den eedlen geest het kleine, lage leeven der duizenden, wien schoonheid is om 't eeven, die spotten om oprecht en innig woord. Meedoogenloos door 't strenge lot gebannen, verweerloos, arme broeder! tot dien strijd, beklom u 't weeten uwer machtloosheid telken dag weer, met telkens weer vermannen. Gij voelde 't als een monster, valsch en wreed, door zwaardslag en verwonding onverstoorbaar, gestadig nader, schaduwig, onhoorbaar, bekruipen uw arm lichaam, nat van zweet. Doch strijden moest ge¯of sterven! Niet gedoogd' uw diep gevoelig hart de koele rust des wèl-voldanen, die van veil'ge kust naar storm-geslagen schepelingen oogt. Als een die oogenlid-loos en gebonden naar 't hachelijk worst'len van zijn landsvolk staart, niet wenden kan het hoofd, noch heffen 't zwaard, noch stelpen 't bloed of reinigen de wonden-- Zooals een die in droom zijn huis in vlam ziet en in doodsgevaar zijn vrouw en kind'ren maar kan het schrik'lijk onheil niet verhind'ren, de stem verstikt, aan alle leeden lam-- Zoo liet der waereld vale, vage nood u niet meer toe te waken of te slapen-- gij kondt niet stillen 't wee, noch beuren 't wapen-- wat bleef er uitkomst als de dood? Dit is geen tijd voor teed'ren,--als de wagen van Jaggernaut verplet hen 's Leevens wigt,-- toen hebt ge op 't eigen hooploos hart gericht 't onnutte wapen, te zwaar om te dragen. Was 't misdrijf?--Duister is Gods raad ons armen, ons innigst geeven wordt het ruuwst geknot, rondom is argwaan, weifeling en spot,-- zou Hij zich des oprechten niet erbarmen, die streedt tot 't einde van zijn kracht, en viel? En wie van ons, bedreigden, durft het wraken zoo gij geen andre doortocht wist te maken voor uw bemoeyelijkte ziel? De dag dringt in mij met dezelfde pijnen als die u folterden,--zoo ik nog sta, ik noem 't geen kracht, ik noem het maar genâ, zou mij uw val dan zwakheid schijnen? * * * * * Toen kwam er rust,--de rustelooze wind suist eeuwig voort door 't glanzig helm der duinen, waar digtbij zee, aan Holland's groene tuinen, uw lijf zijn zonn'ge ligstee vind. Zoo droome uw losgemaakte ziel in vreede van 't schoone en goede wat ge vondt en deedt, en van ons die u minden.-- Zacht betreed ik nu met stillen dank de vreed'ge steede. Zelf-Schouw. Mijn blanke dwaal-ster zie ik staan in donkerblauwe¯omnachting-- op dorp en duinland schijnt de maan-- in mijn bevreedigd hart vangt aan een diepe zelf-betrachting. Ik ben wel een gezeegend wicht, doch weet dat niet gestadig,-- maar als ik stil mijn aandacht richt op 't innig zelf, komt steeds het Licht en wijst het mij genadig. Geslingerd ben ik her en der, gedoold heb ik vervaarlijk-- doch schijnt mij mijn verheeven Ster na elk verdwalen minder ver en 't leeven min bezwaarlijk. Een kleine en altijd heldre bron van glinsterende blijheid, verberg ik diep, en nooit verwon mij 't leed, als ik maar woonen kon, gerust, in haar nabijheid. Doch 't wilde leeven lokt mij uit-- dan kamp en lijd ik deerlijk,-- tot ik weer hoor haar zacht geluid en als een bruidegom zijn bruid haar wéérvind, schoon en heerlijk. Mijn arme lichaam, teer en broos, doe ik mij wèl serveeren.-- tot ik het eenmaal, leeg en voos, te rust zal leggen voor altoos, als afgedragen kleeren. Mijn hart behoudt geen spijt of nijd, 't zoekt ook zijn lust niet grillig.-- Door onbesuisde teederheid heeft het wel veelen leed bereid, doch griefde 't niemand willig. Mijn weezen heeft een tragen gang 't wil tijd, zich te bezinnen, 't vreest pijn te doen en mijmert lang, maar vaart dan plotsling uit, nooit bang iets hachlijks te beginnen. Waarheid is mij, wat 't kindekijn de borsten zijn die 't voeden, doch weetend dat zij schoon moet zijn, vergrijp ik mij aan schoonen schijn vaak tot mijn handen bloeden. En onontmoedigd, weederom zoek ik wat goed en eerzaam aan elk is, wien ik teegenkom-- want hoezeer onbesuisd en dom, toch ben ik niet onleerzaam. Ik acht mij maar een kleine man, bedeesd en zwak van krachten,-- doch welke macht ter waereld kan verslaan wie stijgt op vleuglen van zijn godlijke gedachten? 't Liefst ging ik als een zorgloos kind aan vaders hand door 't leeven. Doch hoe, zoo 'k hier geen vader vind, zoo wijs, zoo sterk, zoo hoog-gezind, om hem vertrouwelijk en blind mijn kinderhand te geven? Toen moest ik wel, met zware dracht, den schijnbren hoogmoed dragen, alleenstaand met begrip en klacht,-- en aan de sterren van den nacht om eenen Vader vragen. Mijn eigen, echte makelij doet veelen zich bedriegen, ze noemen 't spel en hoovaardij, en als ik eerlijk spreek en blij dan heeten ze 't me liegen. Ik word geliefd, ik word gehaat,-- noch Eer is 't, noch Beschaming,-- want wie mijn weezen niet verstaat, hij raakt mij niet, maar mint of smaadt een pop, met mijn benaming. Mijn Vader maakte mij gewis aldus, opdat ik leere hoe ijl der menschen oordeel is, en ik mij van hun ergernis tot Zijn vertroosting keere. Julius Oldach. Wohl nicht umsonst trägt Frau Germania so stolz die Krone und so hoch den Busen, errang sie doch den Ehrenpreis der Musen für Poësie und Musika.-- Jedoch es schien gar Manchem unterdessen als hätte längst Sankt Lukas sie vergessen. Sie schenkte einem Dichter oder Gleichen ein weihe-volles Leben ohne Schmach, und es umspült der göttlich klare Bach, der Seelen Labsal, ihre Eichen. Doch stand es schlimmer mit der Kunst der Farben, nun ja! die Reiche soll doch auch mal darben. Es brüstet sich zwar mancher Genius den Holbein und den Dürer zu ersetzen, doch giebt die ferne Nachwelt einen Fetzen für Kaulbach und Cornelius? Da giebt's viel Tuch, viel Akten, und Gewänder-- doch flüstert man: "es bleibt nur Oberländer". Das neid'sche Schicksal, eifrig zu enttronen wo es zu viel des Ruhmesstolzes fand, nam Ihr, der Hohen, theilweis den Verstand, sodass die biederen Teutonen den Bismarck hundertmal in Erze giessen, und Julius Oldach arm krepiren liessen. Der Bäckerssohn mit festem Feuerblick, er hat gemalt wie die von Gott erhellten und seiner Seele ungeheure Welten gedrängt auf tellergrosses Stück. Doch hat's die Deutschen Herzen nicht erwärmt, es hiess: "der Arme hab' sich todgehärmt". Nicht doch!--es hat kein Mensch noch so volkommen gesiegt wie er, in Kämpfen fürchterlich. Wer war's der an Verwegenheit ihm glich und siegreich ist davongekommen? Und 's nimmt doch alles sich gar kleinlich aus. Der hehre Geist wählt sich ein enges Haus. Nach tausend Jahr und abertausend Jahren da wird wohl mancher Schüler kaum noch rathen was Zieten, Blücher, Roon und Moltke thaten, ob's Krieger oder Krämer waren.... doch schmählich wird die blinde Welt genannt die Oldach ein Jahrhundert lang verkannt. De Klok[1]. Zwijgend hing de klok in den tooren en wachtte.-- Omlaag in de glinstrende gangen der stad dwar'lden in vuurigen zwerm de lichtjes. Peillooze nacht toefde in den heemel bij flauwe, deinzende sterren. _Posuït me in tenebris_--... Zwijgend hing de klok in den tooren en wachtte... Ver beneeden raasde de storm van Londen, de ondiepe storm onzes leevens onder afgronden van eeuwige stilte. ..._et in umbra, mortis_. In de donkre tooren hing de klok en wachtte. Onder de klok, elk in zijne steede, sliepen de strenge dooden. _In tenebris stravi lectulum_.... Eén voor één, onder den machtigen tooren, legden de leevenden hen. Maar hun warm leeven slaapt met hen, inniger dan wie gehuwd zijn, leeven dat voortgaat in sluimer, leeven dat nimmer staakt, noch onderbreeking kent. ..._et in polvere dormiam_. De klok omhoog toefde booven de stad. Toen, te middernacht, hoorde de wachter beneeden in de donk're klok beslooten stemmen fluistren, hoorbaar alleen voor hem, wachter te middernacht. Spooken van klank bewoogen in de ijzeren stilte. _Cor meum conturbatum est_--.... Dood--en de wolven van Vrees waarden in 't duister. Spooken van klank, gevangen binne' in de stilte, golfden rondom de klok, als in benauwen: "verlos ons, o gij die toeft!" "Doe ons reeg'nen rondom, verspreid ons als hagel van vrees," "Hoor! gij achtlooze stad, dronken van leeven!" "Hoort! gij leevende zielen," "hoort! gij zielen van wie er moog waken, moog slapen" ..._formido mortis cecidit super me_. "Dit is de doem des Doods en géén ontkomt." "Eénzaam zal hij liggen, geen gerief zal hem naken," "de dooden zijn van hem gescheiden, en de leevenden," "Dood duldt géén gezellen." "Koud is zijn bed, hoezeer met warmte ontvangen," "zijn huisselijk bed, waar hij zóó lang sluimerde veilig." "Zie, het ontvalt hem, Dood sleept in duisteren afgrond" "langsaam zijn zwichtende vleesch." "Zijn verduisterde oogen, nooit zal meer lamp hen verlichten," "liefde beroert hem niet, deernis mag hem niet bereiken." _Sicut umbra quum declinat_. Zwijgend hing de klok in den tooren en wachtte. Onder de stilte nog drongen de spookige stemmen: "Gij in uw sluimer gewiegd door de duurende pols-slag" "van het getemperde leeven, gij die nog waakt," "hoort! het woord van den Dood:" "de gerechte sterft en ook de zondaars sterven," "Dood heeft maar één domein." --_Unus introitus est omnibus ad vitam_--.... "Eénder is 't einde, of gij al rust of werkt," "of gij al wijsheid zoekt, of gij al zwoegt" "jagend naar lust of macht." "Met onverschillige hand reikt de Dood ééne gave", "vult met duister het brein, de handen met stof." ...--_et similis exitus_. "Thans is de stonde des Doods en de stond der Geboorte." "Gij, in de duistere stad, die baart deezen nacht," "tot wat eind uw moeyelijkheid, uwe smarten?" _Sic et nos nati_--... "Hem baarde zijn moeder in smart, toch met blijdschap." "--Maar alles vervalt den Dood--" "hem die in smart uit dit leeven verlost wordt" ..._continuo desivimus esse_. "Al het geboor'ne is een prooi des Doods," Toen, in volkoomen nacht, als nauwelijks hoorbaar Londen omlaag nog maar fluisterend roerde als in sluimer, ver daarbooven, booven zijn dwalende nevels, onder de kalme sterren, plechtig en diep sprak de klok in de stilte: _Pax Deï_--... sprak het met God als alleen, in zeegening. Vreede allen zielen, vreede na zwoegen en drang, vreede als van hem wiens werk is voleindigd! Lof zij Goode! voor leeven en dood volbracht. Dank zij Goode! den geever, Als had een geest, bij 't ontstijgen van de aarde éven toevend, het groote zeegenwoord gesprooken, ... _quae exsuperat omnem sensum_. sprak het de zware klok in des middernachts diep. De machtige stem, aan de stilte zich bindend, deinde weergalmend oover d'ontzachlijke stad in lange golven van klank. _Qui confidunt in Illo intelligent veritatem._ Hooge konde des Doods aan het Leeven. Zooals de wind vaagt van het heemelgelaat en onder zich ophoopt tot warre gestapelde massa de gekruifde wolken, in plotslinge gloorie toonend de sterren in hoogte oover hoogte, zoo joeg de manende Dood van 't aanzicht des Leevens verstrooyend de scheemrige neevlen van 't leevende. _In lumine tuo videbimus lumen._ En het Leeven verrees, het klare, schoone Leeven. Toen hoorde beneeden de wachter te middernacht hoe het geluid van den Dood oover de stad hong in zeegening, het zeegende de stille dooden, de zwoegende leevenden, alle gerechte zielen. Liefdrijken en waarachtigen hoorden het in hun slaap, verborgen in donk're slaapsteeden der volle stad. _Pax est electis Ejus_. En vreede vervulde de diepe bronnen des harten. Ook de Geboorte zeegende het en de vreugde der moeders. Want als in tijden van oudsher, nauwlijks herinnerd, de blijde ziel van den doode weerkwam op aard, welkom, tot welkom bereid, zoo keert nu weer, na voltooying, verheldring, verblijding, welkom de dierbare ziel tot den Vader. _Justorum autem animae_.... Dit is de stonde des Doods en de stond der Geboorte. En hij die rouwde in wake, onder den tooren, hoorde dóór dat geluid d'ondoordringbare majestatische stilt' des begravenen Tijds. En de jaren van hem die gestorven was hoorde hij vallen als water, gestort van een schaal in de woelende, vage, vervormende zee. De getelde jaren vielen en mengden zich met 't oneindig verleeden. ...._in manu Dei sunt_. de klok luidde hen needer in d'Eeuwigheid. Het statig geluid des Leevens, weidsch zich verrustigend, hoorde hij en 't vloeyen aller wateren tot de woeste, onvruchtbare, eind'looze zee, en hoorde de stille wateren, gereezen uit de zee, voedend en sierend eeuwiglijk de vruchtbare aarde. en hij zag van hem die gestorven was de jaren, heimlijk, verspreid, voeden der waereld hart, _Non tanget illos tormentum mortis_-- en floerslooze sterren opluikend om de aarde. Toen in den tooren, onder der starren schare, booven de gescepterde dooden, de leevende werkers, elk in zijn leeger van ruste, zag hij 't aanweezen eens Engels, die zeegende zorg en rust,--de Engel van Vreede onuitspreeklijk. _Pax in aeternum Deï_. Langsaam verstomde de klok in den luistrenden nacht. [Footnote 1: Naar het Engelsch van Margaret Wood. Lijkzang bij den dood van haren vader, Bisschop van Londen.] Vrees niet. Lieve gezicht, met uw angstige oogen, vrees niet! wat blinken uw blikken zoo bleek? Denk onzer minne geweldig vermoogen waar zooveel onrust en euvel voor week-- En dàn gedenk hoeveel volmacht'ger min ons sluit met haar getrouwe vleuglen in. Had je mij altijd door, avond en morgen, bleef je mij ooveral eeuwig nabij, dan zou je rustig zijn en niet meer zorgen-- waarom dan ben je nu angstig om mij? Vergeet je den veel liever Minnaar dan die nooit en nergens ons verlaten kan? Op de heuvelen. 'k Zag der bewoude heuvlen donkre deining, en de akkerkleeden, groen en geel geblokt, ik zag der wolken blindende verschijning, in 't welvend blauw teer-zilv'rig uitgevlokt, ik zag rondom, als de verstijfde omlijning van een azuuren hoogbewoogen zee, 't wijd vergezicht, in eindlooze verfijning, tot waar een glans-waas 't al vereev'nen dee. Ik zag veel besjes tusschen grauw-groen loover gloend-vermiljoen in najaars-zonneschijn,-- en diep in 't dal, stil-schuchter in den toover, de kleine huisjes waar de menschen zijn. Het was der aarde moederlijk ontmoeten d at mij beving met nameloos ontzag, 'k zag haar onsterf'lijk aangezicht mij groeten, zij sloeg mij spraakloos met haar schoonen lach. 'k Verstond een fluisterklank van haar gepeinzen, als 't kind het eerste woord uit moeders mond, terwijl zij 't weidsche licht-geluk liet deinzen hel-stralend booven purpren horizont. Een vlucht'ge glimp gewerd mij van haar denken en mijn vervaard oog ving een ligt gerucht van wat zij droomt, bij 't eeuwig ommezwenken in majestatisch kalme heemel-vlucht. Toen keerde ik in,--en vond mijn ziel zóó vreugdig en mijn geluk met een zóó diep verschiet-- 'k hervond in al mijn leeven een zoo jeugdig en een zoo onomfloerst genieten niet. En toch!...waar bleeven thands de zoete liefden, de hart-verlangens van mijn jongen tijd, mij eenmaal 't dierst?--wat macht'ger drang verhief den geest van hen weg, tot in deeze eenzaamheid? Nu zie 'k hen als de kleine huisjes ginder, met hun rook-vaantjes blauw in d'effen sfeer, hun lieve trouwlijkheid geldt mij niet minder, maar 't heem-genucht begrenst den blik niet meer. Thans moet ik noode wijder ruimten peilen, de ziel stijgt siddrend in doorzichtig Al, onweetend waar zij weer tot rust verwijlen wat nu haar voorig heil vervangen zal. In wat hier helderst is kan 't oog niet staren, en angstig zoekt het wat dan toevlucht geeft, zoolang 't geen wonderteeken kan ontwaren dat zegt wat leeven aarde en zonne leeft. Het avondt zachtkens,--duizend, duizend wolkjes, als fijn blank schuim met glans van parelmoer, betrekken met hun raadselvolle kolkjes in stillen wenk den blauwen heemelvloer, en ik berust.--De lichtstem der planeeten drong éven door, met de echo van een woord. Wèl kan mijn ziel den wond'ren zin vergeeten, niet, dat zij 't voor een oogwenk heeft gehoord. Het Gebergte. De bergen gingen schuil en er ontstonden sombre wolkvormen booven 't glanzig meer; die dreeven weiflend, wentlend heen en weer, stormden dan opwaarts, dreigden en verzwonden. Wit schuim werd zichtbaar op het staalblauw vlak en de seréniteit der wouden brak! Waar hoog met zilvren letters stond geschreeven der aarde schoonste en heiligste gedicht, in eeuwge sneeuw en fonklend gletscher-licht, was niet dan duister neevelgrauw gebleeven, dat onontraadseld, onverstaan, onttoog het woord der bergen aan mijn dorstend oog. Ik had hen niet verstaan, schoon 'k dag aan dag, in heevige aandacht, 't spel der harmonieën van wit en grauw, bekleed door draperieën van zonbeglansde wolkenvacht, bezag, 't steeds wisslend licht op de altoos starre lijnen, en 't zoet verkleuren bij des Lichts verdwijnen, als een droefschoone roep om weederzien, onder des heemels zacht verbleekend blauw. Ik voelde 't aanzijn der mysteriën nauw of, angstbeklommen, teevens hun ontvlien. Sterk spreekt uw stem, gebergte! o sterker dan de stem der zee, die zóó ontroeren kan; maar 't luiden van uw zang is zóó verheeven, en 't rhythme van uw leeven vloeit zóó traag, dat ik onmachtig in beklemming draag 't wigt van uw waarheid, onbewolkt gegeeven. En dat bij 't glanslied van uw majesteit mijn hart verwelkt en om verzachting schreit. Ik zocht in liedren, die de menschen zingen, wat zich het innigst aan uw schoonheid paart, maar er weerklinkt geen menschenzang op aard, die tot uw hooge machtsfeer dóór kan dringen. En er ontstond een weemoed, die niet zweemt naar uw geluk, en is uw Weezen vreemd. Ik klom toen hoog naar de bezonde weiden waar, opziend tot den blauwen ether, staan kelken van dieper-blauwe gentiaan, waar de arend in spiraal-vlucht zich laat glijden door lucht zóó stil, zóó helder, zóó verreind, dat 't àl in tastbaar licht gevangen schijnt. Daar is de waereld als een droomgezicht van licht en stilte,--booven 't sneeuwwit ronden zich donkerblauw des heemels diepste gronden, en alles laaft zich aan het gouden licht, tot van het schamel gras de teerste sprieten, in roerloos, onverzadelijk genieten. Daar dronk ik ín een laafnis koel en zuiver, en onderging de gloorie deezer wondren, ik hoorde huivrend de lawinen dondren in grim'gen afgrond,--en verwon den huiver, tot 'k immermeer verlangend werd te kennen en aan 't ontzachlijk Bijzijn te gewennen. Toen schoot, uit 't Heiligdom dier heldre spanning, de berg-storm los, als een verwoede hond, zoodat 'k moest grijpen 't ijsveld waar ik stond,-- en dreef mij neer naar 't land van mijn verbanning. Als bij het toornen van een reus, getergd, fronsten zich de wolkbrauwen van 't gebergt. 't Vervaarlijk Lijf van ros en grauw gesteent, door sneeuw en blauwige ijsstroom ooverspreid, omhulde zich tot wintersche eenzaamheid.-- En ik had niet begreepen,--niet geweend,-- mat waren al mijn vragen, al mijn beeden 't pracht-harnas des Verheev'nen langs gegleeden. Met al den last van leed, om niet gedragen, al 't wigt van zorg, onwaardig voor mijn kracht, smaad nauw vergeeven, kommer nauw verbracht, met al wat m' in verwondering doet vragen wat nog tot zulke grootsche Vreugden drijft, waar mij zoo bitter veel te lijden blijft,-- met àl de in smart gekeetende gedachten, met al den twijfel, dien geen reede sust, met al de vragen, die in doffe rust 't verlossingswerk der heilge Rhythmen wachten, keerde ik weerom, zooals ik was gegaan, en trad met 't oud geduld de doodsche baan. Dag zonder troost! dag van deemoediging, van kwijnend herfstlicht, jamm'rend windgezucht, waarin het hart moet wenschen wat het ducht, en van 't geduchtste de bespoediging...... Totdat een nijpend lieve melodie de vale neevelwade scheurde.... en zie!-- En zie!--toch had de Onkenbre mij gewijd en mij een sprank geschonken van zijn krachten, zoodat ik rustig schouwde in dieper schachten dan 'k ooit doorgronden kon in jonger tijd. 'k Zag waangestalten vluchten langs de wanden en de Vulkaan mijns diepsten Leevens branden. Was 't dâárom dan, dat zoolang bleef geslooten voor teerder zangen mijn gestrenge mond? Was 't dáárom, dat 'k den welluid niet meer vond waarmee voorheen de liefde-liedren vlooten, hoewel nooit scherper ploeg van leed om liefde den weeken harte-boodem dieper kliefde? Vergleeden leeven! lieflijk heuvelland! waar rond een wijd, blank meer de kusten glooyen oopen voor 't licht, en zich aanminnig tooyen met woud en wingert, rossig in den brand van warme zon,--waar blijde menschen gaan, waar stil en slank de popelreyen staan, waar van dorpskerkjes vroome klokken galmen, waar vriendlijk volk, geduldig en tevree, als recht aanvaardt al 't kleine wel en wee, en Zondags dankt in onverstane psalmen,-- waar men op heldren dag den sneeuwberg ziet als heerlijke oogenlust in ver verschiet, maar van zijn ijz'ge grimmigheid niet weet;-- waar wordt geliefd, gerouwd, geklaagd, gebeeden, maar rust gevonde¯in liedren en gebeeden en schoone Zaligheid in alle leed.... Vergleeden leeven! droefheid zonder naam perst mij, als ik U zie, de lippen saam. De droefheid van een vader, die vergrijsd in zorgvol weeten, bij het ziekbed wijlend van 't eenig kind, hoort hoe 't in koortsgloed ijlend de pracht der bonte vizioenen prijst.-- O bittre glimlach om gewaande prachten! O Vuurhel der verwoestende gedachten! De glimlach van een martlaar, die vóór de ooven in diepgeweld'ge zelfschouw, zich bezint, en hoort bij 't scheiden zijn onschuldig kind verrukt het spel der vlugge vlammen looven.... Gelukkig volk der blijde landen! weet dat al uw waarheid nog verwoesting heet. Maar ook des vuurs vernietiging is schijn. Het kan de werking van 't bestaande wenden, maar niet des weezens vaste kern doen enden, of wat eenmaal bestaan heeft, niet doen zijn. Het vluchtig schijnschoon kan alleen vergaan door wat nóg schooner is, en blijft bestaan. En weet het, allen! die in zulke beemden van dierbre vreede en vruchtbaarheid gedijt, dat ginds het barre Hooggebergt verbeidt het uur, dat al dat lieve U zal ontvreemden, het uur, dat al uw lichtjes zal verdonkren.... De sneeuwberg blijft in starre blijheid flonkren. Gij, die de blindheid kiest, en mij beklaagt om 't rustloos zoeken naar wat wein'gen deelen, om 't trots verwerpen van 't geluk der veelen, uw noodlot wordt ook geen moment verdaagd. Ik zag d'onwrikbaarheid dier hooge Machten, wier Heerlijkheid gena kent noch verzachten. Uw vroomheid is hen schennis en Godslastring, uw liefde haat, uw dankgebed een hoon, als vijand teegen vijand staat hun schoon oover het uwe, en stormen van verbastring zullen verdervend door uw waereld woeden-- als door het lieflijk dal de gletscher-vloeden. Wreed is de Liefde van wat onverganklijk en hoog-verheeven is, en wreeder doet het schijnen wie Zijn zeegening ontmoet en wordt allengs voor Zijn geluk ontfanklijk, zoodat hij liefdeloos heet en verblind, naarmaat hij méér, met vaster liefde mint. En alle trouw aan Hem die niet vergaat, heet ontrouw onder menschen, die niet lijden wat stoort hun kleine vreede en klein verblijden. Maar wie zal klage' om wanbegrip en smaad die na geduldig en hartstochtelijk dingen één lichte zeegenwenk Hem kon ontwringen? Nog eenmaal zie 'k de blank gekante kroonen in klaren dag, in statig kalme pracht, als wilden zij, vóór 't ingaan van den nacht, nog éénmaal onomsluyerd aan mij toonen hun stralend Heil, omgord door sombre wouden---- Gij gaaft, Gebergte!--Ik nam, en zal behouden! Goede Werking. Veel kleine, nijdige dwazen wilden mijn kaarsjen uitblazen, toen werd het in mijn hand een machtige fakkelbrand. Mijn Vrienden. Ik droeg mijn baloorige vrienden 't kwaad hart niet toe, dat ze verdienden. Want al hebben ze mij soms deerlijk bezeerd, ze hebben zichzelf nog méér geblameerd. Op 't schande leeger, mij toegedacht, liggen ze zelf eens, niet heel zacht, en ik kan hen, met alle vergeevingsmacht, van die zelfgespreide bedden in der eeuwigheid niet meer redden. Dichter en Geleerde. De Dichter is een neuswijs kind, dat Leeven zoekt waar 't niemand vindt. Hij spreekt met bergen, maan en zon alsof dat alles leeven kon. De Dood zelf lijkt hem een bedrog, zelfs dáárin speurt hij 't leeven nog. Maar de Natuurgeleerde doet juist het omgekeerde. Zijn heedendaagsche weetenschap is wonder-slim, en wonder-knap, want die verklaart, met wijsheid groot, het Leeven door den Dood. Besluit. De waereld scheen mij zoo droef-bevolkt en de weg der menschen zoo'n harde baan, dat ik meende wel altijd zorgen-bewolkt en kommer-beladen door 't leeven te gaan. Maar ik schepte een licht verblijden uit een bronwel booven de tijden, daarmee wil ik voortaan enk'len der aandachtigsten besprenklen, en de tijden doorschrijden met ligten tred, en ooveral waar ik mijn schreeden zet een lichtdrop plengen den droeven, maar niet in hun duisternis toeven. INHOUD. Bladz. Dante en Beatrice. Inleiding 5 I-XIV 8 XV-XXV 25 Andere Verzen. Des Leevens Kern 39 Koele Mei-dag 41 Schat mijns Harten 42 Looverlied 44 Alles voor U 46 De Staf 49 Aan de Groote Dichters 51 Shelley's Epipsychidion 54 Stem van Génerzijds 57 Minnezang 60 In memoriam 63 Zelfschouw 67 Julius Oldach 71 De Klok 73 Vrees niet 79 Op de heuvelen 80 Het Gebergte! 83 Goede Werking 91 Mijn Vrienden 92 Dichter en Geleerde 93 Besluit 94 De Rivier. De zoomerzon uit violetten damp beglanst met kooperrooden schijn de blanke vloeden van den Rijn-- die gaan door 't volkrijk land in bochten breed en machtig-- de stille boomen ter weerskant staan aan den zacht-bewaasden zoom te spieglen als in droom. Des diepsten Zelfs indachtig zie ik de groote pracht rondom-- zoek in der ziele kerngrond om, 't is daar al eeven prachtig. Wat kan er zijn nog bron van pijn? Gij lieven allen die nog lijdt, om mijnentwil in droefheid zijt waar komt uw smart vandaan? Waart gij maar diep, maar diep gegaan in allerdiepste diepten des Zelfs, gij vondt er enkel pracht. Ik vond er enkel liefde. Wat heeft u dan tot klacht gebracht? Bestaat er kwaad ook zonder haat? Nu zie 'k der menschen wonderwerk de graauwe, goud-bekruiste kerk, een ruigt van spitsen, teer en sterk, aan bleeken horizont. O menschen, hoe hebt gij 't gedaan 't Schoon wat ik in mijn binnenst vond zie 'k heerlijk voor mij staan. 't Betrouwen op Gods liefde en recht voor eeuwig, machtig uitgezegd in prachtbouw, fijn en hecht. Laat, lieven, allen u verblijen, niet minder vast, niet minder schoon staat in de ziel uw heil'ge woon. Wat valt er nog te schreyen? De Planeet. Blank-glanzende planeet betuurt aandachtig weeder, strak-fonklend en teeder, mijn stillen avond-weg--alsof zij weet-- Gaat hare hooge baan, blij-beezig, zeer verheeven, zelf wel vol moeizaam leeven, doch ziet men 't haar sereenen blik niet aan. Stelt mij mijn hart gerust,-- zóó hoog en zóó ontzachlijk! Scheen 't àl daar-éven hachlijk,-- mijn ziel nu glimlacht weer in milden lust. Haar scherp gekijk behaagt wie eeven klaar durft schouwen, wiens blik niet zal verflaauwen door 't lastig leeven dat hij lachend draagt. Als zij, mijn glans-planeet, draag ik een volk van zorgen, toch vindt mij elke morgen tot strengen gang in heldre vreugd gereed. Wat bergt zij, wonder-ster, voor vreemd, gestaltrijk woelen? Kent zij mijn licht bedoelen? Eens ken ik 't hare--al is zij nóg zoo ver. Mijn Bloemenpleegster. Goede verzorgster van de blijde bloemen, die fleurig rond mij staan in elk seizoen, ik blijf uw naam met eender wijding noemen als toen.-- In veeler vrienden plaats vond ik een Vader, in meenig scherp gevecht vocht ik mij vrij, maar niemand kwam mijn diepsten hartsgrond nader dan gij.-- Mijn leeven staat thans wonderbaar bescheenen door glans dien gij niet kent en bijna vreest, doch hij vermooit van al ding om mij heenen ú 't meest.-- Door eigen leed alleen kunt gij mij deeren gij doet mij lief, al doet ge mij verdriet, ik moet u goed zijn, of ik 't zou begeeren of niet.-- Zoo pleeg met mij in bloeme¯en kindren beiden de schoonheid waar ons beider hart in leeft, en wat ik u onwillig heb doen lijden, vergeef 't!-- VAN DE PASSIE-LOOZE LEELIE. EEN LIED IN HEBREEUWSCHEN DICHTVORM. Den eine Lilie blühet über Berg und Thal, an allen Enden der Erde. Wer da suchet der findet. Boehme. De Aanroep. _Aan de schimmen van Beethoven en Bach._ O mijn Broeders, en mijn Heiligen! Mijn aldernaasten--bij God mijn bemiddelaars! Als een eenzame wijlt mijn ziel onder eenzamen, wie onder de leevenden kent mijn hart? En God's aangezicht zal ik, leevende, niet zien, Zijn glans blijft mij onthouden, hoe ik bid. Want mijn onvergolden schuld is nog te geweldig en te machtig zijn om mij de handen mijner zonde. Onder lig ik, als een worstelaar, 't gelaat op de aarde, tusschen God en mij ligt mijn kwaad op mijn lenden. Daarom roep ik u, mijn Broeders, mijn aldernaasten, dat gij mijn geroep opdraagt tot onzen God. In de hallen des nachts stond ik en wrong mijn handen, in de droomhallen, die ombuigen, dat men geen einde ziet. En ik riep, maar mijn stem kon om hun hoogte de welvingen niet aanraken, ik riep: "Bach!" en nogmaals riep ik; "Bach!" Want ik zocht u, ik, de nog in den lijve leevende, ik zocht u, Broeders, die droomt in glansrijke eeuwigheid... Daar waar het gaan der dagen niet meer bemerkt wordt, waar de eeuwen rondom staan als kaarse-vlammen om 't altaar, waar gij zweeft in sfeeren wichtloos, wilde ik koomen zachtkens, en op uw hart leggen mijn schuchtere handen. Ik haat mijn lippen die dit gerucht maken, ik verwerp deeze onnut luidende woorden. Want zij gaan onvast achter uw statige liederen, als de stap eens doods-bedroefden achter de lijkbaar. Omdat ik dronken ben van uw eevenmaat, en een geslagene door uw harmonieën. Ach, wat is het spreeken in beelden! Wat is het doen luiden van lucht door keel of snaren! Achter dat, diep daarachter is het onnoembare. Wat is het? Wel u! gij zaligen, die het beseffen kunt. Het is dansen, maar de dansers zijn er niet. Het is beweegen, maar wie is 't die beweegt? Het is spreeken, maar wat wordt gezegd? De ooren verstaan, 't hart schreit om méér verstand. Ik riep in de droomhallen, maar er was niemand. Ik ging eindloos voort, maar de vreemdsoortige steenen zweegen, Toen keerde ik weeder naar mijn slapende lijf, ik zag het liggen, klam van gelatenheid. En de dag wachtte, de koele, blanke jongeling, welgemoed wachtte de morgen, onverschillige cipier. Maar somwijlen-- roep ik ze in mijn droom, de genieën des lieds, de engelen die u dienden roep ik dan machtiglijk. Ik roep ze en zij koomen, en ze dienen ook mij, zij zingen en beweegen hun bevallige handen. Zoo weet gij dat ik uw broeder ben, en gij wilt mij wel kennen, arm en klein als ik ben. Schaamt u niet oover mij, om dit stamelen, veracht mij niet, omdat ik te zwijgen niet vermocht. Hebt gij ook niet het alledaagsche gedaan? Hebt gij dan van uw verachtelijk praten nooit gewalgd? Nu zijn de woorden verwaaid als papier-asch, maar in rein-gegloeid gouden vlechtwerk van melodieën ligt uwer ziel zacht gebed. Om mijn naasten is 't dat ik spreeken moet-- om den arme praat ik; die smacht en geen recht vindt, om den arme wiens ziel verschrompeld in kommernis, om den rijke die zijn ziel vergiftigt met ongerechtigheid. En ik praat, mijn hart ziedt, maar ik praat zachtkens, ik leid mijn woorden, als een geduldig meester de kinderkens. Met ijzeren toom houdt mijn liefde ze bedwongen, ik schik ze bedachtsaam en vol zorg, want de arme smacht. Een lantaarn oopen ik een handbreed voor der dwazen oogen, honderd vuuren bouw ik rond hen, en ze zeggen: "wie ziet er wat?" Ik luid de noodklok booven hun hoofden, den doorn der waarheid plant ik in hun borst. In tranen buig ik mij tot hun zweeren, de kleeren mijner trots scheur ik, wijl zij naakt zijn. Mijn stem is schor van zeggen en zij lachen, mijn lippen beeven, en zij roepen: "zing fraayer!" Maar dan, o mijn Broeders, dan, in de dagen van verbittering, ontmoet ik een zachte vlaag uwer schoonheid, uw geest die nog omwaart onder 't droeve geslacht. Uw lied hebt gij scheidend den menschen gelaten, in zwarte teekenen geboekt houden zij het. Uit aldoor stinkender poel rijst het zuiverlijk, ooveral leeft het, onaangetast, in zeeën van leelijkheid. Als de rooke eener veldbloem in vunze achterbuurt, als een verdoolde vlinder in bloedig-donker slachthuis, als het koeren eener woudduive in beurs-gezwatel, als het donder-gromlen booven het gejoel eener dorpskermis. Zoo blijft gij, herauten Gods, zijn heerlijkheid handhaven, zijn licht doet gij eerbiedigen in helsche duisternis. Waarlijk mag ik u heilgen noemen, priesters noem ik u en bemiddelaars, Zie de lieden saamkoomen, hun denken is nietigheid, hun hart is laf, hun ziel uitgedoofd, loogen kwijlt hun mond. Maar dan doen ze de doode teekenen leeven en Gods waarheid licht óp uit leevenloos hout en snaren. Al is hervonden voor een wijle, geloof en kennis, weer weet ik, hoe alles goed is wat is, om Godswil. Van uit uw doodsrust beweegt ge dan de leevenden-- van uit uw zaligdom zendt gij de roozen uwer goedheid nog. Met zacht verwonden windselen stelpt gij mijn bloeden, liefelijk omstrengelen de melodieën mijne ziel. De blinkende mantel van uw liefde oopent wijd-- vertrouwelijk ligt mijn hoofd in uw schouderholte. Waar de vloeren zijn, en de muuren, en de banken, waar al het geziene en getaste is, rondom, daar is een andere waereld, terzelfder uure, daar is een groote, wijde zee, terzelfder plaatse, daaroover zweef ik veilig, rondom in 't prachtige, in gouden schoonheidslicht, werkelijker dan werkelijkheid. Want deze leelijke waereld is een bange droom het getaste en geziene is schim en ijdelheid, maar de schoonheid staat er midden doorheen waarachtiglijk, op deeze plaatsen, waar wij zijn, bestaan weezenlijker dingen. Wat is het dan toch dat spreekt? Van waar die stemmen? Hoor ik er niet die elkander vragen en elkander antwoorden? Gij zijt het niet, mijn Broeders, gij waart enkel, zij zijn veelen, gij spreekt één na d'ander, zij gelijkelijk, zonder verwarring. Omspannen zij niet ruimte en tijd in geslooten hand? Zien niet hun oogen de toekomst en elkanders harten? Want hun stemmen worden tot één ding, zonder voorafspraak, en spreekende, weet elk wat de ander zeggen zal. Als dit niet het leeven der engelen is, wat is het? Door u spreeken de gelukzaligen tot ons. Hun kristallen wooning staat vast en waarachtig dwars door onze huizen en kamers, die vaag als damp zijn. Hun glans-gestalten beweegen door onze lichamen als stoomschepen door neevelen des morgens op vlakke zee. Zie, ik word ouder, het weeke verhardt in mij, vast en rimpelig word ik, als een jonge boom die hout maakt. in mijnen groei volhard ik strammiger, ik kan niet leenig meer zwiepen met den wind. Maar mijn bloemen zijn fijn en zoet-rookig als van ouds en al mijn bladeren lispelen eeven teeder in laauwen wind. Zoodanig mijn stam gegroeid is kan ik niet meer veranderen, het gekromde kan ik niet meer recht maken in mij. Maar mijn leevende twijgen bidden om vergeeving, telken jare, en mijn bladeren beweenen mijne zonden. De eene mensch is mij zooveel liever niet meer dan de andere en den weekhartige ben ik tot aanstoot. Maar verder gaat de geur mijner bloemen, verder gaan mijne zaden en mijn schaduwen. Grooter zijn mijn verrukkingen en het licht des heemels ken ik beeter. Zoo voert dan mijn stem op, gij machtigen in licht! wat ik fluister teegen de aarde, zingt het onzen Vader, den dank uws broeders, die de lavingen geproefd heeft, het zoet dat gij van Hem in mijnen mond hebt gelegd. Veele schulden zijn mij kwijtgescholden en uw bericht omtrent Zijn erbarmen heb ik verstaan. Maar ook het brood des doods zou ik willens gegeeten hebben, volhardend in dankbaarheid. Want ben ik niet Goodes, God kennende? En zal Hij zichzelven vernietigen? Doch weest gij mijn fakkel, en mijn vóórspraak, mijn adem, en mijn marmer-treeden, mijn licht-toorens, mijn sterke scheepen, mijn beeken langs den weg, mijn vertrouwelingen. Want mijn ziel wijlt als eene eenzame onder eenzamen en wie is er van de leevenden die mijn hart kent? Het Antwoord. Hoe ben ik beschaamd, ik wou zacht spreeken, mijn waan brak, ik ben verneederd, en zoo gelukkig. Met gevouwen handen in mijnen schoot zat ik neer, omhoog ziend als wie een schat kreeg uit den heemel. Trotsert, zeide mijn hart, zul je wéér groot doen? Zul je wéér spreeken als een machtige oover zichzelf? Ik lig neergeslagen als het graanveld na slag-reegen, langsaam maar heft God's goede zon mij op. Langsaam vervliegen in zijn licht de zware schitterende droppen, de zoete tranen mijner verneedering Wat weeten wij, dwalers, neuswijze kinderen, wat kennen wij onzer eigene domeinen? In wat woordpraal wanen we beslooten onze ziel? Een kind hoort wel de gansche zee zelf in een kinkhoorn. Op ons onmeetelijk weezen groeyen de kleine gedachten, zooals kleine kruiden en mos op eeuwige gebergten. Luid verkonden wij onze meeningen en besluiten, zeggend: "Ik ben, ik wil, ik weet, ik doe." Maar het gevaarte onzes weezens weet hiervan niet. Ziet men 't mos op de bergen, als ze strak blinken aan blaauwen horizon? Waar is ik? Wie is de ik-zegger die recht heeft? Voorwaar, er zal geen ik-zegger zijn buiten God. De mensch zegt: ik wil, maar in hem wil de Eeuwige. Wie zijn Zelf vatten wil, zijn hand tast in de oneindigheid. Inwaarts tuurend door-ijlt onze blik de grondlooze in zich kookerende verschieten, al heller en inniger, waaraan geen einde is. Ik riep omhoog als een eenzame zonder verwachting-- Hoezeer heeft het antwoord mij beschaamd! En ik zeide Gods aangezicht niet te zullen zien. Ik keek op van 't geschreevene, en zie! waar was Hij niet? Ik zag Hem bij nacht en bij dag, in droom en in waken. Ik zag Hem in't weemelend water, in de grashalmen voor mijn venster. Ik zag Hem in 't licht der maan, ik zag Hem in de duisternis, Zijn antwoord was in 't voogelzingen, ik hoorde Hem in de stilte. In de eenzame stilte, als alleen 't bloed spreekt. De vlinder heeft mij van hem gesprooken en de morgenzon De bevonkte heemelen antwoordden, de verbazenden. De storm sprak, ook het fluisteren der liefste was van Hem. Zie, der teere bloemen fijn uitgebeelde kleur-gedachten, om Hem alleen zijn zij aanbiddelijk. Ik wist het alles, maar ik wist het toch niet. Want ik zocht Hem immers waar mijn oogen niet reiken. Dwaas, die in 't leedig staarde! Zijn volheid omringt mij toch als den visch het water. Maar wij willen Hem niet zoeken waar hij zich te kennen geeft. Wij willen de heemelsche gloeden en de oopenbaringen terstond. Het lofzingen zijner Engelen willen wij hooren, Zijn lichttroon willen wij zien gevest in des Heelal's midden. Met deeze handen van vleesch willen wij het eeuwige tasten, Ons bevreedigt niet de vreugde van 't voorbijgaande Toch heeft hij ons alleen deeze vreugden gegeeven opdat wij Hem er in kennen zouden, en anders niet. Hebben wij niet de lichte velden en het koele water, de mooye bloemen naast ons en de geurige vruchten, de dieren met hun wonderbaar weezen, elk een schoon raadsel, de geheimen der natuurkracht, zoet om te doorgronden, de eindelooze ruimte vol waerelden, bevolkt met vreemde verbeeldingen. en het heerlijke begrip en de muziek, en elkander--O de liefde hebben wij immers! Daarin alleen vinden wij Hem, ooveral waar vreugd zeer heerlijk is en verheeven. Waar wij lust vinden die sterker maakt en verheft, waar wij de zielen voelen groeyen en stijgen in vreede. Want Hij is licht en vreugdrijk, Zijn weezen is zaligheid, smart is waar Hij niet is, lijden is gebrek aan Hem. Daarom lijden zoozeer wie Hem 't meest begeeren, dan komt Hij, hun heilige smart verkeerend in zaligheid. Mijn hand trilt en van tranen zie ik 't geschreevene niet omdat Hij mij zeggen laat meer dan ik wist te weeten, omdat ik Hem zoo goed kan noemen, die mij zoo geslagen heeft, omdat ik, de met zooveel smart gezeegende, Hem zoo danken moet. In den nacht heb ik wel getwijfeld, in de naargeestige uuren, maar hoe mijn gedachten zwerven, mijn hand schrijft geloof. Zijn stem gaat door mijn lippen, ze reinigend, verkwikt sta ik op van 't schrijven, glanzend mijn oogen. Wij hoogmoedigen twijfelen, omdat vreugden vlieden. Is God dan in 't vergankelijke?--En wat is er meer? Maar de neederige leert zien hoe niets vergaat, hij leert het altijd-duurende erkennen in 't vergankelijke. De hoogmoedige vertrapt de teere schatten om hem, door zijn vloeken hoort hij Gods zachte roepstem niet. Maar wie de lijnen en kleuren eener bloem leerde liefhebben tot hem heeft God gesprooken, als de meester tot een aandachtig kind. En wie de schoonheid der avondstonden voelde tot hij schreide, voorwaar! Gods eigen hand is hem zeegenend op 't hoofd gelegd. Maar wie verrukt is geweest door gansch onzelfzuchtige liefde, die zijn eevenmensch bemind heeft in festijnen van vreugde, ja, hem heeft God zelf de lippen gekust, hij heeft het vaderhart des Eeuwigen voelen kloppen. Weest toch niet bang en verlaat u maar, goed-willigen, waar zeer groote vreede is en vreugde, daar vindt gij Hem. In heilige boeken heeft Hij zijn wet doen staven, maar in elk hart schreef hij ze nog eens, méér kennelijk. Met letters van lichtspreidende pijn, vuurige woorden van felle heerlijkheid. Acht het niet, wat menschen goed noemen en wat slecht, laat u niet meedesleepen en niet verschrikken, maar geeft acht op het innerlijk gericht, vraagt de bevestiging van Gods eigen mond. Hij spreekt zacht maar kennelijk, aan sterke vreugde en rust zult gij Zijn woorden kennen. Doch hij spreekt niet tot wie zelfzuchtig is en bevreesd. In den storm van hartstocht verstomt Zijn geluid. Door de poorten der verneedering komt Hij ons hart binnen. Vreest niets en verlangt niets en alles geeft Hij u. Laat los, bangelijken, oopent de krampachtige handen! Laat los tijdelijk houvast, vertrouwt u moedig aan het eeuwige Volgt aandachtig en geduldig, ziet niet angstig achterom, zoo gij dwaalt, Hij zal u door smart terechtwijzen. Zoo gaat blij en onverschrokken, zijn heerlijkheeden zoekend, vreest zijn terechtwijzing niet, noch ontwijkt ze. De menschen zullen u waarschuuwen en haten maar God zal u troost geeven en macht oover hun boosheid. Gaat als een wandelaar, die 's morgens uittrekt naar mooye, onbekende landen, gaat als een voogel die al zingende omhoog stijgt. Hoe gemakkelijk is het zingen in den morgen voor wie Gods lichte werken in zich heeft. Hij vindt zonder zoeken, hij is echo van Zijn stem, hij vertelt het gebeurende als een blij kind. De wonderen staan zoo duidelijk voor zijn oogen. Zij zeggen: "hier ben ik!" noemend hunnen naam. Tot mooi-spreeken spant hij zich niet, zijn gedachten zijn gezangen, welluid is zijn zelf-gesprek. De menschen verlieten mij, de een na den ander, veelen heb ik vriend genoemd. Waar zijn nu mijn vrienden? Waar vind ik wijdheid van vertrouwen, dag aan dag? Ook die mij 't zeerst liefhebben beklagen zich oover mij. Omdat ik naauwkeuriger acht geef op het waarachtige, omdat ik stoutmoediger waag te doen wat mij recht schijnt. Maar waarlijk de Eenige heeft mij niet teleurgesteld, mijn ziel is gelaten, mijn geluk stijgt dag aan dag. Toch heb ik nu eerst al mijn zonden gezien, opdoemend als rotsen rondom een schip in neevel. Daaraan moest ik te pletter gaan, dacht mij. Ik boog het hoofd geduldig, ik genoot den kwaden roep. En zie! in veilige haven ben ik gevoerd, rein ben ik, als toen ik gebaad was op den dag mijner geboorte. O mijn Vader, vaak heb ik van wonderen gesprooken, hoe anders zijn ze, nu ik ze waarachtig gebeuren zie. Zoo is het ontmoeten van wijdvermaarde menschen, zij bedroeven de verwachting, maar de droefheid wordt beschaamd. Onze denk-beelden zijn grof en ontoereikend, maar het Zijnde is ontzachlijk en zeer subtiel, Hoelang reeds niet weet ik wat wij noodig hebben! Ik wist het immers toen ik als knaapje naar school ging? Vroome wijsheid behoeven wij, maar wie kent den weg er heen? Nu ik in mijnen middag sta, nu eerst ken ik den weg. De morgen verging, het schoone leeven neigde ten avond, nog was de weg niet gevonden, en het doel zoo ver, zoo ver. Nu is mijn tred vast, mijn ziel rustig-- maar ach! wie vergoedt den verlooren tijd? Nu weet ik hoe de vroome wijze te leeven heeft, zijn zwaren gang weet ik--en zijn onvergelijkelijke zeegeningen. Nu weet ik waar de wateren des leevens vloeyen, nu weet ik waar zij bloeit, de passie-looze Leelie, de heilige bloem der vroome wijsheid, die macht geeft oover het kwade en oover den dood. Maar helaas, het is nog ver! En hoeveel zijn de dagen die mij resten? Hoe wordt het schoone en heilige leeven nog misbruikt! Hoe vermorsen wij jammerlijk onze kostbaarheid! Wij verkwisten ons duurste goed als onnoozele kinderen, als het domme vee dat zijn voer vertrapt, En toch is in ons bereik een leeven vol heerlijkheid, de macht tot allerhoogste zeegeningen is ons geschonken. De deur staat oopen tot wat alle droom en hoope oovertreft, tot vreede en geluk op aarde en zaligheid in den heemel. Zijn onze verbeeldingen niet schamel en klein? Is ons denken niet armzaliger dan het bestaande? Wie zal dan zijn hoope schooner wanen dan de werkelijkheid? Wie zal Gods Heerlijkheeden in verbeelding te booven kunnen gaan? Heerlijk, heerlijk is het leeven des vroom-wijzen. In het leeven vindt hij zeegen, met den dood neemt hij genoegen. Leevende zoekt hij de schatten die hij in sterven behouden zal, hij ontvangt van 't Leeven wat de Dood niet ontneemt, Hij gaat door zijn dagen als een blijmoedig strijder. In zijn nachten proeft hij den voorsmaak van Gods belooning. Het lijden weerstaat hij als een held. als een reiziger die den straatroover oovermant en bindt. Zijn blikken zijn als vuur, verzengend het slechte en leelijke, de schoonheid schittert hem teegen waarheen hij schouwt. Hij gaat door de droeve straten, de vuile achterbuurten. maar de zwaarmoed smelt voor zijn oogen als ijzel. Waar hij zijn hand oplegt, daar vliedt de doodsvrees, het leeven wordt gesterkt en het geluk ontbloeit. Hij weerstaat het kwade niet, maar het verwelkt voor zijn aanweezen, het kan niet zijn waar hij is, door een Gods-wonder. Hij leert te zien het waarachtige, maar het droeve en sombere niet, want het waarachtige is vreugd en schoonheid, en is in alles. Toch voelt hij alle lijden en is niet hard, hij lijdt om den onweetende, den hartstochtelijke, den schijn-vroome. Want hij weet dat hij niet zalig kan worden alleen, hij wil niet de meerdere zijn booven zijn broeders. Maar in een feest van veelen zou hij gelukkig zijn, zijn wijsheid is een brandpunt van veele stralen lichts. Zijn hartstochten zijn niet in hem verlooren gegaan, maar bedwongen tot staat van leevendiger spankracht. Zooals bedwongen beweeging tot hitte wordt, daarna tot licht, zoo wordt zijn hartstocht stil en glansspreidend. In sooberheid leeft hij en zeer groote reinheid, door zorgvuldige orde leeft hij dubbel. Geen zuivere vreugde is hem te gering, verheeven is hij door natuurlijkheid. Hij beijvert zich niet goed te doen, hij doet goed zooals 't water omlaag vliet. Hij legt zich niet toe op volmaaktheid, maar God zeer liefhebbend wordt hij van zelve volmaakt. Hij wenscht voor zich geen deugden noch zeegening, God wenscht hij te gerieven, als zijn eenigsten, liefsten vriend. Zoo koomen deugd en zeegen zijns ondanks, uit nooddruft ontstralen hem blijmoed en goede werken. De Schepper aller waereld is zijn innige vertrouwde, Hem kent hij beeter dan vader, moeder, liefste of kind. Van uur tot uur leeft hij met hem, in bangen en langen, in verrukking en beproeving. Hoe kennen wij onze lieven? wie heeft een ganschen mensch gezien? Huid en oogen zien wij, wij voelen handen en hooren stem. Maar de gansche mensch is onzen zinnen een verborgenheid. Niets weeten wij van hem dan door bemiddeling. Zouden wij dan niet eevenzeer onzen God kennen, schoon wij niets van Hem weeten dan door bemiddeling? En tot den vroom-wijze spreekt hij zeer onmiddelijk, ja, meer onmiddelijk dan vader, moeder, liefste of kind. En zooals een vriend den lieven vriend meedeelt van het zijne, zoo geeft God van zijn eigenheeden aan wie zijn vriend is. Van zijn goedheid geeft hij, van zijn vreede, van zijn zaligheid, van zijn macht oover het kwade, van zijn kennis aller dingen, ja, van zijn scheppingsmacht deelt hij meede. Den mensch, zijn maaksel, maakt hij tot maker. Maar wat ons lijfje is in de ruimte vol zonnen en waerelden, dat zijn onze gedachtetjes in Gods gedachte. Zie het vuurige zonnelijf door den befloersten kijker, met zijn vlekken en vlammen, zijn aureolen. zijn donkere kolken, zijn wervelstormen van vuur, zijn ziedend rond-zwierende gloed-oceanen, zijn licht-orkanen, zijn getakte vlam-fakkels millioenen mijlen hoog, zijn hitte-sfeeren waarin de rotssteen vluchtig moet zijn. Wij aanschouwen vlokken en kooksels en uitzwalpingen. Sombere holten waarin duizend waerelden verzwinden kunnen. Het is alles vervaarlijk, onbegrijpelijk, wij hooren geen geluid, verblindend is het en doodstil, schijnbaar onbeweegelijk. Maar wee ons! zoo het gehoord kon worden, wat ware het geluid! Wee ons! wat ware de snelheid zoo wij nabij waren! Aanschouw het langen tijd, verdiep u in het onbegrijpbare Nochthans bestaat het, niet ééns, maar eindeloos veel malen. Zooals dit stoffelijk bestaan is voor ons stoffelijk bestaan, méér onbegrijpbaar nog is Gods geestelijk weezen voor het onze. Doch ons klein lijf kent de geweldige zon als mild en liefelijk. Dierbaar is zij ons en vertrouwd.--Wat dan der ziel? Zoo leeft de vroomwijze met den almachtige in vertrouwd verkeer. Hoezeer verheeven, niemand geringer vertrouwt hij gansch. Vol geheimzinnige leidingen is ons leeven. Onkenbare machten omringen ons met invloeden. Ooveral, ook hier om ons, zijn ontelbare schepselen, Engelen en démonen, heilige en ellendige. Welke dwaas acht zich de hoogste creatuur? Zou er geen schepsel meer zijn tusschen mensch en God? Maar de vroom-wijze betrouwt God alleen en vreest niet. Hoe anders zou hij heilig van onheilig onderkennen? In het land der droomen beweegt hij zich welbewust en willekeurig. Tempels en melodieën schept hij er door zijn woord. Hij ziet de démonen en de geesten, de gevaarlijken doet hij wijken in naam van God. Licht-glimpen krijgt hij er van verborgen kennis, van de dingen die ver weg zijn, van de dingen der toekomst. Want de droomwaereld is de waereld waarin ziel en lijf gescheiden zijn, waarin tijd en ruimte verwijderde dingen worden. Zoo leeft hij 's nachts in den scheemerenden voorhof van 't génerzijds. beproevend de toeneemende krachten zijner ziel. Maar ook wakend zal er kracht van hem uitgaan, zal hij booze machten beheerschen en het verborgene gewaarworden, onder heiligen invloed schoone kunstwerken scheppen, zieken geneezen, zwaarmoedigen beweegen tot geduld. Maar al zijn macht is in zijn liefde tot den Volstrekten, hij helpt alleen waar hij die liefde meedeelt. Die liefde moet hij voelen zooals het lijf hitte voelt of pijn, zoo echt en werkelijk, als het groote gevoel zijns leevens. De kiem deezer liefde is oprechtheid onverbiddelijk, wie de waarheid liefheeft bemint God immers reeds? Wie zondigt in oprechtheid, voor hem is vergeeving, ja, wie Satan liefhad in oprechtheid, zijn eind zou bij God zijn. Wie zijn waarachtigen aard deemoediglijk volgen durft, hij zal terechtkoomen, maar wie booven zijn macht grijpt valt in duivels hand. De wijze erkent zijn zwakheeden en kinderlijke begeerten, hij zal niet trachten te leeven als een volmaakte, Hij ooverspant zich niet tot onnatuurlijke heiligheid. Hij zegt neederig: "ach! ware ik beeter, maar zóó ben ik". Alleen door liefde tot waarheid wil hij beeter worden, zoo wordt eens het heilige leeven hem natuur. Hij zal durven doen wat alle waereld zonde heet, zeggend: "ik weet niet beeter, God straffe mij dan zoo ik dwaal". Om God noch mensch zal hij zijn weezen verkrachten, weetend dat niemand met vóórwending gediend is. De echtheid van zijn gevoel herproeft hij vóór alles. Zelf-bedrog vreest hij als de eigenlijke hel. Waren niet gansche menschgeslachten in de macht der loogen? Maar in elken enkeling wordt de waarheid herbooren. Zoo zal hij zijn innerlijk weezen zuiver houden, als nieuwe leevens-bron en schatkamer der waarheid. Er zijn er die vragen: Waar is God? Hoe zal ik Hem kennen? En kan men zichzelf deeze liefde gebieden? Maar woorden kunnen niets brengen waar niets is. Een lamp der erkentenis zijn ze in verborgen schatkelders. Neemt mijn lamp en doorzoekt uw binnenste, Gij zult er schoone liefde vinden voor God, liefde voor de waarheid, voor het waarachtige, verlangen naar vreede en geluk, en naar kennis van het zijnde. Elk onzen vader kennen wij door gelaat en stem, aldus kennen wij God door waarheid en vreugde. Van het licht zeggen wij: het is, maar de duisternis is niet, zoo is de heilige vreugde werkelijk, maar de somberheid is niet. En zooals de mensch meer leevend en persoonlijk is dan zand, zoo is God meer leevend en persoonlijk dan de mensch. Ja, Hij is het eenigst waarachtige leeven en de eenigste persoon, Hij is de Ziel aller zielen, het volstrekte leeven. Wie naar Hem het aanzicht rigt wordt ziende, en ontvangt den sleutel aller raadselen. Wat de mensch als waarheid liefheeft, het zal hem liefhebben, noem het licht loogen en gij blijft in duister. Maar verheft u en weest uzelven getrouw en de heerlijkheeden uwer ziel zullen u ontroeren. Zooals Hij, antwoordende, mij geringe ontroerd heeft, toen Hij mijnen waan brak omdat ik Hem vertrouwen bleef. INHOUD. _Eerste periode: Intreede._ De Waterleelie De Lente Bij 't verwachten der liefste Avond in de stad De Noordewind Scheemering in 't woud Na zonsondergang aan zee Booze droom De eigen uitvaart Voor de liefste Voor H Het vizioen in Spanje. _2e periode: In lijdens vuur._ In lijdens vuur Aan mijne liefde Wandeling Voor Tonnie Onze tijd De reegen Twaalf sonnetten To Lady W. To the Lady Catherine of Belvoir To John Ruskin To an Indian Friend De Geboorte eener Natie Wijkrans van Drievoudzangen God en mensch Aarde Jezus Nemesis De onterfden. _3e periode: Uitkomst._ 't Zeegeruisch Herteken Uitkomst Leevenswonder School der minne Trots en deemoed Hei-leeuwerik De Rivier De Planeet Mijn Bloemenpleegster De Passie-looze Leelie, _De Aanroep_ _Het antwoord_. Transcriber's Notes - Added a table of contents at the start. - Original tables of contents have been retained for historical interest. - I encoded the character tie symbol as such in the HTML version (Unicode HTML character entity reference decimal 8256), and in the TXT version as a free standing macron (which is in Latin-1). - I only "fixed" punctuation where the poem contained strong hints what the correct punctuation would be. In the same vein I have not normalized or "corrected" spelling, with a few minor exceptions listed below. - An example of confusing punctuation that nevertheless follows a certain logic. "Dank zij Goode! den geever," (page 76): the comma is correct here despite the fact that the next line starts with a capital. The indented text is a second voice interlaced with the first. It's continuation appears to be both the next line and "... _quae exsuperat omnem sensum_." Such cases make it impossible for a mere transcriber to decide whether certain variant spellings were intentional or accidental. - Fixed printer's error on page 16: "ootmood" to "ootmoed" ("o" to "e"). - Normalized punctuation on page 48: "en twijfel zwak," to "en twijfel zwak." (comma to full-stop). - Fixed printer's error on page 52: "zwoege" -> "zwoegen" (final "n" added). - Fixed printer's error on page 72: "Jahrhundert lang verkannt," to "Jahrhundert lang verkannt." (comma to full-stop). - Fixed printer's error on page 107: "waereld, terzelfder uure." to "waereld, terzelfder uure," (full-stop to comma). - Changed "Koele Meidag" in the table of contents on page 93 to "Koele Mei-dag" to reflect the poem's actual title. - The scans for this ebook can be found at http://www.archive.org/details/dante_en_beatrice. End of the Project Gutenberg EBook of Dante en Beatrice, by Frederik Van Eeden *** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DANTE EN BEATRICE *** ***** This file should be named 29075-8.txt or 29075-8.zip ***** This and all associated files of various formats will be found in: http://www.gutenberg.org/2/9/0/7/29075/ Produced by Anna Tuinman, Branko Collin and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed. Creating the works from public domain print editions means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. They may be modified and printed and given away--you may do practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. *** START: FULL LICENSE *** THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License (available with this file or online at http://gutenberg.net/license). Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is in the public domain in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country outside the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.net 1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from the public domain (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg-tm License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.net), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided that - You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm works. - You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. - You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg-tm works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread public domain works in creating the Project Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state's laws. The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered throughout numerous locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation's web site and official page at http://pglaf.org For additional contact information: Dr. Gregory B. Newby Chief Executive and Director gbnewby@pglaf.org Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide spread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit http://pglaf.org While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: http://pglaf.org/donate Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works. Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Most people start at our Web site which has the main PG search facility: http://www.gutenberg.net This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.